Πολλά από τα αγαπημένα βιβλία των παιδικών μας χρόνων, από αυτά που έχουν χαρακτηριστεί κλασικά, έχουν κριθεί κατά καιρούς απαγορευμένα, επικίνδυνα ή ανήθικα από εκπαιδευτικούς και άλλους θεσμικούς φορείς. Κριτική βιβλίων συναντάμε σε όλα τα είδη και σε όλα τα μέρη του κόσμου.
Για τους πιο απίστευτους λόγους, από μία εικόνα, από μία ιδέα, από ένα ζώο που μιλάει, ακόμα και ένα παραμύθι μπορεί να εξοριστεί από τις βιβλιοθήκες. Οι μέθοδοι εφαρμογής της λογοκρισίας αλλάζουν ανάλογα με τις ιδέες, τις συνήθειες και την ηθική που επικρατεί σε κάθε χώρα και σε κάθε εποχή. Ωστόσο μπαίνει πάντα το ερώτημα, αν υπερισχύει τελικά το δικαίωμα ελευθερίας της τέχνης και της έκφρασης ή αν καταπνίγεται.
Η πρώτη λίστα με απαγορευμένα βιβλία δημοσιεύθηκε στην Ολλανδία το 1529. Ακολούθησαν δύο άλλοι κατάλογοι που εκδόθηκαν στη Βενετία το 1543 και στο Παρίσι το 1551. Το πρώτο ρωμαϊκό επίσημο «Index Librorum Prohibitorum» (Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων) ήταν έργο του Πάπα Παύλου Δ’ το 1559. Ας δούμε όμως μερικές περιπτώσεις λογοκρισίας σε βιβλία για παιδιά (που είναι και για μεγάλους).
1. Where’s Waldo? (Martin Handford)
Πότε: 1987
Το βιβλίο απαγορεύτηκε και στη συνέχεια ανατυπώθηκε, επειδή περιείχε την εικόνα μιας γυμνόστηθης γυναίκας στην παραλία, όχι και τόσο εύκολο να την εντοπίσει κανείς ανάμεσα στα πολλά σκίτσα της εικονογράφησης.
2. The Giving Tree (Shel Silverstein)
Πότε; 1988
Το αριστούργημα του Σίλβερσταϊν που αναφέρεται στην αιώνια αγάπη μιας μηλιάς για ένα αγοράκι που καθώς μεγαλώνει απομακρύνεται από τη συντροφιά της, είναι μία εκπληκτική αλληγορία για τη μοναξιά, την αγάπη και την ενηλικίωση. Και όμως το βιβλίο αυτό κρίθηκε απαγορευμένο από δημόσια βιβλιοθήκη στο Κολοράντο και χαρακτηρίστικε… σεξιστικό, παρ’ όλο που υφαίνει έναν μαγικό κόσμο φαντασίας και φιλοσοφίας ζωής για μικρούς και μεγάλους.
3. Winnie-the-Pooh (A. A. Milne)
Πότε; 2006
Τα ζώα που μιλούν, είναι ένα θέμα πολύ συχνά επαναλαμβανόμενο στα παιδικά παραμύθια, αφού εξάπτει τη φαντασία και την περιέργεια των παιδιών. Ωστόσο για αυτό το λόγο ο Γουίνι απαγορεύτηκε σε αρκετές πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών. Το βιβλίο λογοκρίθηκε και στην Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο , με την αιτιολογία ότι ορισμένοι χαρακτήρες του θίγουν τη μουσουλμανική θρησκεία. Ένα βιβλίο που έχει κατηγορηθεί ακόμα και ότι “φλερτάρει” με το ναζισμό.
4. James and the Giant Peach (Roald Dahl)
Πότε; 1999
Το βιβλίο απαγορεύτηκε για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Ένας από αυτούς ήταν ότι σε κάποια σελίδα του περιλαμβάνεται η λέξη “ass”. H γλώσσα του θεωρήθηκε ακατάλληλη για την παιδική ηλικία, υποστηρίχθηκε ότι ενθαρρύνει την ανυπακοή στους γονείς, ότι έχει αναφορές στο αλκόολ, αλλά και ότι περιέχει στοιχεία που παραπέμπουν στη μαγεία. Τέλος, θεωρήθηκε αρκετά τρομακτικό για ένα παιδί.
