Τράπεζα Τροφίμων Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας για τους Απόρους
(ΤΕΒΑ/FEAD)
Εφαρμογή στην Ελλάδα 2019
Με προϋπολογισμό περίπου €4 δισ για την περίοδο 2014-2020, το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ) στηρίζει τις δράσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για παροχή τροφίμων και βασικής υλικής βοήθειας στους απόρους. Βασική ευθύνη των κρατών είναι η συμμετοχή στην δαπάνη με 15%1 καθώς και ο κατάλληλος σχεδιασμός, για την απορρόφηση των πόρων και την σωστή διανομή της υλικής βοήθειας. Στην Ελλάδα η απορρόφηση ως τώρα κυμαίνεται μόνο στο 7,5% του ποσού που της έχει κατανεμηθεί.
Η καλύτερη αξιοποίηση του προγράμματος γίνεται σε κράτη μέλη, εκεί που
συμμετέχουν ενεργά οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Σε Εσθονία
και Ιρλανδία όλο το πρόγραμμα υλοποιείται από τις Τράπεζες Τροφίμων.
Αντίστοιχα, το 80% των τροφίμων του προγράμματος διανέμεται από τις
Τράπεζες Τροφίμων στο Ιταλία, το 63% στο Βέλγιο, το 50% στην Πολωνία
και Ισπανία, και το 30% στην Λιθουανία και Γαλλία, καθώς εκεί έχουν ενεργό ρόλο και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών2.
Η Τράπεζα Τροφίμων, ως μέλος της Ομοσπονδία Τραπεζών Τροφίμων Ευρώπης (FEBA) μετέχει σε συναντήσεις του Ευρωπαϊκού «Δικτύου για το
TEBA» και παρακολουθεί τους τρόπους με τους οποίους γίνεται η επιτυχής
διαχείριση του προγράμματος σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η εμπειρία της
από τις συναντήσεις αυτές αλλά και από τις επαφές της με τον διαχειριστή
του προγράμματος (ΕΙΕΑΔ), Δήμους και άλλες οργανώσεις, έχουν οδηγήσει
την Τράπεζα Τροφίμων στο συμπέρασμα ότι η αδυναμία εκτελέσεως του
προγράμματος εδώ, οφείλεται σε λάθος σχεδιασμό.
Στο παρόν έντυπο περιγράφουμε συνοπτικά το πρόγραμμα, την ως τώρα
πορεία εκτέλεσής του στην Ελλάδα και προτείνουμε ριζική αλλαγή της φιλοσοφίας επάνω στην οποία βασίζεται ο τωρινός σχεδιασμός του.
Το Πρόγραμμα TEBA
Για την Ελλάδα, το TEBA έχει προϋπολογισμό €331 εκατ για την περίοδο 2014-2020. Σε ετήσια βάση αυτό ανέρχεται από €44,5 εκατ το 2014, σε €50,1 εκατ το 20203. Τα χρήματα διατίθενται κυρίως για αγορά τροφίμων αλλά και ειδών βασικής υλικής συνδρομής (ΒΥΣ) για απόρους. Η Ελλάδα έχει την δεύτερη μεγαλύτερη κατά κεφαλήν κατανομή μετά την Λιθουανία.
Το ΤΕΒΑ υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας.
Παρά τις προσπάθειες του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (EIEAΔ), αρχής που διαχειρίζεται το TEBA, το πρόγραμμα παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητο. Για την επόμενη επταετία το ΤΕΒΑ θα συγχωνευτεί στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+/ESF+), και το Ευρωκοινοβούλιο πιέζει για την αύξηση του προϋπολογισμού για επισιτιστική βοήθεια. Η ως τώρα επίδοση των κρατών στην διαχείριση, θα επηρεάσει την νέα κατανομή.
Απορρόφηση στην Ελλάδα
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ και του ΕΙΕΑΔ, η αξιοποίηση του προγράμματος στην Ελλάδα
ήταν ως εξής:
Το ΕΙΕΑΔ είναι εξαιρετικά φειδωλό στην παροχή στοιχείων. Σύμφωνα με αναφορά της Διεύθυνσης Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Κοινωνικής Ένταξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
η συνολική αξιοποίηση του ΤΕΒΑ από την Ελλάδα, είναι 7,5 %8, η χαμηλότερη στην Ευρώπη.
