Μια ιστορία με βιζόν με ώθησε να γράψω αυτό το κείμενο. Κάποιοι έπιασαν ένα βιζόν χωρίς να ξέρουν τι είναι. Η πληροφορία έφτασε σε μένα. Τους είπα να το κρατήσουν και να δούμε τι θα κάνουμε. Καθώς όμως είναι ξενικό είδος και δεν μπορούσε να απελευθερωθεί στην φύση δεν βρέθηκε καμία λύση επί ώρες. Καμία υπηρεσία δεν αναλάμβανε καθώς δεν υπήρχε καμία υποδομή για την φύλαξή του. Στο τέλος αυτοί που το βρήκαν δήλωσαν ότι τους ξέφυγε…
Η απελευθέρωση και η επιβίωση των βιζόν στην φύση
Τα ελεύθερα μινγκ (βιζόν) στην περιοχή της Καστοριάς προέρχονται από απελευθέρωση δεκάδων χιλιάδων ζώων από φάρμες το 2010 στην Καστοριά και στην Σιάτιστα, από μια «αναρχική – αντισπισιστική φιλοζωική οργάνωση[1]» που αντιδρούσε στα εκτροφεία γούνας.
Απελευθέρωσαν 50.000 ζώα στην Καστοριά και 2.000 στην Σιάτιστα το 2010. Προηγουμένως, τον Δεκέμβριο του 2008, είχαν απελευθερωθεί 6.000 ζώα από εκτροφείο στην Σιάτιστα. Πολλά βιζόν δεν επιβίωσαν καθώς σκοτώθηκαν σε δρόμους από αυτοκίνητα ενώ μερικά συνελήφθησαν και επέστρεψαν στα εκτροφεία. Πολλά ζώα ωστόσο πολλά κατάφεραν να διαφύγουν να εγκατασταθούν και να αναπαραχθούν στην περιοχή. Το πρόβλημα υπήρχε και από παλαιότερα καθώς στα πρώτα εκτροφεία δεν ήταν πολύ ασφαλείς οι εγκαταστάσεις και η διαχείριση και πολλά ζώα είχαν διαφύγει.
Σε πολλά χωριά υπήρξε πρόβλημα με την εξόντωση όλων των πουλερικών καθώς τα βιζόν έμπαιναν σε κοτέτσια. Το πρόβλημα είναι τόσο έντονο που σε μερικά χωριά καταργήσανε τα κοτέτσια. Έχουν εμφανιστεί βιζόν και σε εκτροφεία πέστροφας. Η εξάπλωσή τους είχε καταστροφικό αποτέλεσμα για την άγρια ζωή καθώς τα ζώα αυτά έφτασαν μέχρι τον Γράμμο, τις Πρέσπες, το οροπέδιο του Αμυνταίου και ανατολικά του Αλιάκμονα προς την λίμνη Πολυφύτου και την Δεσκάτη, πιέζοντας τους πληθυσμούς άγριων ειδών. Έχουν δηλαδή εμφανιστεί σε παραπάνω από την μισή έκταση της περιφέρειας Δυτ. Μακεδονίας, ενώ έχοντας περάσει στον Νότιο Γράμμο βρίσκεται πλέον και στην Ήπειρο. Ο πληθυσμός που έχει καταφέρει να αναπαραχθεί και να εγκατασταθεί είναι άγνωστος, αλλά προφανώς είναι πολλές χιλιάδες, κρίνοντας από την ζώνη εξάπλωσης.
Ιδιαίτερα απειλούν πουλιά και σαύρες αλλά ανταγωνίζονται τροφικά την βίδρα (σχετικά σπάνιο και προστατευόμενο είδος) και το κουνάβι. Σοβαρά προβλήματα υπάρχουν στην λίμνη της Καστοριάς για την υδρόβια ορνιθοπανίδα. Καθώς μπορούν να κολυμπάνε έχουν την ικανότητα να θηρεύσουν αυγά σε φωλιές υδροβίων πουλιών όπως πάπιες, φαλαρίδες και βουτηχτάρια που φωλιάζουν σε νησίδες. Έχουν καταγραφεί περιστατικά θήρευσης κύκνος στην λίμνη της Καστοριάς όταν αυτή ήταν παγωμένη.
Σύμφωνα με τον ερευνητή του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών, Σάββα Καζαντζίδη: «Δημιουργούν ανταγωνισμούς, κυρίως με τη βίδρα, με την οποία έχουν τα ίδια θηράματα-στόχους, αφού τρώνε και οι δύο ψάρια, μικρά θηλαστικά και σαλιγκάρια. Παράλληλα, επιτίθενται σε αποικίες σπάνιων προστατευόμενων πουλιών. Ήδη έχει εγκαταλειφθεί η αποικία λαγγονών στη λίμνη της Καστοριάς, μετά από επίθεση στις φωλιές από μινκ που έφαγαν τα αβγά τους»[2].
Δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Προβλήματα αυτού του είδους υπήρξαν και σε πολλές άλλες χώρες από παρόμοια περιστατικά. Το βιζόν ή μινγκ (Neovison vison) είναι ένα είδος της Βόρειας Αμερικής που έχει διαφύγει από πολλές εκτροφές γουνοφόρων ζώων στην Ρωσία και πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, την Ιαπωνία και την Νότια Αμερική.
Αντιμετώπιση
Το πρόβλημα έχει επισημανθεί και αναζητείται χρηματοδότηση για την σύλληψή τους και την θανάτωσή τους ή την φύλαξή τους σε ειδικούς χώρους . Τοπική περιβαλλοντική ομάδα της Καστοριάς έχει υποβάλει πρόταση αλλά δεν εγκρίθηκε, ενώ στο Διαχειριστικό Σχέδιο του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών αξιολογείται σαν σημαντική απειλή και προτείνεται η σύλληψή τους χωρίς και αυτή να υλοποιηθεί ακόμη.
