Βρισκόμαστε στο 298 μ.Χ. Ο Κωνστάντιος έδειξε εξαιρετική δραστηριότητα και ενδιαφέρον για την παιδεία, ενώ διέθεσε χρήματα από το θησαυροφυλάκιο των Επαρχείων του, για την ανοικοδόμηση ναών και δημοσίων κτηρίων, ακόμη και ιδιωτικών οικιών.[18] Η θεοσέβεια, το ήπιο του χαρακτήρα του και η φροντίδα για τους υπηκόους του, επέσυρε τις κατηγορίες και τον έλεγχο του αυτοκράτορα, περί «άδειων ταμείων», στο θησαυροφυλάκιο της Υπαρχιότητός του.[19] Ο Ευσέβιος προσθέτει ακόμη ότι ο Κωνσταντίνος ήταν χριστιανός, αλλά προσποιούνταν τον ειδωλολάτρη και ότι στο προσωπικό των ανακτόρων είχε μόνο χριστιανούς.[20] Ο Κωνστάντιος ο Χλωρός αγωνίστηκε εναντίων των διωγμών των χριστιανών και συνέβαλε με την δική του κατευναστική πολιτική στη δημιουργία των προϋποθέσεων ανεξιθρησκίας, την οποία ο γιος του Κωνσταντίνος, υλοποίησε στην πράξη αργότερα με το «Διάταγμα των Μεδιολάνων».[21]
Το 305 μ.Χ., με την παραίτηση Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού, ο Κωνστάντιος με τον Γαλέριο αναλαμβάνουν συναυτοκράτορες στο Δυτικό και Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος αντίστοιχα. Ο γιός του Κωνσταντίνος στα ανάκτορα του Διοκλητιανού έχει ξεκινήσει την στρατιωτική του σταδιοδρομία. Νέος αξιωματικός το 296 μ.Χ. συνοδεύει τον Διοκλητιανό στην Παλαιστίνη, και στα δεξιά της ακολουθίας του ήταν ο πιο επιβλητικός «ουν και επί δεξιά παρεστώς περιφανέστατος ην τοις οράν εθέλουσιν, οιος τε βασιλικού φρονήματος, εξ’ εκείνων τεκμήρια παρέχων», όπως μας γράφει ο ιστορικός Ευσέβιος.[22] Ένα χρόνο αργότερα έλαβε μέρος στον πόλεμο του Γαλέριου εναντίων των Περσών.
Ο Κωνσταντίνος ανδρώθηκε στα πεδία των μαχών. Έλαβε μέρος σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις και έφθασε ως τον βαθμό του τριβούνου (χιλιάρχου). Ήταν ευφυής, ανδρείος, με φυσικές και διοικητικές ικανότητες. Διακρινόταν ακόμα για το παράστημά του και την ευγένεια των τρόπων του. Η αυτοκρατορική παρουσία του νεαρού χιλίαρχου Κωνσταντίνου, απότοκος της παιδικής του ανατροφής, από τους θαυμάσιους γονείς του, της νεανικής του παιδείας, της φυσικής του ρώμης και των πνευματικών και ψυχικών προσόντων, θείων δώρων για τον μέλλοντα Άγιο και Ισαπόστολο, φόβισαν τον Γαλέριο, ο οποίος στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου, έβλεπε έναν ικανότατο μελλοντικό αντίπαλο. Από νωρίς προσπάθησε να μειώσει έως και βιολογικού θανάτου (θηριομαχίες με τον λέοντα της Νουμιδίας) τον Κωνσταντίνο, τον οποίον ουσιαστικά περιόρισε μέχρι ομηρίας κοντά του στα ανάκτορα. Οι προσωπικότητες όμως, που έμελλε να συνδέσουν την τύχη τους με την τύχη της ανθρωπότητας είναι ελεύθερες για τον δικό τους υψηλό προορισμό. Ο Κωνσταντίνος δραπετεύει από τον κλοιό του Γαλέριου και συναντά τον εξαντλημένο και άρρωστο πατέρα του στο Εβόρακο, στο Γιορκ της σημερινής Αγγλίας.
Οι εκστρατείες, οι κακουχίες, αλλά και οι μεγάλη αυτοκρατορική πίεση, ενάντια στη σιωπηλή και όχι μόνο, φιλοχριστιανική στάση του, κατέβαλαν τον Κωνστάντιο.
