Συνεχίζω τις βόλτες στο Κάστρο, σε λίγα ενδεικτικά από τα 350 λαϊκά παραδοσιακά και 82 εκκλησιαστικά βυζαντινά, μεταβυζαντινά και νεότερα μνημεία.
Σκέφτηκα να γίνει πιο ξεκούραστη η «Βόλτα 4». Να δούμε τις αξιέπαινες πρωτοβουλίες ιδιωτών με ευαισθησία και μεράκι που αποκατέστησαν και ανέδειξαν τα οσπίτια τους (έτσι λέγαν τα σπίτια οι βυζαντινοί).
Κάποιες ενδιαφέρουσες μαστόρικες λεπτομέρειες, κτίσματα ενταγμένα σε σοκάκια και αυλές, στον δικό τους μικρόκοσμο, στη δική τους μικροχωροταξία και, τέλος, λίγες μεταβυζαντινές καλλιτεχνικές πινελιές που υπερβαίνουν τον καιρό τους και σκαρώνουν αισθητικές εκπλήξεις. Απολαύστε τα.
ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ Β. ΔΟΪΚΟΥ
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΤΑΣ ΤΟΥ ΦΑΣΟΥΛΑ
Πριν και Μετά την αποκατάσταση.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
Δύο είναι τα ιδιαίτερα δομικά χαρακτηριστικά του:-
το σπανιότατο διπλό γείσωμα της στέγης και οι καμινάδες σε σχήμα φαλλού.
Πρόκειται για την εκπάγλου κάλλους Νέτα την οποίαν εξύμνησε το καστοριανό δημοτικό τραγούδι:-
«Ο ήλιος βασιλεύει κι η μέρα σώνεται
κι η Νέτα του Φασούλα δεν συμαζώνεται.
Ο ήλιος βασιλεύει στα παραθύρια της
κι η Νέτα του Φασούλα βάφει τα φρύδια της.
Ο ήλιος βασιλεύει μες στα λακκώματα
κι Νέτα του Φασούλα μες στα παπλώματα».
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΤΑΣ ΤΟΥ ΦΑΣΟΥΛΑ
Πριν και Μετά την αποκατάσταση.
Προσέξτε τις τρείς μικρές οπές. Στην ποδιά τού πάνω παραθύρου, η οποία κάλυπτε όλο το πάχος τού τοίχου (80 εκατοστών περίπου) και δημιουργούσε επίπεδη ξύλινη επιφάνεια, εντελώς τυχαία, διαπιστώσαμε την ύπαρξη ενός δυσδιάκριτου «καταρράχτη» ή «γκλαβανί» όπως το λέγαν οι γιαγιάδες, μικρή κατακορύφως ανοιγόμενη πορτούλα, και από κάτω κρυψώνα για ώρα ανάγκης. Προφανώς οι οπές έλυναν το πρόβλημα του αερισμού της κρυψώνας εκείνα τα δύσκολα χρόνια.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΤΑΣ ΤΟΥ ΦΑΣΟΥΛΑ
Το σπανιότατο διπλό γείσωμα της στέγης.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΤΑΣ ΤΟΥ ΦΑΣΟΥΛΑ
Οι θαρρετές φαλλικές καμινάδες.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΣΦΗΝΑΡΟΛΑΚΗ (πρώην Βέργουλα)
Εξαιρετικό δείγμα αποκατάστασης και μετατροπής σε ξενώνα.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΒΕΡΓΟΥΛΑ
Το δίδυμο με νοτιοδυτικό προσανατολισμό.
Δωρίθηκε στο Δήμο Καστοριάς από τις κυρίες Μαλαματή και Έλλη Βέργουλα.
Λειτουργεί ως πολυχώρος.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον Δήμο.
Η πυργειδής νότια όψη των Βεργουλέϊκων .Προσέξτε τις ξυλοδεσιές στη λιθοδομή, τα λεγόμενα ξύλινα ζωνάρια ή χατίλια από τον Περσικό όρο χατίλ που σημαίνει ξύλινος σύνδεσμος.
