«..θα ενδιατρίψωμεν μόνον εις το αρχοντικόν Νατζή, διότι θεωρείται αυτό ως αντιπροσωπευτικόν όλων των άλλων» (Ι. Μπακάλης)
Φωτογραφία επάνω, από την πλευρά της λίμνης. Αριστερά στον β΄όροφο ο “δοξάτος” με την “κρεββάτα” και το “σαχνισί” της και δεξιά ο “καλός οντάς”
Το αρχοντικό Θ. Νατζή ή του Κυρ Γιαννάκη (πιθανόν 1753), αποτέλεσε-καθόλου τυχαία- το πρώτο μουσείο της πόλης. Κατοικούνταν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του `70, ενώ ταυτόχρονα ο δεύτερος όροφος ήταν επισκέψιμος.
Ο Kυρ (=άρχοντας) Γιαννάκης, ήταν αξιοσέβαστος και ευυπόληπτος, διέθετε κύρος και απεριόριστη ελευθερία κινήσεων από την πλευρά των Τούρκων (Η προσωνυμία «Κυρ» ήταν τιμητικός τίτλος). Ο Θεόδωρος Νατζής ήταν γιός του. Κατά τον Ι. Μπακάλη1, η κατάληξη του επωνύμου «Νατζής» παραπέμπει σε πιθανή βυζαντινή καταγωγή.
(Από αριστερά) οι αδελφές Ελένη, Μαρία και Βούλα Πετρά, δισέγγονες του Θ. Νατζή, στον “δοξάτο” (χώρο εορτών και εκδηλώσεων) του β’ ορόφου. Φωτογ. από το αρχείο της Μαρίας Πετρά
“Δοξάτος” ΝΑ (προς την πλευρά της λίμνης). Φωτογ. Βούλας Πετρά
Οδός Βυζαντίου: Αριστερά το αρχοντικό των αδερφών Εμμανουήλ, δεξιά το αποκατεστημένο αρχοντικό Μπασάρα και στο βάθος, του Νατζή
Το αρχοντικό Νατζή κηρύχθηκε διατηρητέο το 1937(Β.Δ. 15-10-`37), ταυτόχρονα με το γειτονικό του, των αδελφών Εμμανουήλ. Είχε άμεση πρόσβαση στην παραλία, στην οποία απέληγε ο κήπος της εξωτερικής, πλακόστρωτης αυλής και διέθετε “αβγατή” ή “εβγατή” (μικρή ιδιωτική αποβάθρα), καθώς και το περιβόητο “γεφύρι του Κυρ Γιαννάκη”.
Εφημ. «Καστορία», στη στήλη «Ο ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΟΣ»
Ο Π. Τσαμίσης2 αναφέρει ότι ο Κυρ Γιαννάκης επέτρεπε τη διέλευση των γυναικών που περνούσαν μπροστά από το αρχοντικό του για να πάρουν νερό από τη λίμνη, μόνο μετά την πρωινή του αφύπνιση, για να μην τον ενοχλούν οι φωνές τους.
Aρχοντικό Νατζή. Έργο του N. Πιστικού (Τα βιτρό, κατά τον ίδιο, προϋπέθεταν και συγχρόνως υποδήλωναν οικονομική επιφάνεια που λίγοι διέθεταν) [Πηγή φωτογ.yberotsarka.gr]
Η κάτοψη του αρχοντικού σε σχήμα αμβλείας γωνίας, οι κίονες της αυλής, τα πολύχρωμα βιτρό στους φεγγίτες, οι περίτεχνες οροφές και ο πλούσιος εσωτερικός διάκοσμος με ξυλόγλυπτες παραστάσεις, με ζωικά και φυτικά θέματα και την εντυπωσιακή τοιχογραφία της Κωνσταντινούπολης, αποτελούν κάποια από τα χαρακτηριστικά του που το καθιστούν μοναδικό.
