Η πόλη Καστοριά έχει εντός και πέριξ του οικισμού της, περί τους 60 βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς, που διαθέτουν αξιόλογες τοιχογραφίες, καταπληκτικά ξυλόγλυπτα τέμπλα και πολύτιμες φορητές εικόνες. Τα σημαντικότερα απ’ τα εν λόγω τέμπλα είναι χρωματισμένα κι επιχρυσωμένα, χρονολογούνται δε, αναλόγως, στον 17ο, 18ο, και 19ο αιώνα.
Στα προαναφερόμενα ξυλόγλυπτα τέμπλα περιλαμβάνεται κι αυτό που κοσμεί έναν δισυπόστατο ναό της Καστοριάς, που είναι αφιερωμένος στον Απόστολο Ανδρέα τον Πρωτόκλητο και στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Ο ναός αυτός βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά τής παραδοσιακής πλατείας Ντολτσού και οικοδομήθηκε το έτος 1746, λίγο αργότερα δε απόκτησε και το υπάρχον θαυμάσιο ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο, με τις ωραίες φορητές εικόνες και τις υπέροχες ανάγλυφες παραστάσεις.
Απ’ το σύνολο των ανάγλυφων παραστάσεων τού τέμπλου ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία και τη σπανιότητά τους δύο ξύλινα αγαλματίδια καθιστών ανθρώπων, ύψους περίπου 10 εκατοστών. Οι άνθρωποι αυτοί παριστάνονται να κρατούν στα γόνατά τους από ένα ανοικτό εκκλησιαστικό βιβλίο και, προφανώς, να το μελετούν. Τα εν λόγω αγαλματίδια βρίσκονται ημιένθετα στην κορυφή των δύο θυρόφυλλων τής Ωραίας πύλης του τέμπλου, έχουν δε διακοσμητική σημασία, αλλά και, το κυριότερο, κηρυκτική και διδακτική. Η όλη παρουσία τους υπενθυμίζει στους εκκλησιαζόμενους πιστούς που τα βλέπουν και τα παρατηρούν με προσοχή, την ακολούθως αναγραφόμενη εντολή του Θεού στον Ιησού του Ναυή, και κατ’ ακολουθία κι επέκταση, στους Χριστιανούς όλων των αιώνων:
«Δεν θέλει απομακρυνθεί τούτο το βιβλίον του Νόμου από του στόματός σου, αλλ’ εν αυτώ θέλεις μελετά ημέραν και νύκτα, διά να προσέχεις να κάμνεις κατά πάντα όσα είναι γεγραμμένα εν αυτώ, διότι τότε θέλεις ευοδούσθαι εις την οδόν σου, και τότε θέλεις φέρεσθαι μετά συνέσεως» (Ιησ. Να. 1, 8)
Κλείνοντας το παρόν σύντομο κείμενο αναφέρουμε, ότι στο προαύλιο του αναφερόμενου δισυπόστατου ναού και κάτω από μία μουριά του κήρυξε το λόγο του Θεού προς στους ευσεβείς Καστοριανούς ο ισαπόστολος, ιερομάρτυρας κι εθνομάρτυρας άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, όταν επισκέφτηκε την πόλη τους κατά την Γ΄ περιοδεία του (έτη 1775 – 1777). Η μουριά αυτή ξεράθηκε περί το έτος 1980 (;), σώζονται όμως σήμερα και φυλάσσονται σε εξωτερική στεγασμένη γωνιά του ίδιου ναού τμήμα του ξεραμένου κορμού της και μερικά κλαδιά αυτής.
Σημείωση.
Τα αξιόλογα μεταβυζαντινά τέμπλα της Καστοριάς αποτελούν αντικείμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και πολύχρονης έρευνας του Καστοριανού βυζαντινολόγου Γιώργου Τ. Αλεξίου. Σημειωτέον, ότι για τέσσερα απ’ αυτά, τα ευρισκόμενα αντιστοίχως στους ναούς Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Δραγωτά (έτ. 1668), Αγίου Νικολάου Καρύβη (έτ. 1701), Παναγίας – Αγίου Μηνά Μουζεβίκη (18ος αιών), και Αγίου Γεωργίου Γέρμα Καστοριάς (έτ. 1775), συνέταξε εκτενείς επιστημονικές Μελέτες, που δημοσιεύτηκαν σε ανάλογα έντυπα.
