Οι φονικές επιδημίες, που ταλαιπώρησαν και συνεχίζουν να ταλαιπωρούν το ανθρώπινο γένος, άρχισαν να καταγράφονται ήδη από την εποχή του Ομήρου.
Πότε πανδημία, πότε επιδημία… εξαφάνιζαν λαούς και πολιτισμούς, αποδεκάτιζαν πόλεις, στρατεύματα και ναυτικό σε δράση και ήταν ο φόβος και ο τρόμος στους αιώνες. Οι ασθένειες κατά τα μεσοδιαστήματα ενδημούσαν, σύντομα όμως επανέρχονταν ως επιδημίες ή πανδημίες και οι άνθρωποι έδιναν απέλπιδες αγώνες για να επιβιώσουν. Το ρήμα «ιώμαι» (θεραπεύω) δείχνει την ανθρώπινη προσπάθεια για την αντιμετώπιση των λοιμών… και τώρα πια είναι αποτελεσματική με την πρόοδο της επιστήμης.
Η πανούκλα αναφέρεται από τον Θουκυδίδη στον λοιμό των Αθηνών. Στον Μεσαίωνα, επανεμφανίζεται τα χρόνια του Ιουστινιανού, μάλιστα νοσεί κι ο ίδιος και αργεί να θεραπευτεί. Στην Κωνσταντινούπολη συνολικά χάνονται 300.000 ψυχές, δηλαδή τα 2/5 του πληθυσμού. Τον 14ο αιώνα επανέρχεται σαν πανδημία (ο γνωστός μας μαύρος θάνατος), με τρομακτικές απώλειες. Να θυμίσουμε το «Δεκαήμερο του Βοκακίου», όταν οι Φλωρεντινοί για να αποφύγουν τον συγχρωτισμό και να σωθούν, εγκαταλείπουν την πόλη και καταφεύγουν στην επαρχία.
Στη δε Βενετία οι γονδολιέρηδες μαζεύουν τους νεκρούς για ταφή, φωνάζοντας “corpi morti” (νεκρά σώματα)… Είναι η εποχή που οι γιατροί δίνουν σωστές συμβουλές για προστασία από τη νόσο, ενώ δεν γνωρίζουν το αίτιο που την προκαλεί. Είναι χαρακτηριστική η ιατρική μάσκα της εποχής αυτής στη Βενετία, με τη μεγάλη μύτη που κατεβαίνει μπροστά στο στόμα, για να το προστατεύει από τα σταγονίδια.
Εκτός όμως από τις πανδημίες, υπήρχαν και αρκετές επιδημίες και φυσικά ενδημίες (όταν ήταν τα κρούσματα σποραδικά). Να θυμίσουμε εδώ την επιδημία πανούκλας στην Αθήνα στα χρόνια του Καποδίστρια (την άνοιξη του 1828), που ήρθε στην Ελλάδα με τους Αιγύπτιους του Ιμπραήμ. Ο σοφός κυβερνήτης μάλιστα επέβαλε αυστηρά μέτρα. Ένα διάταγμα των ημερών εκείνων είναι χαρακτηριστικό: «Υποχρεούνται οι κάτοικοι να μένουν εις τα ίδια. Εμποδίζεται πάσα θρησκευτική τελετή. Δεν σημαίνονται οι κώδωνες».
Αλλά τι να πει κανείς για τη χολέρα που κι αυτή ταλαιπώρησε τους ανθρώπους πολλές φορές. Ενδεικτικά θα αναφέρω την επιδημία του 1854 στην Αθήνα και τον Πειραιά. Ξεκίνησε από τις Ινδίες, μεταδόθηκε με τα Αγγλικά και Γαλλικά στρατεύματα στην Ελλάδα και μετά σ’ όλο τον κόσμο. Η Αθήνα μόνον έχασε το 1/10 του πληθυσμού της δηλαδή 3.000 ανθρώπους.
Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχάσουμε τον τυφοειδή πυρετό, τον εξανθηματικό τύφο, τη λέπρα, την ελονοσία, την ιλαρά, την ευλογιά, τον Δάγκειο πυρετό, τη φυματίωση (είναι νωπές ακόμη οι μνήμες και ο φόβος που μας προκαλούσε, όπως κι οι φροντίδες των μανάδων μας να μας ταΐζουν καλά για να μη κολλήσουμε ) και βέβαια τον Embola, το Aids και άλλα πολλά.