Η Ε.Ε. έχει συστήσει το EASIN (European Alien Species Information Network) για την τεκμηρίωση της απειλής και την οργάνωση της αντιμετώπισης του ζητήματος των ξενικών ειδών. Το βιζόν δεν έχει ενταχθεί ακόμη στον κατάλογο των προτεραιοτήτων για δράση. Μάλλον αυτό οφείλεται σε αδράνεια των ελληνικών αρχών που δεν συμμετείχαν στις διαβουλεύσεις.
Η Ε.Ε. έχει εκδώσει κανονισμό για το ζήτημα[3]. Σύμφωνα με τον κανονισμό:
«Τα διαχειριστικά μέτρα συνίστανται σε θανατηφόρα ή μη θανατηφόρα φυσικά, χημικά ή βιολογικά μέτρα που αποσκοπούν στην εξάλειψη, στον έλεγχο του πληθυσμού ή στον περιορισμό του πληθυσμού ενός χωροκατακτητικού ξένου είδους. Κατά περίπτωση, τα διαχειριστικά μέτρα περιλαμβάνουν μέτρα που εφαρμόζονται στο οικοσύστημα-αποδέκτη με σκοπό να αυξήσουν την ανθεκτικότητά του σε τρέχουσες και μελλοντικές εισβολές. Η εμπορική χρήση ήδη εγκατεστημένων χωροκατακτητικών ξένων ειδών είναι δυνατόν να επιτραπεί προσωρινά στο πλαίσιο των διαχειριστικών μέτρων που αποσκοπούν στην εξάλειψή τους, στον έλεγχο ή στον περιορισμό του πληθυσμού τους, υπό την προϋπόθεση αυστηρής αιτιολόγησης και εφόσον έχουν προβλεφθεί όλοι οι δέοντες έλεγχοι προκειμένου να αποφευχθεί τυχόν νέα εξάπλωση.»
Στην περίπτωση του βιζόν η μόνη λύση είναι η σύλληψη και η εξάλειψή τους από την φύση με θανάτωση των ζώων ή την επιστροφή σε εκτροφεία. Το πρόβλημα είναι ότι τα υπάρχοντα εκτροφεία δεν τα δέχονται γιατί μπορεί να μεταφέρουν αρρώστιες και πρέπει να δημιουργηθεί ένας ειδικός χώρος.
Στην Ελλάδα το ζήτημα έχει αξιολογηθεί ως σημαντικό στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την βιοποικιλότητα και έχει τεθεί ειδικός στόχος για το ζήτημα.
Δυστυχώς οι δράσεις δεν έχουν προχωρήσει, πιθανότατα λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.
Νομοθεσία
Στον Νόμο για την βιοποικιλότητα στο άρθρο 12 προβλέπονται «Ειδικές ρυθμίσεις για τα εισβάλλοντα ξενικά είδη»:
- Με ευθύνη του Υπουργείου Περιβάλλοντος, εκπονείται έρευνα επικινδυνότητας και συντάσσεται κατάλογος των εισβαλλόντων ξενικών ειδών στα οικοσυστήματα της χώρας. Ο κατάλογος αυτός αποτελεί παράρτημα της εθνικής απογραφής της ελληνικής βιοποικιλότητας.
- Τα εισβάλλοντα ξενικά είδη υποδιαιρούνται σε κατηγορίες ανάλογα με τον κίνδυνο εξάπλωσής τους και τις εκτιμώμενες επιπτώσεις στη δομή και λειτουργία των οικοσυστημάτων.
- Ανάλογα με την κατηγορία κινδύνου, το Υπουργείο Περιβάλλοντος συντάσσει σχέδια διαχείρισης των αντίστοιχων εισβαλλόντων ξενικών ειδών. Τα σχέδια περιλαμβάνουν ρυθμίσεις για τα εξής θέματα:
- α) Την πρόληψη εισαγωγής εισβαλλόντων ξενικών ειδών, την ενημέρωση και την ανταλλαγή πληροφοριών.
- β) Τον έγκαιρο εντοπισμό και την εξάλειψη, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η πρόληψη της διάδοσης των εισβαλλόντων ξενικών ειδών.
- γ) Την παρακολούθηση, τον έλεγχο και το μακροπρόθεσμο περιορισμό της εξάπλωσης των εισβαλλόντων ξενικών ειδών.
- δ) Την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων που επηρεάστηκαν από την εγκατάσταση πληθυσμών εισβαλλόντων ξενικών ειδών.
- Τα Υπουργεία Περιβάλλοντος καθώς και τα κατά περίπτωση αρμόδια Υπουργεία, εκδίδουν εκλαϊκευμένους οδηγούς αναγνώρισης των εισβαλλόντων ξενικών ειδών που αξιολογούνται ως ιδιαίτερα επικίνδυνα για την κατάσταση διατήρησης των ιθαγενών ειδών και οικοτόπων.
Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας
Σημειώσεις:
[1] Το «Μέτωπο της Απελευθέρωσης των Ζώων» ελληνικό τμήμα της διεθνούς οργάνωσης «Animal Liberation Front» η οποία στις ΗΠΑ έχουν χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση.. Για την οργάνωση βλ. https://antispe.squat.gr/%CE%BA%
[2] βλ. http://oladeka.com/2017/02/%CF%84%CE%BF-%CE%B5%CE%
[3] REGULATION (EU) No 1143/2014 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 22 October 2014 on the prevention and management of the introduction and spread of invasive alien species
