Αν θέλεις να καταλάβεις πως δουλεύει μια καρδιά ο καλύτερος τρόπος είναι να την σπάσεις, έγραψε η βιογράφος του Harry Ηarlow του αμερικανού ψυχολόγου που άλλαξε την ιδέα που είχαμε για τη σχέση των βρεφών με τις μητέρες τους.
Τις δεκαετίες του 30, 40 και 50 η εντύπωση που είχαν αποκομίσει οι παιδοψυχολόγοι από τις παρατηρήσεις των σχέσεων μητέρας παιδιού ήταν πως η επαφή δεν ήταν κάτι βαθιά συναισθηματικό αλλά περισσότερο μια εργαλειακή συνθήκη. Πίστευαν ότι αυτό που συνηθίσαμε να αποκαλούμε ‘αγάπη παιδιού προς μητέρα’ δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια έκφραση διατροφικής ανάγκης .Η μητέρα ήταν καλή κι αγαπητή επειδή ήταν ΕΚΕΙ όταν το παιδί πεινούσε κι ήταν σε θέση -μέσω του θηλασμού- να του καταπραύνει το δυσάρεστο αίσθημα της πείνας. Ο Κένεθ Χαλ και Κλαρκ Σπενς φορμάρισαν τις παρατηρήσεις αυτές σε μια ενιαία θεωρία μείωσης των ορμών Υποστήριζαν πως η πείνα είναι πρωτεύουσα ορμή και θέλουμε διαρκώς να τη μειώνουμε- το ίδιο συμβαίνει με τη δίψα και με το σεξ. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, η θεωρία αυτή της μείωσης των ορμών και ο συσχετισμός της με την αγάπη είχε κερδίσει την αναγνώριση του συνόλου σχεδόν της αμερικάνικης επιστημονικής κοινότητας τον τομέα της ψυχολογιας.
Ο Χάρλοου με τα πειράματα που έκανε σε μαϊμούδες του είδους μακάκος πέταξε στα σκουπίδια όλες αυτές τις θεωρίες. Απέδειξε ότι η σχέση του παιδιού με την μητέρα του συναισθηματικά δεν καθορίζεται τόσο από την διατροφική ανταμοιβή αλλά από την αγγικτικότητα. Από την σωματική επαφή. Αυτό το απέδειξε με το πείραμα των δύο τροφών. Μεσα στα κλουβιά έστησε δυο απομιμήσεις «μητέρων» μια μεταλλική που είχε έναν μαστό με μεταλλική θηλή από την οποία με άγγιγμα έρεε γάλα και μια μαλακή πετσετένια που είχε μαστό που δεν παρήγαγε τίποτα. Οι μικρές μαιμουδίστες αποσπάστηκαν από τις πραγματικές τους μητέρες και κλείστηκαν σε αυτά τα κλουβιά. Στην αρχή πέρασαν ένα ισχυρότατο συναισθηματικό σοκ. Ούρλιαζαν και χτυπιόντουσαν εδώ και κει και κόπριζαν ακατάσχετα όλο το κλουβί. Μετά τυλίχτηκαν σβούρα και άφηναν σηκωμένη στον αέρα την μεγάλη τους ουρά. Στο τέλος ανακάλυψαν τις δύο τροφούς. Την λειτουργική μεταλλική με το γάλα και την άχρηστη πετσετένια που παρείχε μόνον ευχάριστη επαφή. Οι ψυχολόγοι έμειναν έκπληκτοι. Οι μικρές μαιμούδες περνούσαν όλο το διάστημα της ημέρας τους στην αγκαλιά των πετσετένιων τροφών και πηγαιναν στις μεταλλικές μόνο για ελάχιστο διάστημα όσο χρειαζόταν να πιουν γάλα και να καταπραυνουν την πείνα τους.
Ο Χάρλου απέδειξε έτσι ότι η ΕΠΑΦΗ ανάμεσα στα όντα διαβαθμίζεται πολύ υψηλότερα από την τροφική ανταμοιβή. Ότι η επαφικότητα η αγκαλιά είναι πιο σημαντική ανάγκη από το φαί.
Τον δεύτερο ωστόσο χρόνο όταν τα κλουβιά ανοίξαν και τα μικρά ζώα μετακινήθηκαν σε μεγαλύτερα κλουβιά με μεικτούς πληθυσμούς ο Χάρλου εντρομος διαπίστωσε ότι κάτι δεν πήγαινε διόλου καλά με την συμπεριφορά τους. ¨ηταν εξαιρετικά επιθετικές απέναντι στα άλλα ζώα και σε πολλές περιπτώσεις επιθετικές απέναντι και στον εαυτό τους. Δάγκωναν και μασουλούσαν τα χέρια τους μέχρι να πλημμυρίσουν αίμα. Ο Χάρλου παραδέχτηκε ότι κάπου έκανε λάθος και ότι η επαφικότητα των όντων δεν επαρκεί για να παράγει ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Τότε οι μεταπτυχιακοί του φοιτητές που βοηθούσαν στην διεξαγωγή του πειράματος διόρθωσαν κάπως τα μοντέλα των τροφών μέσα στα παιδικά κλουβιά. Προσθέσαν ΚΑΙ κίνηση. Αυτό είχε θεαματικά αποτελέσματα βελτίωσης της συμπεριφοράς των μικρών ζώων αλλά και πάλι όχι πλήρη. Τα ζωα έγιναν φυσιολογικά μόνο όταν προστέθηκε άλλη μια παράμετρος. Η διαντίδραση μισής ωρας την ημέρα με ένα θηλυκό ενήλικο ζώο, μια κανονική δηλαδή μητέρα.
Ο Χάρλου αντιλήφτηκε ότι το βευρικό σύστημα για να αναπρυχθεί σωστά χρειάζεται τρεις βασικές συνθήκες. Την ΕΠΑΦΗ, την ΚΙΝΗΣΗ και το ΠΑΙΧΝΙΔΙ.
Τα πειράματα αυτά ανέτρεψαν όλα τα ισχύοντα έως τότε δεδομένα και δημιουργησαν νέα πρότυπα αντιμετώπισης βρεφών σε κλινικές και ιδρύματα. Το προσωπικό εκεί ξέρει ότι έχει κολοσσιαία σημασία να βάζουν κάθε μωρό που μόλις γεννιέται επάνω στην κοιλιά της μητέρας του. Ξέρουν επίσης ότι δεν πρέπει να ταίζουν απλώς μωρά κρατώντας ένα μπιμπερό κοντά στο στόμα τους αλλά κρατώντα τα ίδια στην αγκαλιά τους και κουνώντας τα. Ξέρουν ότι πρέπει να μιλούν και να χαμογελούν και να παίζουν με τα βρέφη
Πράγματα που οι τυχεροί άνθρωποι των κανονικών οικογενειών βιώνουν από τις συμπεριφορές των φυσικών τους μητέρων, δίχως οι περισσότεροι από αυτούς να έχουν αντιληφθεί πόσο θεμελιώδη ρόλο έπαιξαν αυτές οι συμπεριφορές στην μετέπειτα δική τους ψυχοσύνθεση, σκέψη και συμπεριφορά τους.
Λεωνίδας Εκιντζόγλου