Η οροφή του “καλού οντά”. «Αι οροφαί παντού εις όλα τα δωμάτια και τον “δοξάτον” είναι θαύμα ξυλοτεχνικής και διακοσμητικής». Μπακάλης ό.π. σελ 72. Φωτογ. Βούλας Πετρά
«..Η δευτέρα άνω σειρά αποτελείται από παράθυρα φωτιστικά, θαύμα τέχνης, διακοσμητικής και συνδυασμού παραστάσεων και χρωματισμών..» Ιω. Π. Μπακάλη, ό.π. σελ 72 [πηγή: Εθνικό Λογοτεχνικό & Ιστορικό Αρχείο, φωτογ. Δ. Παπαδήμος- Ε. Φραγκιά, περίπου 1960]
Ανήκει στον πρώτο τύπο των αρχοντικών, με ορθογώνια κάτοψη και κατά μήκος τοίχο που τα χωρίζει στη μέση και είναι διώροφο με μεσοπάτωμα. Έχει απαλλοτριωθεί από το ΥΠΠΟ, ενώ κατά την περίοδο 1996-2000, η Δ/νση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων3, πραγματοποίησε εργασίες ενίσχυσης της θεμελίωσης και στερέωσης ανωδομής, προκειμένου να αντιμετωπιστούν προβλήματα στατικότητας, με ενεργές ρωγμές, λόγω της παρουσίας υπογείων υδάτων, στο ύψος της στάθμης της λίμνης.
Το καφασωτό (ξύλινο πλέγμα) στο κλιμακοστάσιο (σκάλα) που οδηγούσε στον β΄ όροφο, με πατάρι για τους μουσικούς. Πηγή Ε.Λ.Ι.Α (φωτογ. Παπαδήμος Δ.- Φραγκιά Ε. 1960)
Αριστερά ο “καταρράκτης”(καταπακτή) στο τέλος του κλιμακοστασίου, που απομόνωνε τους ορόφους, για λόγους ασφαλείας. Φωτογ. Βούλας Πετρά
Από την ταινία “Εγκατάλειψη” 1965, (Γ. Φέρτης, Ξ. Καλογεροπούλου).
“Εγκατάλειψη”. Το καφασωτό παράθυρο που προσφέρει οπτική επαφή από το γυναικωνίτη
Η “”κρεββάτα” του “δοξάτου” με θέα στη λίμνη. Πηγή Ε.Λ.ΙΑ. Φωτογ. Παπαδήμος Δ. 1960
H διπλή, (με προθάλαμο για λόγους ασφαλείας) είσοδος του «καλού οντά». Φωτογ. Βούλας Πετρά
Η τοιχογραφία της Κων/πολης στον «καλόν οντά», πάνω από τις «μουσάντρες» (εντοιχισμένα ντουλάπια). Στις υπόλοιπες πλευρές διακρίνονται τα «μιντέρια» ή «μεντερλίκια (χαμηλά σταθερά κρεβάτια). Φωτογ. Βούλας Πετρά
«…εις το μέσον της Βόρειας πλευράς έχει παράστασιν μέρους της Κων/πόλεως με ιστιοφόρα και εις το μέσον της τοιχογραφίας φανός, πέριξ του οποίου λέμβοι πολλαί» (Π. Τσαμίση, ό.π. σελ 195). [Φωτογ. Βούλας Πετρά]
Η Αικατερίνη (Ρίγκω) Νατζή-Γιαννάκη, κόρη Θ. Νατζή, με φόντο την Κων/πολη (φωτογ. Νικ. Στουρνάρα, δεκαετία 1930, από το αρχείο του Χαρ. Γιαννάκη).
Πολλές, ερασιτεχνικές και μη, λήψεις και σκηνές ταινιών, προέρχονται από το αρχοντικό του «Κυρ Γιαννάκη», καθώς αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους χώρους επίσκεψης στην πόλη.
“Εγκατάλειψη” 1965, (Γ. Φέρτης, Ξ. Καλογεροπούλου), με φόντο την Κων/πολη)
«..συχνά βλέπουμε απόψεις πόλεων όπως εδώ την Κων/πολη ακόμα και λεοντάρια και κάθε φαντασία του λαϊκού καλλιτέχνη με αφέλεια μεράκι και χαρά ζωγραφισμένα» Ν.Μουτσόπουλος «Τhe Natzi mansion», 1961
Λεπτομέρεια πάνω από την είσοδο του «καλοκαιρινού οντά». Αρχείο Βούλας Πετρά
[Πηγή: Ε.Λ.Ι.Α, φωτογ.Παπαδήμος Δ. 1960]
To δωμάτιο του β΄ορόφου που «βλέπει» προς το αρχ. Εμμανουήλ. Δεξιά η είσοδος για το γυναικωνίτη. Από το αρχείο της Βούλας Πετρά.