5. Anne Frank: The Diary of a Young Girl (Anne Frank)
Πότε: 2010
Το βιβλίο απαγορεύτηκε από ένα σχολείο της Βιρτζίνια λόγω του σεξουαλικού περιεχομένου και των ομοφυλοφιλικών θεμάτων που υποτίθεται ότι περιείχε. Το βιβλίο είχε επίσης απαγορευτεί από διάφορα σχολεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή ήταν αρκετά… καταθλιπτικό. Πιο πρόσφατα, τον Μάιο του 2013, μία μητέρα ζήτησε την απαγόρευση του σε σχολείο του Michigan επειδή θεώρησε ότι ήταν σχεδόν πορνογραφικό.Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι πίσω από αυτές τις κρίσεις για το βιβλίο, υποβόσκουν ρατσιστικά αντανακλαστικά.
6. Alice in Wonderland (Lewis Carroll)
Πότε;1900
Το βιβλίο θεωρήθηκε ότι περιέχει αναφορές σε σεξουαλικές φαντασιώσεις, με αποτέλεσμα να απαγορευτεί σε αρκετά σχολεία στο New Hampshire. Εκτός από την αρχική απαγόρευση, το βιβλίο δέχθηκε κριτική από δεκάδες θεσμικά όργανα, ειδικά στη δεκαετία του ’60 για το ότι ότι ωθεί τα παιδιά στη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 η στάμπα «απαγορευμένο» μπήκε σε πολλές χώρες με πιο απίθανο λόγο αυτόν που επικαλέσθηκαν οι Κινέζοι. Θεωρούσαν αδιανόητο άνθρωποι και ζώα να μιλάνε την ίδια γλώσσα! Υπάρχει όμως πιο μαγικός και πιο ελκυστικός κόσμος για ένα παιδί, από αυτόν που περιγράφεται με αριστουργηματικό τρόπο στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων;
7. Charlie and the Chocolate Factory (Roald Dahl)
Πότε: 1988
Βιβλιοθήκη στο Κολοράντο απαγόρευσε το διάσημο και αγαπημένο πλέον βιβλίο μικρών και μεγάλων, επειδή εξυμνούσε μία “μίζερη φιλοσοφία ζωής”. Μετά την έκδοση του το 1964 το βιβλίο άλλαξε αρκετά στοιχεία για να μπορέσει να ξεφύγει από τη λογοκρισία. Η πρώτη έκδοση του θεωρήθηκε ότι είχε ρατσιστικές αναφορές για τους Ούμπα Λούμπα, ιθαγενείς φερμένους από τη ζούγκλα, ακούραστους εργάτες του εργοστασίου. Ο ίδιος ο συγγραφέας υποστήριξε ότι δημιούργησε μία ομάδα από φανταστικές υπάρξεις, τις οποίες θεωρούσε γοητευτικές και ελυκυστικές. Παρ’ όλα αυτά, άλλαξε μερικά από τα επίμαχα σημεία για να αποφύγει τον αντίκτυπο που θα μπορούσε να ειχε το βιβλίο σε ένα σύγχρονο ακροατήριο.
8. The Wonderful Wizard of Oz (Frank Baum)
Πότε: 1928
Όλες οι δημόσιες βιβλιοθήκες του Σικάγο απαγόρευσαν το βιβλίο, λόγω της απεικόνισης της γυναίκας σε ισχυρούς ρόλους ηγεσίας, πράγμα που θεωρήθηκε… ύβρις. Το 1957 η δημόσια Βιβλιοθήκη του Ντητρόιτ το λογόκρινε θεωρώντας ότι δεν έχει καμία αξία για τα παιδιά του σήμερα και ότι προκρίνει τον αρνητισμό, υποβιβάζοντας τη νοημοσύνη σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Το γεγονός ότι τα ζώα μιλούν και ότι οι γυναίκες εμφανίζονται ισότιμες απέναντι στους άνδρες ήταν ακόμα μερικοί λόγοι λογοκρισίας. Άλλος ένας; Το μήνυμα του βιβλίου είναι ότι ο άνθρωπος στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις, ενώ θα έπρεπε να δείχνει υποταγή και μοιρολατρία.
9. Tom Sogier (Mark Twain)
ο Μαρκ Τουέιν είδε τον «Τομ Σόγιερ»να εξαφανίζεται από τις βιβλιοθήκες πολλών πολιτειών των ΗΠΑ με την αιτιολογία ότι εξυμνούσε την παιδική ανυπακοή και τις «Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» να απαγορεύονται γιια τον αντιρατσιστικό τους χαρακτήρα.
10. Brown Bear, Brown Bear, What do you see? (Bill Martin, Jr)
Πότε; 2010
Ένας εκπαιδευτικός φορέας του Τέξας απαγόρευσε το βιλίο μόνο και μόνο επειδή… μπέρδεψε τον συγγραφέα του, Bill Martin Jr. με τον φιλόσοφο Bill Martin που έγραψε το: “Ethical Marxism: The Categorical Imperative of Liberation,
