Πάσχα. Αλήθεια τις σας έρχεται στο μυαλό; Τσουρέκια, κόκκινα βαμμένα αυγά, λαμπάδες, διακοσμητικά κοτοπουλάκια, λαγουδάκια και αρνάκια, που ποζάρουν ευτυχισμένα και αμέριμνα, αγνοώντας το σούβλισμα που τα περιμένει, μαγειρίτσα (ίου!) και η γνωστή, ελληνική μάζωξη ολόκληρης της οικογένειας γύρω απ’ το τραπέζι. Α! Και η κλασσική σειρά του Φράνκο Τζεφιρέλι. Σωστά;
Ποιες είναι όμως οι ρίζες της γιορτής του Πάσχα; Ποιες είναι οι επιρροές που ασπάστηκε ο χριστιανισμός, ώστε να ιδρώνουμε εμείς σήμερα πάνω από κατσαρόλες, παλεύοντας με μπογιές και ξίδια; Αγαπητοί αναγνώστες, καθίστε αναπαυτικά, βάλτε ατμοσφαιρικές μουσικές ν’ ακούγονται, κλείστε τα παντζούρια, αν είναι ακόμα μέρα, κι ετοιμαστείτε ν’ ακούσετε μια πολύ, πολύ, πολύ παλιά ιστορία απ’ την αρχαία Βαβυλώνα…
Once upon a time in Babylon…
Όλοι γνωρίζουμε τον Νώε και την ιστορία του. Ένας από τους γιους του, λοιπόν, απέκτησε έναν γιο, τον Κους κι εκείνος παντρεύτηκε την όμορφη και με μεγάλη επιρροή στους άνδρες, Σεμιράμις. Η Σεμιράμις ήταν κόρη της ίδιας της Σελήνης, η οποία μετά από έναν κύκλο 28 ημερών, γονιμοποιήθηκε και γέννησε ένα τεράστιο αυγό. Προστατευμένη μέσα του, η Σεμιράμις έπεσε στον ποταμό Ευφράτη. Ήταν η πρώτη πανσέληνος μετά την εαρινή ισημερία.
Ο Κους και η Σεμιράμις απέκτησαν έναν γιο, τον Νιμρόντ. Με τον θάνατο του πατέρα του, ο Νιμρόντ παντρεύτηκε την μητέρα του και έγινε βασιλιάς. Κάποτε, ωστόσο, ο νέος βασιλιάς σκοτώθηκε από έναν εχθρό. Το πτώμα του διαμελίστηκε και τα κομμάτια του σκορπίστηκαν απ’ άκρη σ’ άκρη του βασιλείου της Βαβυλώνας. Η Σεμιράμις κατάφερε και συνέλεξε όλα τα κομμάτια, εκτός απ’ το μόριο του, δίχως το οποίο δεν μπορούσε να τον επαναφέρει στην ζωή. Τότε είπε στον λαό της, πως ο Νιμρόντ βρισκόταν πλέον στον ήλιο και πως θα ερχόταν στην γη με την μορφή φλόγας, κάθε φορά που οι πιστοί του θ’ άναβαν ένα κερί, ασκώντας τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.
Η Σεμιράμις δεν άργησε να λατρευτεί σαν θεά, γι’ αυτό και αποδεχόμενη την θεϊκή της φύση, μετονομάστηκε σε Ιστάρ. Σύντομα έμεινε έγκυος, όχι από την ένωση της με κάποιον άνδρα, αλλά λόγω των ακτίνων του ήλιου, όπου βρισκόταν ο Νιμρόντ. Ο γιος που γέννησε ονομάστηκε Ταμούζ και όπως ο πατέρας του, έτσι κι αυτός έγινε κυνηγός. Αγαπημένο του ζώο ήταν οι λαγοί κι έτσι ανακηρύχθηκαν ως ιερά ζώα στο βασίλειο της Βαβυλώνας. Παρόλα αυτά, ήρθε η μέρα που ο Ταμούζ σκοτώθηκε από ένα γουρούνι. Η Ιστάρ είπε πως ο Ταμούζ είχε πια ενωθεί με τον πατέρα του στους ουρανούς και η ίδια ανακηρύχθηκε μητέρα του Θεού.
Κάθε χρόνο σαράντα ημέρες πριν την ημερομηνία θανάτου του Ταμούζ γινόταν νηστεία, κατά την διάρκεια της οποίας το κρέας ήταν απαγορευμένο. Κατά τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, οι πιστοί σχημάτιζαν το αρχικό γράμμα του ονόματος του, το Τ, στον θώρακα τους, καθώς και σε διάφορα γλυκά. Την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθούσε την εαρινή ισημερία, γινόταν μια μεγάλη γιορτή. Ήταν η Κυριακή της Ιστάρ και γιορταζόταν με αυγά, λαγούς και ψητό χοιρινό.
