«Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου σηκώνει στους ώμους του όλη την αλήθεια για το Μακεδονικό, μια ιστορία αγώνων και αίματος και ξετυλίγει μ’ έναν συναρπαστικό μυθιστορηματικό τρόπο, όλα όσα δικαίωσαν χιλιάδες θυσίες και που, σήμερα, ισοπεδώνονται από μια Συμφωνία, που χλευάζει τα ελληνικά δίκαια, αλλά και, το κυριότερο, προδίδει τις θυσίες και το αίμα που χύθηκε, για να υπάρχει σήμερα η συνέχεια της Ελληνικής Μακεδονίας», είχα γράψει σε ένα σημείωμα για το προηγούμενο βιβλίο του «Λιανοκέρια της μικρής πατρίδας».
Από τον Άγγελο Πετρουλάκη
Η Μακεδονία δεν αναγνωρίστηκε τυχαία ως Ελληνική, ή επειδή έπρεπε να πάρει έναν επιθετικό προσδιορισμό. Χρειάστηκε πολύ αίμα, πολύς θάνατος. Και όχι μόνο από όσους κατοίκους της ένιωθαν Έλληνες και ήθελαν ν’ ανήκουν στο Πατριαρχείο. Χύθηκαν ποτάμια αίματος από ανθρώπους που είχαν σπεύσει απ’ όλη την Ελλάδα, για να πολεμήσουν ως αντάρτες, όλοι τους εθελοντικά, σε μια εντελώς άγνωστη γη, χωρίς το ελάχιστο κέρδος, και σε μια εποχή που το κράτος τών Αθηνών, με τους χάρτινους πολιτικούς εξαντλούνταν σε ίντριγκες και κρινολίνα. Οι νέοι εκείνοι, πολέμησαν χωρίς ιδιοτέλεια και άφησαν τη ζωή τους σε άγνωστους τόπους, μόνο και μόνο γιατί η ψυχή τους καιγόταν για την Ελλάδα.
Από τη μια, οι αναιμικοί πρωθυπουργοί, Ζαΐμης, Ράλλης, Θεοτόκης. Φοβισμένοι απέναντι στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Από την άλλη, οι τρελοί, ριψοκίνδυνοι πατριώτες, που ένιωθαν τα σωθικά τους να φλέγονται από το όραμα της Ελληνικής Μακεδονίας.
Εθελοντές όλοι τους.
Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου, γλαφυρά, ωστόσο χωρίς εθνικιστικές εξάρσεις, ανασύρει σελίδες τής ιστορίας, περιγράφοντας με ακρίβεια τις συνθήκες τής εποχής, τις επιδιώξεις, τα συμφέροντα, το κοινωνικό κλίμα και ό,τι άλλο φωτίζει μια ταραγμένη περίοδο της χώρας, όταν ακόμα τα σύνορά της ήταν στη Θεσσαλία.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικές οι σημειώσεις στο τέλος τού βιβλίου, οι οποίες βοηθούν σημαντικά και τον πλέον άσχετο ιστορικά αναγνώστη να κατανοήσει το «Μακεδονικό» και την εξέλιξή του, χωρίς παρωπίδες και υπεκφυγές.
Άξονες της μυθοπλασίας δυο γυναίκες, η μια δασκάλα στις πονεμένες περιοχές, η άλλη νοσοκόμος. Γύρω τους πλέκεται η ιστορία. Τα δυο αυτά πρόσωπα είναι σαν δυο ηλιακά συστήματα. Και γύρω τους περιστρέφονται πλανήτες. Είναι οι επινοημένες προσωπικότητες που δίνουν τη δυνατότητα στον συγγραφέα, εφ’ ενός να περιγράψει μια εποχή με ακρίβεια, και εφ’ ετέρου ν’ ανασύρει από την ιστορική μνήμη όλους εκείνους που θυσιάστηκαν στο όνομα της Ελλάδας.
Σημαντικές οι αναφορές στο πρόσωπο του Παύλου Μελά, ο θάνατος του οποίου έγινε αιτία να βγει από τη νωθρότητά του το κράτος των Αθηνών, και στο πρόσωπο του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη, που σήκωσε το περισσότερο βάρος τού αγώνα. Επίσης σημαντικές και οι αναφορές σε δεκάδες ακόμα πρόσωπα εκείνου τού αγώνα.
Το μυθιστόρημα «Συναξάρια της μικρής Πατρίδας» είναι η συνέχεια των δυο προηγούμενων βιβλίων: «Γυναίκες τής μικρής Πατρίδας» και «Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας».
Η χρονολογική περίοδος, που καλύπτει η δράση των προσώπων, ξεκινά τον Δεκέμβριο του 1904 και φτάνει μέχρι και τον Μάρτιο του 1907.
Οι τόποι όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα είναι το Μοναστήρι, το Βογατσικό Καστοριάς, η Θεσσαλονίκη, η Καστοριά, το Βίτσι, η Γευγελή, ο Βάλτος, η Αθήνα.
Ο αναγνώστης μεταξύ των προσώπων που θα συναντήσει είναι ο τραπεζίτης Λάσκαρης, ο εκδότης Καλαποθάκης, ο πρόξενος Κορομηλάς, ο γιατρός Ζάννας. Όλοι τους ένθερμοι υποστηρικτές τού Μακεδονικού Αγώνα.
