Έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο της Φρανκφούρτης
Στις 27 Νοεμβρίου 2019 εγκαινιάστηκε στο Ιστορικό Μουσείο της Φρανκφούρτης η έκθεση «Kein Leben von der Stange: Geschichten von Arbeit, Migration und Familie» (Μια ζωή καθόλου ετοιματζίδικη: εργασία, μετανάστευση, οικογένεια και οι ιστορίες τους), η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 5 Απριλίου 2020. Ο Peter Oehler μιλά στο diablog.eu για την έρευνά του σχετικά με τους Έλληνες γουναράδες και γουναραίους (γουνοποιούς και εμπόρους γουναρικών) της Φρανκφούρτης.
Με ρωτάνε συχνά, πώς έγινε να ασχοληθώ με τους Έλληνες της Φρανκφούρτης. Αυτό ξεκίνησε πολύ νωρίς, με τα ταξίδια μου στην Ελλάδα. Στο πρώτο μου ταξίδι –μια περιήγηση το 1994 στην Πελοπόννησο με το ποδήλατο– γνώρισα και εκτίμησα τη χώρα και τους ανθρώπους της. Όταν λοιπόν το καλοκαίρι του 2016 θέλησα να βρω ένα θέμα να ασχοληθώ ως συνοικιακός ιστορικός στο ίδρυμα Stiftung Polytechnische Gesellschaft, η επιλογή μου έπεσε στους Έλληνες της Φραγκφούρτης. Έτσι το 2017 και το 2018 πήρα συνολικά 40 συνεντεύξεις. Πολύ σύντομα ανακάλυψα μια ιδιαίτερη πτυχή της ιστορίας των Ελλήνων της Φραγκφούρτης – τους Έλληνες γουναράδες και γουναραίους γύρω από την οδό Niddastrasse στην περιοχή του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού της Φρανκφούρτης Bahnhofsviertel.
Από τον Μάρτιο του 2019 συμμετείχα λοιπόν στη σειρά του Εργαστηρίου Πόλης «Εργασία, Μετανάστευση και Οικογένεια» στο Ιστορικό Μουσείο της Φρανκφούρτης (HMF). Στο επίκεντρο της προγραμματισμένης έκθεσης βρίσκονται μεν τα ραφτάδικα τροποποίησης ενδυμάτων που ήταν κυρίως στα χέρια μεταναστών, αλλά αντιληφθήκαμε νωρίς, ότι στα πλαίσιο αυτό ανήκαν οπωσδήποτε και οι Έλληνες γουναράδες και γουναραίοι της Φρανκφούρτης. Έτσι αυτό το τμήμα της έκθεσης περιέχει τις συνεντεύξεις και την έρευνά μου για τους Έλληνες της Φρανκφούρτης. Επιπλέον πραγματοποίησα άλλες τρεις συνεντεύξεις με πρώην γουναράδισσες για να καλύψουμε καλύτερη το θέμα γυναίκες, οικογένεια και παιδιά. Επίσης κατά τη διάρκεια του τελευταίου μου ταξιδιού στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2019 πέρασα δυο εβδομάδες στην Καστοριά και στη Σιάτιστα. Κατά την περίοδο ακμής του κέντρου γούνας στη Niddastrasse υπήρχε έντονη ανταλλαγή και ζωντανή επαφή μεταξύ των πόλεων Φρανκφούρτη, Καστοριά και Σιάτιστα. Οι περισσότεροι γουναράδες και γουναραίοι της Φρανκφούρτης κατάγονται από αυτές τις δύο πόλεις. Λόγω αυτής της μεγάλης αλληλεπίδρασης πήρα σε αυτές τις δύο εβδομάδες άλλες εννέα συνεντεύξεις, εν μέρει με Έλληνες που έζησαν και εργάστηκαν στη Φρανκφούρτη για πολύ καιρό. Επιπλέον επισκέφτηκα επιτόπου μικρότερα και μεγαλύτερα εργαστήρια γουνοποιίας.