Ishtar
Η Ιστάρ λατρεύτηκε στις περιοχές της Μεσοποταμίας και της Βαβυλώνας σαν θεά της γονιμότητας, του έρωτα, της αγάπης, του σεξ και της δύναμης. Σύμβολο της ήταν το αστέρι με τις οκτώ ακτίνες, το οποίο και στεφανώνει τα μαλλιά της σε τοιχογραφίες και αγάλματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Ερευνητές την συνδέουν με την Ινάννα, θεότητα των Σουμερίων, την Αραμαική θεότητα Αστάρτη, την θεά της Αρμενίας Αστγκίκ και την Αφροδίτη των αρχαίων Ελλήνων.
Στο έπος του Γκίλγκαμες αναφέρεται ένα επεισόδιο, όπου η Ιστάρ ζητά από τον ήρωα να την παντρευτεί, εκείνος ωστόσο αρνείται και αναφέρει ένα προς ένα τα ονόματα των νεκρών συντρόφων της, ξεκινώντας απ’ τον Κους και φτάνοντας μέχρι τον Ταμούζ. Εδώ η Ιστάρ περιγράφεται σαν κακομαθημένη, εγωίστρια και ευέξαπτη.
Η λατρεία της ξεχάστηκε περίπου μεταξύ 1 ου και 5 ου μ. Χ. αιώνα με την εξάπλωση του Χριστιανισμού.
Κατάβαση στον Κόσμο των Νεκρών
Η σύνδεση της Ιστάρ με την Αφροδίτη δεν έγκειται μόνο στο ότι και οι δυο ήταν θεές του έρωτα, αλλά και σε ομοιότητες των μύθων γύρω από εκείνες και τους συντρόφους τους. Συγκεκριμένα, υπάρχει ένας παραλληλισμός ανάμεσα στις ιστορίες της Ιστάρ με τον νεκρό Ταμούζ και της Αφροδίτης με τον νεκρό Άδωνη.
Γνωρίζουμε πως η Αφροδίτη και η Περσεφόνη αγάπησαν παράφορα των Άδωνη και τον διεκδίκησαν. Ωστόσο, τον κέρδισε η Αφροδίτη κατά το μεγαλύτερο μέρος, αφού η Περσεφόνη τον είχε δικό της μονάχα το ένα τρίτο του χρόνου. Εκεί έχει ίσως τις ρίζες του το έθιμο του Επιταφίου, μιας και κατά τα Αδώνια που λάμβαναν χώρα κάθε άνοιξη, πενθούσες γυναίκες τοποθετούσαν πάνω σε νεκρικό κρεβάτι ομοιώματα του θεού μαζί με άνθη, κλαδιά, καρπούς και θυμιάματα. Έπειτα, μοιρολογώντας, περιέφεραν τα ομοιώματα του Άδωνη στους δρόμους, ώσπου τα έριχναν τελικά σε πηγές ή ποτάμια. Την επόμενη ημέρα γιορταζόταν η ανάσταση του.
Παρόμοια, η Ιστάρ μετά τον θάνατο του Ταμούζ, θεού της τροφής και της βλάστησης, κατέβηκε στον Κόσμο των Νεκρών, βασίλισσα του οποίου ήταν η αδερφή της, θεά Ερεσκιγκάλ, με σκοπό να φέρει πίσω στη ζωή τον σύντροφο της. Για να φτάσει στον Κόσμο των Νεκρών, η Ιστάρ πέρασε από εφτά πύλες και σε κάθε μια από αυτές έπρεπε να αφήσει ένα ρούχο ή κόσμημα της, ώστε να περάσει απ’ την έβδομη πύλη σαν μια απλή γυναίκα, ολόγυμνη. Έτσι και έκανε, παρόλα αυτά όταν η Ερεσκιγκάλ αρνήθηκε να της δώσει πίσω τον Ταμούζ, εκείνη δεν επέστρεψε πίσω στο βασίλειο της, αλλά κάθισε στον θρόνο της αδερφής της. Απευθείας το Ανουννάκι, ο κριτής του Κόσμου των Νεκρών, την έκρινε, την κοίταξε με τα μάτια του Θανάτου κι εκείνη μεταμορφώθηκε σε πτώμα, το οποίο και κρεμάστηκε σ’ ένα γάντζο.