Στις 25 Ιουλ 306 μ.Χ., ο Κωνστάντιος άρρωστος και εξαντλημένος πεθαίνει. Ο Κωνσταντίνος ο πρεσβύτερος γιός του, ήταν εκεί για να του κλείσει τα μάτια. Ένα ταξίδι τιμής και αρχή της δόξας του, τον φέρνει στις τελευταίες στιγμές του πατέρα του. Εκεί ήταν και τα ετεροθαλή αδέρφια του. Η Ελένη, η Αγία Ελένη η μητέρα του και πρώτη σύζυγος του πατέρα του δεν ήταν εκεί. Ήταν η Θεοδώρα η μητέρα των έξι ετεροθαλών αδελφών του. «Τον κλήρον της βασιλείας νόμω φύσεως τω τη ηλικία προάγωντι των παίδων παραδούς διεπνεύσατο».[23] Βάσει των νόμων, ως Αύγουστος ο πατέρας του, είχε το δικαίωμα να τον διορίσει Καίσαρα, όπως και το έκανε. Τέλος τον παρακάλεσε να προστατεύσει την μητρυιά του και τα ετεροθαλή αδέλφια του. «Ο Κωνσταντίνος τον διαβεβαίωσε για αυτό με δάκρυα στα μάτια». [24]
Ο Κωνσταντίνος Αύγουστος των Δυτικών περιοχών
Την ίδια μέρα στο Εβόρακο τα στρατεύματα, με μεγάλες τιμές, έθαψαν τον Αύγουστο Κωνστάντιο και ανεκύρηξαν με μεγάλο ενθουσιασμό τον Κωνσταντίνο, στις 26 Ιουλίου 306, Αύγουστο στη θέση του πατέρα του. Από τον Γαλέριο ζητά την αναγνώρισή του, ως πρώτος Αύγουστος ,όπως και ήταν. Ο Γαλέριος ανεκυρήξε Αύγουστο τον Σεβήρο και Καίσαρα τον Κωνσταντίνο. Άλλωστε ο Κωνσταντίνος ήταν ένα αγκάθι για αυτόν. Ο Κωνσταντίνος προς το παρόν το δέχθηκε.[25]
Ο ιστορικός Ζώσιμος, παγανιστής και εχθρικότατος προς τον Κωνσταντίνο τον συκοφαντεί, όπως και την μητέρα του, ως άσεμνη, ενώ τον Κωνσταντίνο ότι ανήλθε με δωροδοκίες και εξαγορά στην ανώτατη αυτή θέση. Ανεδαφικοί ισχυρισμοί, χωρίς ίχνος ιστορικής αλήθειας.[26] Τον Ζώσιμο, που ενάμιση αιώνα μετά τον Κωνσταντίνο γράφει (425-519 περίπου), για τον Ισαπόστολο, τον επικαλούνται αυτοί, που θέλουν να εκμεταλλευτούν με τα αναπόδεικτα στοιχεία του παγανιστή και φανατικού αυτού ειδωλολάτρη, τον όποιο απορριπτικό και εχθρικό λόγο, εναντίον του Μεγάλου Κωνσταντίνου.[27] και Καίσαρα τον Κωνσταντίνο. Άλλωστε ο Κωνσταντίνος ήταν ένα αγκάθι για αυτόν. Ο Κωνσταντίνος προς το παρόν το δέχθηκε.[25] Ο Κωνσταντίνος από την Βρετανία επιστρέφει με τα στρατεύματα του στην Ηπειρωτική Ευρώπη και κάνει πρωτεύουσα της επικράτειάς του, τους Τρεβήρους της Γαλατίας (Τριέρ) της Γερμανίας.
Εκεί κάλεσε και την μητέρα του Ελένη. Πρώτη μέριμνα του Κωνσταντίνου ήταν να επιτρέψει στους χριστιανούς την ελεύθερη και απρόσκοπτη άσκηση της λατρείας τους, όπως ο ρήτορας και απολογητής του Χριστιανισμού Λακτάντιος(250-225μ.Χ.), αναφέρει.[28]
Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, μετά από σκληρούς αγώνες, υπέταξε και δάμασε τους βάρβαρους λαούς των βορίων συνόρων και στη Δύση, τους Ισπανούς, που είχαν επαναστατήσει. Επιβάλει σκληρή τιμωρία, θηριομαχίες στους αρχηγούς των επαναστατών. Σε αυτό ο ιστορικός Richardson,[29] κανένα στοιχείο σκληρότητας δεν βλέπει από τη πλευρά του Κωνσταντίνου. Πως μπορούσε κάποιος να αντιμετωπίσει και να παραδειγματίσει τέτοιους αντιπάλους, που μόνο στάχτη άφηναν στο πέρασμά τους.