- Η οδός Βυζαντίου από την πλευρά της λίμνης. Αριστ. Ρετζή, δεξιά Νατζή, στο βάθος Εμμανουήλ (Από το αρχείο του Ζωγράφου Γ. Μανουσάκη)
Σε παλαιότερους τουριστικούς οδηγούς και βιβλία σχετικά με την Καστοριά, προβάλλεται ιδιαίτερα το αρχοντικό Θ. Νατζή και παρατίθεται αναλυτική περιγραφή του. Ο Π. Τσαμίσης και ο Ι. Μπακάλης περιγράφουν μόνο αυτό το αρχοντικό, ως το πιο καλοδιατηρημένο και αντιπροσωπευτικότερο όλων:
«Σπίτι Κυρ Γιαννάκι. Αν και έχομεν πολύ παλαιότερα σπίτια τούτου εν τούτοις, επειδή πολλά μέρη εις το τρίτον πάτωμα είναι ακέραια σχεδόν, άτινα εις τ` άλλα σώζονται ημικατεστραμμένα και είς τινα ελάχιστα μέρη του σπιτιού, προβαίνομεν εις την περιγραφήν αυτού».4
«..θα ενδιατρίψωμεν μόνον εις το αρχοντικόν Νατζή, διότι θεωρείται αυτό ως αντιπροσωπευτικόν όλων των άλλων» 5
Ο Κ. Πηχιών το αναφέρει πρώτο, μεταξύ επτά καλοδιατηρημένων:
«..Τοιαύτα αρχοντικά σπίτια εν καλή οπωσδήποτε καταστάσει διατηρούμενα είναι εις την νοτίαν πλευράν παρά τον παραλίμνιον 1) του Κυρ Γιαννάκη (σήμερον Θεοδώρου Νατζή), 2) των αδελφών Εμμανουήλ εξαγορασθέν υπό του Δημοσίου, 3) του Μπασάρα. Τα τρία ταύτα είναι πλησίον εις την αυτήν οδόν. 4) της Τασιάς (Νεράντζη Αϊβάζη). Εις την βορείαν πλευράν 1) του Παπανάνου (ποιητού Αθανασίου Χριστοπούλου), 2) του Τσιατσιαπά και 3) του Σαπουντζή (τώρα Μπρουμίδου)» 6.
Από τα επτά αυτά αρχοντικά και μετά την παρέλευση έξι δεκαετιών -δηλαδή δύο γενεών- από την αποτύπωση του αρχοντικού Νατζή από τον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο, η αποκατάστασή του (όπως και του Χριστόπουλου), παραμένει ζητούμενο. Ωστόσο, αυτή του αρχοντικού Νατζή (καθώς και Σκούταρη και του Μενδρεσέ), δείχνει να βρίσκει το δρόμο της.
Η αποκατάσταση και ανάδειξή τους θα εμπλουτίσει το πολιτιστικό κεφάλαιο που διαθέτει η πόλη και θα αναβαθμίσει το παρεχόμενο τουριστικό της προϊόν, με δεδομένη τη θέση των αρχοντικών Νατζή και Σκούταρη που επιτρέπει εύκολη πρόσβαση και προσφέρει οπτική (για το πρώτο) και άμεση επαφή με την παραλίμνια οδό Ορεστιάδος (για το δεύτερο).
Η συντήρηση των αρχοντικών Τσιατσιαπά και Μπασάρα, και παλαιότερα άλλων αρχοντικών, υπήρξε αποτέλεσμα εργώδους προσπάθειας και προσέθεσε πολύτιμη πείρα και τεχνογνωσία σε αυτόν τον τομέα.