Να σημειώσω εδώ πως όλοι οι όροι που στα λεξικά μας αναφέρονται ως Τούρκικοι είναι Περσικοί. Χατίλια, σαχνισί (το δωμάτιο του σάχη), σοβατεπί, μπαγδαντί, τσατμάς, νταγιάκια (ξύλινοι κίονες), σατσάκια (τα προεξέχοντα ξύλινα δοκαράκια της στέγης) και καμιά πεντακοσαριά ακόμη είναι Περσικής προελεύσεως και άλλα, δεκαπλάσια των Περσικών, Βυζαντινής προελεύσεως.Οι Τούρκοι ήσαν επαγγελματίες πολεμιστές , γιαυτό άλλωστε «μεγαλοφυείς» βυζαντινοί αυτοκράτορες τους αξιοποιούσαν ως μισθοφόρους με αμοιβή εκτεταμένες εκτάσεις στην ανατολική Θράκη και την Μικρά Ασία με αποτέλεσμα να περικυκλώσουν την Πόλη πολύ πριν από την άλωση.
Πέραν λοιπόν της πολεμικής δεν κατείχαν άλλες τέχνες. Ειδικώς οι σχετιζόμενη με Τέχνες, Επιστήμες και Βιοτικές ανάγκες ορολογία της γλώσσας τους προέρχεται από Περσικές και Βυζαντινές ρίζες.
Για να επανέλθω στις ξυλοδεσιές, είναι ξύλινοι οδηγοί ή δοκοί, δρύϊνοι εξωτερικά και καστανιάς στην εσωτερική πλευρά της τοιχοποιίας, οι οποίοι ενώνονται με κλάπες σε όλο το μήκος τους, ακριβώς σαν τις σκάλες των ελαιοχρωματιστών, και διατρέχουν όλη την περίμετρο τής λιθοδομής, η οποία είναι 80-90 εκατοστών πάχους στους κάτω ορόφους και 60-70 στους άνω. Συναρμόζονται στις γωνίες δημιουργώντας έτσι ένα ενιαίο «ζωνάρι» ανά 1,20 – 1,50 εκ. ύψος τοιχοποιίας. Δημιουργούν δηλαδή , κιαυτό είναι το πολύ σημαντικό, αυτόνομες ζώνες στατικής αντοχής και συμπεριφοράς στις σεισμικές δονήσεις και παντοειδείς καταπονήσεις του οικοδομήματος.
Αρχαιότατη δομική μέθοδος. Θα την βρείτε στα πέτρινα τριώροφα οικοδομήματα του ανασκαφικού πεδίου στο ακρωτήρι της Σαντορίνης, τα οποία χάρη στις ξυλοδεσιές αντέξανε στην ηφαιστειακή έκρηξη (1613 πΧ) και τον σεισμικό αρμαγεδδώνα που ακολούθησε και βύθισε το μισό νησί.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΔΕΛΗΔΙΝΑ
Συνεχίζει το αμφιθέατρο των Βεργουλέικων προς τη λίμνη.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ (πρώην Σκούταρη)
Νότια παραλίμνια ζώνη.
Η μερική αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού.
ΠΙΛΟΤΙΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
Η ανάπλαση χρηματοδοτήθηκε από τον Δήμο.
Σκαλόδρομος.
Αρχοντικό Αϊβάζη και οι Άγιοι Απόστολοι.
Εσωτερική αυλή πυρήνα.
Από δεξιά τα κτίσματα Μυτούση και Τσάμη.
Στην αυλή προβλέπονταν και, εν μέρει, διαμορφώθηκε στάση ξεκούρασης , θέασης, φωτογράφισης κλπ με ένα λίθινο καθιστικό και κρήνη. Σήμερα διακοσμείται από απλωμένες μπουγάδες και «χωνιά» σόμπας τα οποία διατρυπούν τα παραδοσιακά παράθυρα.
Φοβούμαι πως σε λίγα χρόνια θα απαιτηθεί απ’ αρχής αποκατάσταση.
ΠΙΛΟΤΙΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
Πέτρινος σκαλόδρομος από τον πυρήνα προς το επίπεδο της Πλατείας Αδελφών Εμμανουήλ.
Ακριβώς απέναντι το αρχοντικό Παπαγεωργίου (πρώην Κοντοδημήτρη).
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ (πρώην Κοντοδημήτρη)
Όψη αυλής με πηγάδι.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΗΧΕΩΝΟΣ
Αριστερά στην φωτογραφία.
Δωρίθηκε από τον Αναστάσιο Πηχεώνα για να στεγάσει το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον Δήμο.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΥ
Παραπλεύρως της Αγίας Παρασκευής Ντολτσού.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΧΟΥ
Δίπλα στην Παναγία Εβραϊδα.
Επί της οδού Εβραίδος.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΧΟΥ
Νοτιανατολική άποψη.
Σκαλόδρομος προς την Εβραίδος.
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ
Απέναντι από τον βυζαντινό Άγιο Στέφανο στο δρόμο προς Τσαρδάκι.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη
ΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Δίπλα στον Άγιο Στυλιανό-Αλύπιο, μονόχωρο ναίδριο του 1200μΧ, στην οδό Γεωργίου Κυρίτση, της περιοχής των βυζαντινών Αγίων Αναργύρων.
Η αποκατάσταση χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιοκτήτη.
Άγιος Γεώργιος.
Μοναδική εικονογράφηση με εντυπωσιακά ενδυματολογικά στοιχεία της εποχής.
Βρίσκεται στην Ακρόπολη του Κάστρου, στην περιοχή «Πευκάκια» Αγίου Αθανασίου.
Σύμφωνα με ευανάγνωστη κτητορική επιγραφή στον νότιο τοίχο του κυρίως ναού, ανακαινίστηκε το 1475 από την Μοναχή Ευπραξία (ενδεχόμενη αρχική κτήση τα μέσα του 12ου). Άρα λειτουργούσε ως Κυριακό Μονής.Ανακαινίστηκε εκ βάθρων και επιπλώθηκε το 2008.
Βρίσκεται λίγα μέτρα από το σπίτι μας στην Καστοριά
κι όποτε βρίσκομαι εδώ τον επισκέπτομαι για να απολαύσω, στο κατανυκτικό περιβάλλον, το υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο των εικονογραφήσεων.
Αριστουργηματική Αποκαθήλωση του 15ου αιώνα.Μονόχωρη βασιλική τού 14ου αιώνα.
Καθολικό της Ι.Μονής Κινστερνιώτισσας.
Κινστέρνα σημαίνει δεξαμενή, υδραγωγείο.
Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς πως υπήρχε κάποιο πηγάδι υδρεύσεως εδώ στον βορεινό πευκώνα της πόλης εντός της μονής, ίσως ένα σύστημα κινστερνών που καταστράφηκε. Τούτο σημαίνει πως η Μονή βρίσκονταν εντός των τειχών (infra muros) για άμεση και καθημερινή πρόσβαση των αμυνομένων σε περίπτωση πολιορκίας.
Εάν τούτο όντως ισχύει έχουμε άλλη μια σημαντική πληροφορία για την χάραξη – όδευση των βορεινών τειχών της Καστοριάς.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ
Βημόθυρο εξαιρετικής τέχνης.
Τρίκλιτη βασιλική του 1552μΧ.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Παναγία Βρεφοκρατούσα .
15ου αιώνα (1400-1450).
Μορφολογία που θυμίζει πολύ μεταγενέστερες, θα τολμούσα να πω, σύγχρονες αφαιρετικές τεχνοτροπίες.
ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Άμβωνας.
Τεχνική βαφής που μοιάζει με επισμάλτωση.
Ναός κτισμένος το 1884 στην βάση παλαιότερου ναού.
ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
Παραστάσεις από τον βίο του Χριστού.
Τρίκλιτη βασιλική του 19ου ενδεχομένως επί θεμελίων ναού του 17ου αιώνα.
ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
Περίτεχνος άμβωνας.