Στο τμήμα της έκθεσης «Έλληνες γουναράδες και γουναραίοι» μια μεγάλη φωτογραφία δείχνει ένα εργαστήριο γούνας στην Niddastrasse στη δεκαετία του 1970. Το συνοδευτικό τσιτάτο «Όλη η Niddastrasse ήταν γεμάτη με ράγες ρούχων με γούνινα παλτά και παντού άκουγες μόνο ελληνικά!» υπογραμμίζει τη σημασία των Ελλήνων για τη βιομηχανία γούνας γενικά. «Κράχτης» της έκθεσης είναι ωστόσο το διακοσμημένο με πολύ γούνα και πλούσσα ποδήλατο του Εμμανουήλ ντε Γκρέκο, ενός πασίγνωστου «εξωτικού πουλιού» της Φρανκφούρτης, ο οποίος απεβίωσε τον Οκτώβριο του 2018. Όχι μόνο η γούνα του ποδηλάτου θηλυκώνει με την έκθεση: ο ίδιος Εμμανουήλ ντε Γκρέκο είχε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του καλές σχέσεις με τους Έλληνες γουναράδες και γουναραίους στο Bahnhofsviertel της Φρανκφούρτης.
Οι Έλληνες γουναράδες και γουναραίοι αποδείχτηκαν κορυφαίοι παράγοντες του μεταπολεμικού «γερμανικού οικονομικού θαύματος». Μεταξύ Φρανκφούρτης, Καστοριάς και Σιάτιστας δημιουργήθηκε μια έντονη ανταλλαγή. Στη Φρανκφούρτη συλλέγονταν τα υπόλοιπα γούνας και στέλνονταν στην Ελλάδα. Η Καστοριά και η Σιάτιστα ειδικεύονταν στο σολτάρισμα των υπολοίπων γούνας σε λεγόμενα πλέτερ, τα οποία στη συνέχεια στέλνονταν πίσω στη Φρανκφούρτη για μοντάρισμα. Εκτός αυτού πήγαιναν, ανάλογα με τις απαιτήσεις των παραγγελιών, και πολλοί Έλληνες εποχικά στη Φρανκφούρτη. Μετά το 1989 άρχισε ωστόσο η παρακμή της γουνοποιίας. Οι κυριότεροι λόγοι ήταν η μετεγκατάσταση της παραγωγής στη νοτιοανατολική Ασία καθώς και τέσσερις ζεστοί χειμώνες στη σειρά στη Γερμανία. Επιπλέον άλλαξε η υπόσταση της γούνας ως στοιχείο μόδας λόγω της δράσης των ακτιβιστών για τα δικαιώματα των ζώων. Η γούνα δεν ήταν πλέον «in». Αλλά η Καστοριά έμεινε σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστη από την εξέλιξη αυτή, καθώς σύντομα άνοιξε μια νέα αγορά γούνας στη Ρωσία.
Στην έκθεση ακούγεται η ιστορία αυτή από ελληνική σκοπιά ως «προφορική ιστορία». Στο σταθμό πολυμέσων υπάρχουν δεκαπέντε επιλεγμένα αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που έκανα, οι οποίες συμπληρώνονται από φωτογραφίες των ερωτηθέντων και από την ιστορία της γουνοποιίας. Η πληρωμή στον κλάδο αυτό ήταν τότε πολύ καλή, αλλά και τα ωράρια εργασίας ατέλειωτα. Οι Έλληνες γενικά ήθελαν να είναι αυτοαπασχολούμενοι. Πολλοί Έλληνες που ήρθαν ως «γκασταρμπάιτερ» μεταπήδησαν στη βιομηχανία γουναρικών. Πολλά εργαστήρια γουνοποιίας ήταν επιχειρήσεις φιλικές προς την οικογένεια, τα παιδιά των γουναράδων μπορούσαν αργότερα να μάθουν και αυτά το επάγγελμα.
Αναμφισβήτητο είναι, ότι η όλη περιοχή του Bahnhofsviertel της Φρανκφούρτης ήταν κατά την περίοδο ακμής του κλάδου της γούνας σταθερά σε ελληνικά χέρια.
Kείμενο: Peter Oehler. Μετάφραση: Α. Τσίγκας.
ΦΩΤΟ: Γουναράδες γύρω στα 1900, Λαογραφικό Μουσείο Καστοριάς