Η ελάχιστη αξιοποίηση του TEBA προκύπτει και από την μετακύληση των μη απορροφούμενων υπολοίπων. Σύμφωνα με το ΦΕΚ 2205 της 13.10.2015 ο προϋπολογισμός
ήταν € 135 εκατ για να διατεθεί το 2015-2016. Η απορρόφηση του ποσού δεν κατέστη
δυνατή κι έτσι παρατάθηκε ως τις 31.12.17 (ΦΕΚ 4171, 23.12.16)9. Νέα παράταση δόθηκε ως 31.3.19 (ΦΕΚ 3670 της 19.10.17)10. Τρίτη παράταση ως 31.3.20 (ΦΕΚ 3143 της
31.7.18). Τέταρτη παράταση (ΦΕΚ 914 της 18.3.2019)11 ως 31.12.23. Στο μεταξύ αποφασίστηκε νέος προϋπολογισμός του ίδιου προγράμματος (ΦΕΚ 4233 της 4.12.17)12 ύψους € 162 εκατ για τα έτη 2018-2019. Κι αυτό, ενώ δεν έχει ακόμη απορροφηθεί ο προϋπολογισμός του 2015. Στις 31.5.2019 (ΦΕΚ 1990)13 ο προϋπολογισμός για τα έτη 2018-2019 αυξήθηκε κατά € 29 εκατ και ανέρχεται στο συνολικό ποσό των € 192 εκατ.
Όσο αυξάνεται το αναπορρόφητο υπόλοιπο τόσο θα μεγαλώνει και η δυσχέρεια αξιοποίησής του. Δεν είναι ξεκάθαρο επίσης για πόσο διάστημα ακόμη τα χρήματα που δεν
αξιοποιούνται θα παραμείνουν στην διάθεση της Ελλάδας. Το πρόγραμμα θα συνεχίσει και μετά το 2020, ενσωματωμένο στο ΕΚΤ+. Η χαμηλή επίδοσή μας στην απορρόφησή του δεν μπορεί παρά να επηρεάσει την νέα, μετά το 2020 κατανομή.
Διαπιστωμένη ανάγκη
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ που δημοσιεύτηκαν τον Ιούνιο 2019, το 11,8%14 των
Ελληνικών νοικοκυριών στερείται επαρκούς διατροφής. Αυτό αντιπροσωπεύει 487.875
νοικοκυριά ή 1.276.321 άτομα. Τα €40 περίπου εκατομμύρια του ΤΕΒΑ ετησίως, που
δεν αξιοποιούνται θα μπορούσαν να συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανακούφιση του
προβλήματος.
Επιχειρησιακό πρόγραμμα
Το σχέδιο για την υλοποίηση του ΤΕΒΑ καταρτίστηκε από την Ελληνική κυβέρνηση και
εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 15/12/2014. Μετά από τροποποιήσεις
που έγιναν το 2017, συμμετοχή στο πρόγραμμα έχουν μόνο οι δικαιούχοι του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης (ΚΕΑ) που εντάσσονται στο ΤΕΒΑ μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του ΚΕΑ. Το πρόγραμμα υλοποιείται από 57 κοινωνικές συμπράξεις
ΟΤΑ και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες όμως έχουν δευτερεύοντα
ρόλο. Τα διαθέσιμα κονδύλια επιμερίζονται στις συμπράξεις ανάλογα με τον αριθμό
των δικαιούχων όπως αυτοί προκύπτουν από την ηλεκτρονική πλατφόρμα. Οι παραπάνω διαδικασίες που περιγράφονται εδώ συνοπτικά, περιέχονται σε πλήθος εγγράφων μεταξύ των οποίων και οι ετήσιοι «Οδηγοί Εφαρμογής» της Διαχειριστικής Αρχής
του ΤΕΒΑ. Σημειώνεται ότι οι διαδικασίες δεν μας έχουν επιβληθεί από την Ευρωπαϊκή
Ένωση που αφήνει στα κράτη μεγάλη ευχέρεια στη διαχείριση του προγράμματος. Μάλιστα, στην αξιολόγηση του ΤΕΒΑ (27.3.2019) από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Ελληνικές
οδηγίες χαρακτηρίζονται ως “gold plating”15 και αναφέρεται συγκεκριμένα ότι για την
εκτέλεση του προγράμματος, διαδικασίες όπως η διαδικτυακή εγγραφή δικαιούχων και
άλλες, όπως επίσης και το σύστημα προμηθειών, δημιουργούν επιπρόσθετα βάρη και
δυσλειτουργίες.