Ο πιστός υπηρέτης της Ιστάρ προσπάθησε να φέρει βοήθεια από τους υπόλοιπους θεούς, μα μονάχα η σοφή Ένκι ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα. Η θεά δημιούργησε το πλάσμα Άσου-σου-ναμίρ και το έστειλε στην Ερεσκιγκάλ. Εκεί το πλάσμα επικαλέστηκε τα ονόματα των θεών εναντίων της βασίλισσας του Κόσμου των Νεκρών και της ζήτησε τον ασκό που περιείχε το Νερό της Ζωής. Η Ερεσκιγκάλ υπάκουσε και έδωσε στο πλάσμα Άσου- σου- ναμίρ το Νερό της Ζωής, κι εκείνο με την σειρά του ανάστησε την Ιστάρ. Τότε η θεά του έρωτα πέρασε ξανά από τις επτά πύλες παίρνοντας πίσω τα ρούχα και τα κοσμήματα της.
Παρόλα αυτά, οι ερευνητές διχάζονται αναφορικά με την κατάβαση της Ιστάρ στον Κάτω Κόσμο, μιας και σε κείμενα της εποχής έχει βρεθεί μια παραλλαγή του μύθου, όπου η Ιστάρ –άγνωστο γιατί- κατέβηκε στον Κόσμο των Νεκρών πριν τον θάνατο του Ταμούζ. Εδώ, όμως, η Ερεσκιγκάλ της επέτρεψε να φύγει, αρκεί να έβρισκε κάποιον να πάρει την θέση της στο βασίλειο της. Η Ιστάρ, στο βασίλειο της πλέον, αναζήτησε τον εκλεκτό, αλλά κάθε φορά που βρισκόταν κάποιος στον δρόμο της, ήταν φίλος και δεν άντεχε να τον καταδικάσει να ζήσει για πάντα στον Κόσμο των Νεκρών. Φτάνοντας, ωστόσο, στο παλάτι της, βρήκε τον Ταμούζ να κάθεται στον θρόνο της διασκεδάζοντας, δίχως να θρηνεί για τον χαμό της. Τότε, η Ιστάρ ζήτησε από τους διαβόλους του Κόσμου των Νεκρών να πάρουν τον Ταμούζ στην θέση της. Η αδερφή του Ταμούζ, θρηνώντας, προσφέρθηκε να δεσμευτεί και να μένει στην θέση του τους μισούς μήνες του χρόνου, ώστε να είναι ο αδερφός της ελεύθερος.
Και ζήσαμε εμείς σίγουρα καλύτερα…
Κάπως γνώριμα δεν ακούγονται όλα αυτά; Μια σύλληψη που διέφερε από τις άλλες, ένας πρόωρος θάνατος (ή μάλλον περισσότεροι από έναν), μια νηστεία σαράντα ημερών και το γράμμα Τ που προσομοιάζει στο σχήμα του σταυρού. Περιφορές ομοιωμάτων στολισμένων με λουλούδια, μια ανάσταση στην αρχαία Βαβυλώνα κι άλλη μια στην αρχαία Ελλάδα. Ύστερα, μια σημαντική γιορτή την άνοιξη, μια Κυριακή με ιδιαίτερη σημασία που γιορτάζεται με αυγά και ψητό κρέας. Όσο για το θεϊκό όνομα της ίδιας της Σεμιράμις, Ιστάρ, δεν θυμίζει την αγγλική ονομασία του Πάσχα, την λέξη «Easter»;
Ξέρω πως έγινε ένας καταιγισμός πληροφοριών, αλλά είμαι σίγουρη πως με μια δεύτερη ανάγνωση και με λίγη σκέψη, θα δεις πως ο Χριστιανισμός συνδέεται με τις αρχαίες θρησκείες, πως έχουμε περισσότερα κοινά απ’ ότι φανταζόμαστε με τους ανθρώπους εκείνους που πίστευαν στην Ιστάρ, τον Ταμούζ, την Αφροδίτη, την Ινάννα, την Αστάρτη και ποιος ξέρεις ποιες άλλες θεότητες. Μα το ποιο σημαντικό, ελπίζω να δεις και να κατανοήσεις, αγαπητέ αναγνώστη της Nyctophilia, ότι η θρησκεία είναι κάτι καθολικό, ότι υπάρχει για να μας ενώνει, όχι για να μας χωρίζει. Το σύμπαν είναι ένα τεράστιο δέντρο κι εμείς δεν είμαστε παρά φυλλαράκια, μικρά λουλουδάκια που φυτρώνουν πάνω στο ίδιο κλαδί. Μάντεψε! Υπάρχει αρκετό φως και αρκετό οξυγόνο για όλους μας.