Ο Κωνσταντίνος είχε παντρευτεί την Μινερβίνα με νόμιμο γάμο το 303μ.Χ. Για την νομιμότητα του γάμου, διότι δεν υπάρχουν και περί του αντίθετου απόψεις, δεν έχει αμφιβολίες ούτε ο διόλου φιλικός προς τον Κωνσταντίνο, Βρετανός ιστορικός Edward Gibbon.[30] Από την Μινερβίνα απέκτησε έναν γιο τον Κρίσπο. Το 307μ.Χ. χωρίζει από την Μινερβίνα υποχρεωτικά, καθόσον σύμφωνα με τον ρωμαϊκό νόμο ως Καίσαρας έπρεπε να παντρευτεί Ρωμαία από ευγενή οικογένεια. Παντρεύεται την Φαύστα αδερφή του Μαξεντίου και κόρη του Μαξιμιανού. Ένας γάμος και με πολιτικό υπολογισμό, από την πλευρά των εμπλεκομένων μερών Κωνσταντίνου και Μαξιμιανού.[31]
Ο Κωνσταντίνος είχε την έγκριση των στρατιωτικών για την θέση του και μέχρι το 311μ.Χ. (μέσα του έτους,) κατάφερε να μειώσει τις όποιες ταραχές και εξεγέρσεις στην περιοχή ευθύνης του. Οι αυτοκράτορες τις Τετραρχίας του Διοκλητιανού, μέσα σε ελάχιστα χρόνια έγιναν έξι: Γαλέριος, Μαξέντιος, Μαξιμίνος Ντάΐα, Λικίνιος, Σεβήρος και Κωνσταντίνος. Οι φιλοδοξείς του καθενός είχαν ως συνέπεια πολυμέτωπες μεταξύ τους συγκρούσεις, για το ποιος θα επικρατήσει ως μονοκράτορας στην αχανή αυτοκρατορία. Οι συγκρούσεις αυτές γίνονταν ακόμα περισσότερο σκληρές, ακόλαστες και με ακόλαστες πράξεις, από τα σαρκικά πάθη και τον άσχημο χαρακτήρα των κυβερνόντων. Όπως γράφει ο ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός : «Μαξέντιος δε κακός τους Ρωμαίους επέκριβε, τυρανικώ μάλλον ή βασιλικώ τρόπω… μηχεύων ανέβην τας των ελευθέρων γυναίκας»[32] και[33] ακόμα ο Μαξιμίνος Ντάια, ο Γαλέριος, ο Λικίνιος όπως χρονικογράφοι και βυζαντινοί ιστορικοί αναφέρουν (Λακτάντιος, Βίκτωρας, Σέξτιος, Αβρίλιος), έκαναν να κυριαρχεί στην αυτοκρατορία η δυσαρέσκεια, η καταπίεση και ο τρόμος, εκτός από το τμήμα που κυβερνούσε ο Μέγας Κωνσταντίνος. [34]
Οι δολοπλοκίες και δολοπλοκικές απόπειρες από το Μαξιμιανό, πεθερό του Μεγάλου Κωνσταντίνου εναντίον του γαμπρού του, χρησιμοποιώντας και την κόρη του Φαύστα, σύζυγο του Κωνσταντίνου, αμαυρώνουν ακόμα περισσότερο την περίοδο αυτή της αυτοκρατορίας. Μεγάλη η κριτική ακόμα και σήμερα εναντίον του Κωνσταντίνου για τον θάνατο του Μαξιμιανού. Μεροληπτεί ο ιστορικός Gibbon όταν ζητά «περισσότερη ανθρωπιά για τον ηλικιωμένο άνδρα», ο οποίος όμως αποπειράθηκε δυο φορές να τον δολοφονήσει.[35] Η Φαύστα τελικά με την στάση της προφύλαξε τον σύζυγό της Κωνσταντίνο.
Στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας παράμειναν ο Κωνσταντίνος και ο κουνιάδος του Μαξέντιος. Ο Μαξέντιος είχε υπό την δικαιοδοσία του την Ιταλία και την Βόρειο Αφρική και ήθελε την κυριαρχία ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Η σύγκρουση των δυο κυβερνητών του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, Κωνσταντίνου και Μαξεντίου πλησίαζε. Η τελική αναμέτρηση έγινε Μουλβία ή Μιλβία γέφυρα, 2χλμ έξω από την τότε Ρώμη, στις 28 Οκτωβρίου το 312μ.Χ. Ο Μαξέντιος κήρυξε ουσιαστικά αυτός τον πόλεμο στον Κωνσταντίνο, καταστρέφοντας προσωπογραφίες και ανδριάντες του Κωνσταντίνου στη Ρώμη και πόλεις της Ιταλίας.