Η ως τώρα ελάχιστη απορρόφηση του ΤΕΒΑ άλλωστε, είναι απόδειξη ότι το σύστημα
υλοποίησής του πάσχει και ότι χρειάζεται να διαγνωστούν και να διορθωθούν οι αδυναμίες του.
Να αλλάξει η φιλοσοφία
Το τωρινό σχέδιο εκτέλεσης του ΤΕΒΑ έχει δύο αδυναμίες. Η μία αφορά την διαδικασία
προμηθειών του δημοσίου. Οι εξαιρετικά πολύπλοκες ενέργειες εκεί, γίνονται σοβαρό
εμπόδιο ομαλής υλοποίησης του προγράμματος. Εκτός από τρόφιμα (τυποποιημένα,
νωπά και φρέσκα), αγοράζονται είδη προσωπικής υγιεινής, καθαριστικά, είδη για αστέγους, βρέφη κλπ, και η υλοποίηση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη. Ενδεικτικά, δεν είναι
σπάνιο, να μοιράζονται πάνες για βρέφη αρκετούς μήνες μετά τις αιτήσεις των ωφελούμενων και ενώ τα βρέφη έχουν μεγαλώσει.
Η άλλη αδυναμία έχει να κάνει με την επιλογή των δικαιούχων. Εδώ κυριαρχεί ο φόβος
μήπως παρασχεθεί βοήθεια σε κάποιους που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις. Είναι μια
αρνητική προσέγγιση στο διαπιστωμένο πρόβλημα της επισιτιστικής ανάγκης. Για να
αποφευχθεί το ενδεχόμενο να βοηθηθεί κάποιος που σύμφωνα με τις προδιαγραφές
δεν χαρακτηρίζεται άπορος, επιβάλλονται κι εδώ πολύπλοκες διαδικασίες με υψηλό
διαχειριστικό κόστος. Έτσι όμως αποκλείονται κοινωνικές ομάδες που χρειάζονται βοήθεια αλλά βάσει των κριτηρίων δεν μπορούν να το αποδείξουν. Παραδείγματα είναι
άνεργοι με ακίνητη περιουσία, άτομα χωρίς εξοικείωση με την ηλεκτρονική εγγραφή σε
πλατφόρμες, όπως ηλικιωμένοι και χαμηλής μόρφωσης, κ.α.
Η αποτροπή διοχέτευσης πόρων του ΤΕΒΑ σε άτομα και κατηγορίες που έχουν μεν επισιτιστική ανάγκη αλλά δεν πληρούν τα κριτήρια θα είχε δικαιολογία αν γινόταν πλήρης
αξιοποίηση του προγράμματος από όσους τα πληρούν. Στην παρούσα περίπτωση, που
δεν απορροφάται ούτε το 10%, η στάση αυτή είναι τελείως παράλογη και δείχνει αδιαφορία για το αντικείμενο του προγράμματος που είναι η καταπολέμηση της πείνας.
Η εμπειρία πέντε ετών (2014-2019) διαχείρισης του ΤΕΒΑ και η δημιουργία αναπορρόφητου υπολοίπου πλέον των € 200 εκατ16 δείχνει ότι η φιλοσοφία εκτέλεσης του
προγράμματος στην Ελλάδα είναι λάθος και πρέπει να αλλάξει. Από τον τωρινό στόχο
του αποκλεισμού τυχόν χορτασμένων πρέπει να περάσει στον στόχο της μέγιστης αξιοποίησης έστω και αν ωφεληθούν και μερικοί που δεν θα έπρεπε. Σημειώνεται ότι ο «Οδηγός Εφαρμογής» σήμερα δεν βάζει ποσοτικούς στόχους ενώ από εκεί θα
έπρεπε να αρχίζει η διαδικασία.