Θα συναντήσει επίσης και τους κυριότερους από τους εθελοντές αγωνιστές, που έδωσαν το αίμα τους αντιμετωπίζοντας τους Βούλγαρους Κομιτατζήδες: Υπολοχαγό Κωνσταντίνο Σάρρο (Καπετάν Κάλλας), υποπλοίαρχο Ιωάννη Δεμέστιχα (Καπετάν Νικηφόρος), ανθυπολοχαγούς Γεώργιο Τσόντο (Καπετάν Βάρδας), Γεώργιο Κατεχάκη (Καπετάν Ρούβας), Μανόλη Παπαδάκη, Αθανάσιο Σουλιώτη, Σαράντο Αγαπηνό (Τέλος Άγρας), Αθανάσιο Εξαδάκτυλο, Δημήτριο Κάκκαβο, Μιχαήλ Μωραΐτη, ανθυπασπιστή Μιχαήλ Αναγνωστάκο (Καπετάν Ματαπάς}, λοχία Παναγιώτη Παπατζανετέα, οπλαρχηγούς Θύμιο Καούδη, Παύλο Γύπαρη (μετέπειτα διοικητή τής προσωπικής ασφάλειας του Ελευθερίου Βενιζέλου και, ίσως, κύριο υπεύθυνο της εκτέλεσης του Ίωνα Δραγούμη), Γιώργο Γιώτα (Καπετάν Γκόνος), Εμμανουήλ Κατσίγαρη (Καπετάν Καραμανώλης) κ. ά.
Οι ελάχιστες παρεκκλίσεις από την ιστορική πραγματικότητα αφορούν μόνο τον χρόνο που έλαβαν χώρα κάποια γεγονότα και αυτό, το σημειώνει ο συγγραφέας, έτσι ώστε ο αναγνώστης να έχει ξεκάθαρο το ιστορικό πλαίσιο στα μάτια του.
Η ευσυνειδησία και η τιμιότητα, όμως, του συγγραφέα, αποκαλύπτεται στις σημειώσεις που ακολουθούν το μυθιστόρημα. Αυτές οι σημειώσεις όχι μόνο δεν αφήνουν κανένα σκοτεινό σημείο στον αναγνώστη, αλλά του προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τα πρόσωπα, την εποχή, τις καταστάσεις, τα επί μέρους επεισόδια της τιτάνιας εκείνης σύγκρουσης ιδεών και επιδιώξεων. Είναι δε τόσο λεπτομερείς που μαρτυρούν πως ο συγγραφέας κατέβαλε υπερβολικό μόχθο για την έρευνα και την οργάνωση του υλικού του, υποβάλλοντας τις καταγραφές του σε απόλυτη πειθαρχία. Δυο τρία παραδείγματα: Οι πολύτιμες εθνολογικές πληροφορίες για τους Σαρακατσάνους και οι αναφορές στην ίδρυση της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης από τον ιεραπόστολο Τζον Χένρι Χάουζ το 1904, και στη μεταφορά από τη Μερζιφούντα τού Πόντου στη Θεσσαλονίκη τού «Κολεγίου Ανατόλια» με πρωτοβουλία τού Ελευθέριου Βενιζέλου, το 1924.
Δεν μεροληπτεί. Δεν καταφεύγει σε υπερβολές. Η κριτική που ασκεί, μέσα από τους διαλόγους τών προσώπων, είναι απόλυτα αντικειμενική, με αποτέλεσμα να διδάσκει με τον πλέον ελκυστικό, αλλά αντικειμενικό τρόπο ιστορία.
Λογοτεχνικά, το μυθιστόρημα (όσο και τα προηγούμενα) στέκεται σε υψηλό επίπεδο, με πλούσια λυρικά στοιχεία και καλοδουλεμένη γλώσσα.
Η γραμμική αφηγηματική του δείχνει πως ο συγγραφέας δεν έχει ανάγκη να καταφύγει σε κολπάκια δημιουργικής, δήθεν, γραφής, για να δώσει ένταση στο κείμενο και να δημιουργεί εκπλήξεις και ανατροπές. Η γραφή του είναι στιβαρή και ξεκάθαρη. Ξέρει τους άγραφους κανόνες που κάνουν ένα ιστορικό μυθιστόρημα ελκυστικό.
Ο Παπαθεοδώρου διδάσκει ιστορία. Του ανήκουν πολλά εύσημα. Ασκεί πατριδογνωσία με αίσθημα ευθύνης. Ξεγυμνώνει ακόμα και τις ιδεοληψίες των πολιτικών, που μιλούν με ξύλινη και ανεύθυνη γλώσσα για ένα θέμα που αφορά την ίδια τη συγκρότηση της πατρίδας μας. Αποδεικνύει πως η λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει τα μέγιστα σε ό,τι εννοούμε λέγοντας ιστορική αλήθεια.
Δεν θα αναφερθώ στην εξέλιξη του μύθου, γιατί θα πρέπει ο ίδιος ο αναγνώστης να σκύψει στις σελίδες τού βιβλίου.
Θα κλείσω το σημείωμά μου, αφού τονίσω και πάλι πως ανήκουν εύσημα τόσο στον συγγραφέα, όσο και στον εκδότη, για την κυκλοφορία τού βιβλίου, που κρατά το ενδιαφέρον τού αναγνώστη αμείωτο ως την τελευταία του σελίδα, προσφέροντάς του μόνο αλήθειες.