Η δρομολόγηση και η ολοκλήρωση της αποκατάστασης του αρχοντικού Νατζή, θα αποτελέσει δικαίωση για όσους γεννήθηκαν, έζησαν και διατηρούν μνήμες ή απλά αντλούν την καταγωγή τους από αυτό, καθώς, στα συναισθήματα της αποκοπής από το εμβληματικό αυτό κτίριο (προκειμένου να αποτελέσει κοινό κτήμα της κοινωνίας της πόλης και του νομού ολόκληρου), είχε προστεθεί η θλίψη της διάψευσης των προσδοκιών τους, μετά την παρέλευση τεσσάρων δεκαετιών.
Ταυτόχρονα, θα αποτελέσει και τον καλύτερο φόρο τιμής στον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο, που τον προηγούμενο χρόνο έφυγε από τη ζωή και του οποίου η προσφορά υπήρξε ανεκτίμητη, στην καταγραφή, προβολή και διάσωση του μνημειακού αποθέματος της πόλης. Έγραφε το 1961, με θαυμασμό αλλά και αγωνία για την τύχη του αρχοντικού Νατζή7:
Το «σαχνισί» (προεξοχή με ξύλινες αντηρίδες) στη ΝΔ πλευρά, αριστερά της εξωτερικής εισόδου.
Η πλακόστρωτη αυλή. Πηγή: Ε.Λ. Ι. Α. Φωτογ. Ζωγράφος Μάνος, 1934
Αικατερίνη Νατζή και Μαρία Ζαμάνου, σύζυγος του ιατρού-μετέπειτα δημάρχου-Σαράντη Τσεμάνη (φωτογ. Ν. Στουρνάρας, δεκαετία 1930, από το αρχείο του Χαρ. Γιαννάκη).
11 Ιουλίου 1953. Το αρχοντικό σημαιοστολισμένο κατά την επίσκεψη της βασιλικής οικογένειας.
Αριστερά διακρίνεται το αρχοντικό «Ναούμ Ωρατζή ή Ρετζή (αργότερα Ηλία Παπαμόσχου), που δεν υπάρχει πλέον. «….κείται εις μικράν απόστασιν και σχεδόν συνεχόμενον τοσούτον ώστε οι ενοικούντες εδανείζοντο πολλά πράγματα, θέτοντες αυτά εις το πτύον (φτυάρι) του φούρνου, δι ου και μετεφέροντο» Τσαμίσης ό. π. [Πηγή φωτογ: Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο]
11-7-1953. Η βασίλισσα Φρειδερίκη, ο βασιλιάς Παύλος και ο διάδοχος Κων/νος (ακολουθούν οι βασιλοκόρες Σοφία και Ειρήνη). Εντυπωσιασμένος ο βασιλιάς από την επίσκεψη, έδωσε εντολή να λειτουργήσει το αρχοντικό ως μουσείο. Πηγή φωτογ: ΕΟΑ
Οι κίονες της αυλής και η σκάλα που οδηγεί στους καθημερινούς χώρους του μεσοπατώματος. Διακρίνεται τμήμα του αρχοντικού Ρετζή. Πηγή Ε.Λ.Ι.Α (φωτο. Δ. Παπαδήμος, Φραγκιά Ε. 1960)
1 Ι. Π. Μπακάλη «Τουριστικός Οδηγός Καστορίας 1951 εκδ. Σ. Δούκη» σελ 69
2 Π. Τσαμίση «Η Καστορία και τα μνημεία της» Αθήναι 1949 σελ 195
3 Κ. Θεολογίδου, Αποκατάσταση – Ανάδειξη Μνημείων Καστοριάς, Περιοδικό Μνημείο και Περιβάλλον, τόμος Γ, 1995, σ. 29-35
4 Τσαμίσης ό. π. σελ 193
5 Μπακάλης ό. π. σελ 65
6 Κ. Α. Πηχιών «Τουριστικός Οδηγός Καστορίας 1958, εκδ. Σ. Δούκη» σελ 59
7 Περιοδικό Αρχιτεκτονική, Ιαν.- Φεβρ. 1961, έτ. Ε’, τεύχ. 25 , σελ 47