Το πρόγραμμα καλούνται τώρα να υλοποιήσουν λειτουργοί του Δημοσίου και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που συνήθως στερούνται πείρας στον τομέα και έχουν και άλλα
καθήκοντα. Στα Ευρωπαϊκά κράτη, εκεί που το ΤΕΒΑ απορροφάται με επιτυχία, σημαντικό ρόλο στην διαχείρισή του παίζουν οργανώσεις όπως ο Ερυθρός Σταυρός, το
Tafel, η Caritas, Τράπεζες Τροφίμων και άλλες, εκκλησιαστικές και μη. Τέτοιες οργανώσεις έχουν άμεση επαφή με το πρόβλημα της πείνας και έχουν αναπτύξει εμπειρία στην
αντιμετώπισή του. Διαθέτουν εκπαιδευμένα στελέχη και εθελοντές.
Προτάσεις
1. Απλοποίηση της διαδικασίας προμηθειών τροφίμων και άλλων ειδών.
2. Περιορισμός προϊόντων σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης.
3. Καθορισμός ποσοτικών στόχων για τις διανομές τροφίμων στις συμπράξεις ΟΤΑ και
οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.
4. Διανομή τροφίμων, όχι μόνο σε άτομα, αλλά και σε συσσίτια-ιδρύματα, κατά την
κρίση των συμπράξεων.
5. Κατάργηση της ονομαστικής καταγραφής και προέγκρισης των ωφελούμενων, που
δεν απαιτείται από την ΕΕ.
6. Απλοποίηση των οδηγών εφαρμογής και της μη απαιτούμενης από την ΕΕ γραφειοκρατίας.
7. Δημοσίευση στοιχείων απορρόφησης από το ΕΙΕΑΔ, ανά τρίμηνο.
Παράρτημα
Ι. Απόσπασμα από την ενδιάμεση αξιολόγηση για το ΤΕΒΑ ‘Mid-Term Evaluation of the
Fund for European Aid to the Most Deprived’17 27.3.2019:
‘Gold-plating’ is defined as the ‘administrative obligations going beyond the requirements
that are stipulated by the relevant EU Regulations’ […] b) Registration of end recipients. In
Greece, for instance, the requirement to register online creates an unnecessary burden while
it may exclude some categories of end recipients (e.g. the homeless); […] d) Procedures and
instructions about the programme. Some countries (Czech Republic, Greece) have produced
long manuals, application packs and instructions, although the Regulation does not require
lengthy procedures and documents; e) National public procurement rules […] (σελ. 36).
ΙΙ. Σχέδιο χρηματοδότησης του επιχειρησιακού προγράμματος που περιλαμβάνει την
ετήσια ανάληψη υποχρεώσεων από το Ταμείο και αντίστοιχη εθνική συγχρηματοδότηση για το επιχειρησιακό πρόγραμμα (σε ευρώ).
Σχέδιο χρηματοδότησης που περιλαμβάνει το ποσό των συνολικών πιστώσεων στήριξης από το επιχειρησιακό πρόγραμμα για κάθε είδος υλικής στέρησης που αποτελεί
αντικείμενο του προγράμματος, καθώς και τα αντίστοιχα συνοδευτικά μέτρα (σε ευρώ).
ΙIΙ. Τρόφιμα από τις δράσεις για το ΤΕΒΑ που διανέμονται από τις Τράπεζες Τροφίμων.
Στοιχεία από την Ομοσπονδία Τραπεζών Τροφίμων Ευρώπης (FEBA).
Στην Ελλάδα, οι τρεις Τράπεζες Τροφίμων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Θεσσαλία) δεν επαρκούν για να διαχειριστούν παρά μικρό μέρος του ΤΕΒΑ. Στην αποτελεσματική αξιοποίησή του πρέπει να συμμετέχουν όλες οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που
επιθυμούν να συνεργαστούν. Οι Τράπεζες Τροφίμων, όμως, διαθέτουν πολύτιμη εμπειρία που μπορεί να χρησιμεύσει στην εκτέλεση του προγράμματος.