Για τη γρίπη θα μας μιλήσει πρώτος ο Ιπποκράτης το 412 π.Χ. και μετά ο Διόδωρος Σικελιώτης το 50 π.Χ., θα καταγραφεί δε το 1580 μ.Χ. η πρώτη πανδημία, που θα ξεκινήσει από την Ασία και θα συνεχίσουν άλλες 28 μέχρι το 1900. Τελικά είναι επιβεβαιωμένο ότι οι περισσότερες πανδημίες ξεκινούσαν ανέκαθεν από την Κίνα.
Η Ασιατική γρίπη του 1957 ξεκίνησε επίσης από την κεντρική Κίνα, προτιμούσε μικρές ηλικίες, σε αντίθεση με τον κορωνοϊό, και είχε 1.100.000 θύματα σε όλο τον κόσμο. Η Ισπανική γρίπη ξεκίνησε το 1918 από την Άπω Ανατολή. Ονομάσθηκε Ισπανική, γιατί πρώτος ο ισπανικός τύπος αναφέρθηκε σ’ αυτήν και είχε 40.000.000 περίπου θύματα. Και βέβαια θυμόμαστε τη γρίπη του Hong Kong, (Η3Ν2) το1968, τη γρίπη επίσης του Hong Kong (Η5Ν1) το 1997 και την πρόσφατη γρίπη ΗΙΝΙ.
Ο κορωνοϊός μας αιφνιδίασε. Δεν ξέραμε για επιδημίες και πανδημίες, δεν πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να ζήσουμε μεσαιωνικές τρομακτικές καταστάσεις. Έτσι μας ήρθε βαριά η καραντίνα και θελήσαμε να διαπραγματευτούμε τα μέτρα, γιατί τα βρήκαμε υπερβολικά.
Όμως υπακούσαμε οι περισσότεροι και χαρήκαμε… και μόλις τα καταφέραμε, κάποιοι άρχισαν να διαδίδουν σενάρια και μυθοπλασίες (ιδίως με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), να σνομπάρουν τις μάσκες και τα μέτρα και να δημιουργούν σύγχυση στον εαυτό τους και στους άλλους.
Οι επιδημίες δεν θα πάψουν να έρχονται και να μας απειλούν και δεν θα υπάρξουν διαφορετικοί τρόποι προστασίας… από αυτούς που ίσχυαν πάντα (μπορεί κάποιος να το επιβεβαιώσει αν διαβάσει μεσαιωνική και πρόσφατη ιστορία και επίσης επιδημιολογία).
Είναι μεγάλη επιπολαιότητα να δείχνουμε άφοβοι και να λειτουργούμε παράτολμα και αντιδραστικά. Αν δει κανείς φωτογραφίες από νοσοκομεία κατά τις επιδημίες του 1918 ή του 1957, δεν θα βρει σημαντική διαφορά από τις εικόνες που βλέπουμε στις ειδήσεις, επί κορωνοϊού. Εν τέλει από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα, τα μέσα για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης των επιδημιών είναι τα ίδια: μάσκες, γάντια, όχι συγχρωτισμός, τήρηση της απόστασης και τήρηση των κανόνων καθαριότητας και υγιεινής.
Συμπέρασμα;
Οι ανυπόμονοι ας κάνουν υπομονή, οι ανυπάκουοι ας υπακούσουν και οι ανημέρωτοι ας διαβάσουν για να πεισθούν! Δοκιμασία είναι και θα περάσει!
ΧΙΝΤΖΟΓΛΟΥ ΑΜΑΣΛΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
Η Δέσποινα Χίντζογλου Αμασλίδου γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1950. Σπούδασε Ιατρική στο Α.Π.Θ. και ειδικεύτηκε στη μικροβιολογία και το βελονισμό. Είναι παντρεμένη με τον Γιώργο Αμασλίδη, γαστρεντερολόγο και έχουν δύο παιδιά, την Ιφιγένεια μουσικοπαιδαγωγό και τον Αλέξανδρο κτηνίατρο. Έχει εκδώσει: “Στη σκιά μιας βερικοκιάς” (Ερωδιός, 2011), “Ψυχογραφήματα” (Ερωδιός, 2012) τα “Τα 1123 χρόνια της Ρωμανίας” (Μέθεξις, 2014), “Αμελές Γιοβάννης” (Μέθεξις, 2015), “Ψυχογραφήματα-Ψυχοποιήματα”(Μέθεξις, 2016), “Το δικό μας Βυζάντιο”(Μέθεξις 2017), “Ομολογία ψυχής” (Μέθεξις,2018), “Γαληνοτάτη” (Μέθεξις, 2019) και το “Όσα δεν ήξερα για το Βυζάντιο” που είναι υπό έκδοση.
(Επιμέλεια: Σοφία Καμπούρη)
