Οι ιστορικές πηγές, τα έως τώρα αρχαιολογικά ευρήματα και οι τοπικές παραδόσεις αναφέρουν και πιστοποιούν, ότι στη γεωγραφική περιοχή του Γέρμα υπήρχαν απ’ τη Μεσοβυζαντινή περίοδο κι έως τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα, αρκετοί μικροί οικισμοί, όπου διαβιούσαν κατά γένη – φάρες οι γεωργοκτηνοτρόφοι πρόγονοι των σημερινών Γερμανιωτών. Οι οικισμοί αυτοί ήταν οι εξής: Η Πυράσσα, ο Αϊ-Λιάς, το Κεράσοβο, η Μπίλια, η Λοσνίτσα, η Γιάζια, η Σαρακίνα, η Κρανιά και ο Πόρος. Περί το έτος 1750, οι κάτοικοι των τεσσάρων πρώτων απ’ τις αναφερόμενες ολιγάνθρωπες οικήσεις, ήτοι της Πυράσσας, του Αι-Λιά, του Κερασόβου και της Μπίλιας, υπέστησαν φοβερές επιδρομές και διώξεις από Τούρκους ληστές. Κατόπιν τούτου και προκειμένου να αμυνθούν καλύτερα, συγκεντρώθηκαν όλοι στην κεντρικόχωρη Λοσνίτσα, την οποίαν κι ενίσχυσαν πληθυσμιακά και πολιτιστικά. Για τους ίδιους λόγους, οι κάτοικοι των λοιπών τεσσάρων οικισμών εγκαταστάθηκαν κατά πλειονότητα σε άλλα όμορα τους χωριά, και συγκεκριμένων, αυτοί της Σαρακίνας στην Κορησό, της Γιάζιας στην Κορησό – στη – Λιθιά – και στο Τσιρίλοβο, της Κρανιάς στο Κωσταράζι, και τέλος του Πόρου στο Βογατσικό. Αρκετοί όμως απ’ τους κατοίκους της Γιάζιας, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν και τα μέλη της οικογένειας Ντιαφή (;) μετακόμισαν στη Λοσνίτσα (Γέρμας), αφιερώνοντας ταυτόχρονα τα πατρικά τους κτήματα στο πλησιόχωρο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Τσιριλόβου (περιλαμβάνονται στο σημερινό κτήμα – τσιφλίκι Κουκουφίκα).
 |
| Το χωριό Ο Γέρμας Καστοριάς. |
Όπως προαναφέρθηκε, οι κάτοικοι του Αϊ-Λιά, ο οποίος βρισκόταν κτισμένος στους ανατολικούς πρόποδες του βουνού “Αμάραντος”, δίπλα στη σημερινή τεχνητή λίμνη της Γιάζιας, μετακόμισαν στη Λοσνίτσα. Οι άνθρωποι αυτοί, σύμφωνα με τις σχετικές διηγήσεις του ιστοριοδίφη δασκάλου αείμνηστου Αγγελή Σ. Αγγελή, ανήκαν όλοι σε μια πολυπληθή οικογένεια, στο γένος των Σανατσιαίων.
Στη Λοσνίτσα ήρθαν το καλοκαίρι του έτους 1800 κι εγκαταστάθηκαν ομαδικά στη σημερινή ” Σανατσιάδικη γειτονιά”, και μάλιστα στις κενές οικίες των Τούρκων, συγγενών του Αχμέτ Μπέη, τους οποίους είχε προεξολοθρεύσει κατά τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς ο καπετάνιος Μουτσογκρέκος με τα παλικάρια του. Οι εν λόγω Σανατσιαίοι, σύμφωνα πάντα με τις αφηγήσεις του Α. Αγγελή είχαν πολλές αρετές. Ήταν άνθρωποι ήπιων τόνων, καλοί νοικοκυραίοι, έντιμοι, πολύ εργατικοί, οικονόμοι, φιλήσυχοι, σεμνοί και ταπεινόφρονες, όπως ακριβώς είναι και οι σημερινοί απόγονοί τους. Όταν εγκατέλειψαν τον Αϊ-Λιά, παρέλαβαν απ’ την ομώνυμη εκκλησία του οικισμού, της οποίας τα θεμέλια βρέθηκαν κατά τη δεκαετία του 1970, την εικόνα του Πάτρωνα αγίου τους Προφήτη Ηλία, τη μετέφεραν στη Λοσνίτσα και την τοποθέτησαν στο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου, στο δεξιό άκρο του όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.
 |
| Η λίμνη του Γέρμα και στο βάθος δεξιά ο οικισμός του |
Άξιο μνείας είναι το γεγονός, ότι και μετά τη μόνιμη εγκατάσταση τους στον οικισμό της Λοσνίτσας, οι πρώτοι Σανατσιαίοι και οι έως τις ημέρες μας απόγονοι τους εξακολούθησαν κι εξακολουθούν, αντίστοιχα, να διάγουν τον περισσότερο χρόνο του ήρεμου βίου τους στην πατρική περιοχή του Αϊ-Λιά, καλλιεργώντας τα λίγα κτήματα τους που υπάρχουν εκεί και διατρέφοντας επιτοπίως τα μικρά ποίμνια των προβάτων τους. Οι ίδιοι άνθρωποι, σύμφωνα με τα γραφόμενα του αείμνηστου Γερμανιώτη ιστορικού Χρίστου Γεωργίου, συνέχισαν να εορτάζουν με τραγούδια και χορούς, μέχρι τα τέλη περίπου του 19ου αιώνα, τη μνήμη του προστάτη αγίου τους Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου) στον αυλόγυρο της εκκλησίας του, η οποία σωζόταν έως τότε στο κέντρο του υπόψη ερειπωμένου οικισμού. Εόρταζαν επίσης με πάνδημο εκκλησιασμό και ολοήμερο γλέντι την ημέρα του Αγίου Χριστόφορου (9 Μαΐου) στο εξωκλήσι του, που υπήρχε πιο πάνω απ’ το παρατημένο χωριό τους, σε κορυφή του ομώνυμου βουνού.
(Γιώργος Τ. Αλεξίου)
Ο Προφήτης Ηλίας, 17ος αι.. Η εφέστια εικόνα των κατοίκων του εγκαταλειμμένου Αϊ-Λια.
Βρίσκεται στον ενοριακό ναό του Γέρμα
Βρίσκεται στον ενοριακό ναό του Γέρμα
 |
| Η τεχνητή λίμνη του Γέρμα Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας φαίνεται η περιοχή του Αϊ-Λιά. |
 |
| Ο άγιος Χριστόφορος, το οποίον τιμούσαν ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Αϊ-Λιά. |
 |
| Εικονοστάσια του Προφήτη Ηλία πλησίον του χωριού Άι-Λιάς Γέρμα, στην τοποθεσία Σελιό. |