Ο Κωνσταντίνος πέρα από τις όποιες υπερβολές εκτιμήσεων για τις στρατιωτικές του δυνάμεις, πρέπει να είχε τις μισές και λιγότερες, από τις δυνάμεις του Μαξέντιου.[36] Στους τακτικούς ελιγμούς των δυο ανδρών δεν θα αναφερθούμε. Όμως την παραμονή της τελικής αναμέτρησης (27 Οκτωβρίου 312) ο Κωνσταντίνος, καθώς μας πληροφορεί ο Ευσέβιος και ενώ συλλογιζόταν τον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετώπιζε τα πολυαριθμότερα στρατεύματα του Μαξεντίου, «ότι τας ειδωλολατρησάντων καταστροφάς ενθυμηθής μάλλον τον χριστιανισμό εξελέξατο», παρά τας «κακότεχνους και γοητευτικάς μαγγανείας… Θεόν ανεζήτη βοηθόν», είδε
Όραμα στον ουρανό «υπερκείμενον του ηλίου σταυρού τρόπαιον εκ φωτός συνιστάμενον, γράφειν τε αυτώ συνήθαι λέγουσα τούτο νίκα».[37] ,[38]Ο Ευσέβιος μας πληροφορεί ότι ο Κωνσταντίνος κειμαινόταν μεταξύ χριστιανισμού και ηλιολατρίας.[39] Με εντολή του κατασκεπάστηκε Λάβαρο, όπου στην κορυφή σχημάτιζε το σημείο του Σταυρού, στεφανωμένο με το μονόγραμμα του Χριστού (των συμπλεγμάτων Χ και Ρ ). Με εντολή του, το ίδιο σύμπλεγμα γραμμάτων με χρώμα, σχεδιάστηκε από τους στρατιώτες στις ασπίδες τους και ο ίδιος το χάραξε μπροστά στο κρίνος του. Οι ιστορικοί και χρονικογράφοι Πορφύριος και Λακτάντιος, Σωκράτης, Ρουφηνός και Σωζόμενος επιβεβαιώνουν τον Ευσέβιο.[40]
«Εν τούτω νίκα». Το όραμα του Κωνσταντίνου πριν την κρισιμότερη μάχη της ζωής του. Το νέο σύμβολο αναπτέρωσε το ηθικό του στρατού και έδρασε ως πολλαπλασιαστής ισχύος. Η νίκη του Κωνσταντίνου στη μάχη της Μουλβίας γέφυρας, συνένωνε την Ρωμαΐκη Αυτοκρατορία και αναδιοργάνωσε την Δυτική περιοχή της, με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορεί να διατηρηθεί επί χίλια χρόνια.
Η θρησκευτικές ενοράσεις πριν από την μάχη, άνοιξαν το δρόμο για την αποδοχή του Χριστιανισμού, ως κύρια θρησκεία της αυτοκρατορίας και οδήγησαν στην κυριαρχία της νέας θρησκείας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στον Δυτικό κόσμο. Ο νικητής, αυτοκράτορας έδειξε μεγαλοψυχία και αυτοσυγκράτηση ενάντιων των εχθρών του. Και αυτός ο Εθνικός (ειδωλολάτρης), Έλληνας συγγραφέας Ζώσιμος, παραδέχεται ότι ελάχιστοι καταδικάστηκαν από τους στενότερους συνεργάτες του Μαξέντιου (ολίγοις μεν τισι των επιτηδειοτάτων Μαξέντιο δίκην επέθηκεν).[41]
Η στάση αυτή του Κωνσταντίνου δείχνει την νέα πλέον συνειδητή μεταστροφή του, σε μια πίστη με οικουμενικό πνεύμα, η οποία προέβαλε την μεγαθυμία και ανοχή προς τους εχθρούς και τους αντιπάλους, στην απλή της, έστω αρχικά κοινωνική της έκφραση. Αλώστε ο Κωνσταντίνος πολύ πριν την νίκη του επί του Μαξεντίου ευνοούσε τους χριστιανούς, και μόλις ανέβηκε στο θρόνο, τους παραχώρησε πλήρη ανοχή. Βέβαια δεν υποστηρίζεται από καθέναν αρχαίο συγγραφέα ότι εκείνη την εποχή ήταν χριστιανός ο Κωνσταντίνος. Σε πανηγυρικούς τότε, αλλά και το 311, ακόμη από τον Ευμένιο, δεν δίσταζαν να παρουσιάζουν τα είδωλα ως προστάτες του.[42] Ακόμη τον Χειμώνα του 312-313 ο Κωνσταντίνος προχώρησε πιο πέρα από μια απλή ανοχή προς τους χριστιανούς. Οι τρεις επιστολές του : μια προς τον επίσκοπο Καρχιδώνος Κεκιλιανό και δύο προς τον Ανουλίνο, ανθύπατο Αφρικής, φανερώνουν την νέα του σκέψη και στάση απέναντι στους χριστιανούς.[43] Η χριστιανική εκκλησία με την λατρεία της, είναι πλέον ζωτικής σημασίας για την ευημερία της Αυτοκρατορίας.
Στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας ο Λικίνιος επικρατεί έναντι του Μαξιμιανού και αναγνωρίζει ως μέγιστο Αύγουστο στη Δύση τον Κωνσταντίνο, καθόσον ο Λικινίος ήταν ο αρχαιότερος και μέγιστος πλέον Αύγουστος στην Ανατολή. Τον Φεβρουάριο του 313 ο Λικίνιος με τον Κωνσταντίνο, υπογράφουν στα Μεδιόλανα το ομώνυμο, πολύ σπουδαίο και παγκόσμιας σημασίας, για την Δύση «Διάταγμα των Μεδιολάνων». Η διωγμοί, που μαίνονταν για 250 χρόνια σταμάτησαν. Το Διάταγμα των Μεδιολάνων δεν κατέστησε την ειδωλολατρία παράνομη, ούτε τον χριστιανισμό επίσημη θρησκεία του κράτους. Ήταν ένα προσεκτικά μελετημένο βήμα του Κωνσταντίνου προς τον νέο πολιτικό, πολιτιστικό και πολιτισμικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας, που ήθελε [44]να δημιουργήσει. Και ο Λικίνιος στις 15 Ιουνίου του ιδίου έτους (313) με διάταγμα προς τον έπαρχο τις Βιθυνίας, αναφέρει μεταξύ άλλων ότι : «επιβαλλόταν να ρυθμιστεί εκείνο που σχετίζεται με τον σεβασμό προς το θείο, δηλαδή να χορηγήσουμε προς τους χριστιανούς και στους άλλους την ελευθερία να ακολουθούν οποιαδήποτε θρησκεία επιθυμεί ο καθένας…».[45]
Ο Κωνσταντίνος το Καλοκαίρι του 313μ.Χ. την άλλη ετεροθαλή αδερφή του Αναστασία, την πάντρεψε με τον Βασιανό, από την οικογένεια του Λικίνιου. Τον Βασιανό τον έκανε αναπληρωτή Καίσαρα και ζήτησε από τον Λικίνιο να του παραχωρήσουν την Ιταλία και τις Δουνάβιες επαρχίες. Το πάθος της φιλοδοξίας, μα και αχαριστίας, έσπρωξε τον Βασιανό σε απόπειρα συνομωσίας εναντίον του Κωνσταντίνου το 314-315μ.Χ. Ήθελε ο Βασιανός να γίνει αυτοκράτορας με τον Λικίνιο. Όμως αποκαλύφθηκε και ο Βασιανός καταδικάστηκε και εκτελέστηκες για προδοσία. Και αυτός ο θάνατος προσάπτεται στον Κωνσταντίνο. Όμως η τύχη ενός προδότη ή συνωμότη σε μια Αυτοκρατορία δεν είναι άμοιρη των συνεπειών, που ο νόμος προέβλεπε και όχι ότι ο κατηγορούμενος ως δολοφόνος, αυτοκράτορας, διέταξε.[46] Θα έπρεπε τότε κάθε ανώτατος άρχοντας να ονομάζεται δολοφόνος για κάθε, από τον νόμο καταδίκη. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία γι’ αυτό κατορθώσε να επιβιώσει, επειδή η εφαρμογή των νόμων ήταν ένα από τα συστατικά της διαχρονικά στοιχεία. Όπως λέει ο Flober, «πολλοί ιστορικοί συκοφαντούν την εποχή τους, από αγνοία της ιστορίας».[47]
Η ιστορία όμως βιάζεται πολλές φορές και ο Κωνσταντίνος «επέπρωτο» σύντομα να αναλάβει την ολοκληρωτική και ολοκληρωτικά, την ιστορική πορεία της αυτοκρατορίας, προς την Βασιλεύουσα Πόλη.
Ο Κωνσταντίνος Μονοκράτορας της Αυτοκρατορίας
