Η παλία εκκλησία του Τοιχιού

Ο ενοριακός ναός του Τοιχιού βρίσκεται στο βόρειο τμήμα, όπου ήταν ο αρχικός πυρήνας ανοικοδόμησης του χωριού.
Παρόλο που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου), το χωριό γιορτάζει παραδοσιακά στο Γενέθλιο της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου) με τη διοργάνωση πανηγυριού.
Μαρτυρίες και εικόνες σώζονται για τον παλιό ενοριακό ναό που βρισκόταν στην ίδια θέση με τον σημερινό και κατεδαφίστηκε το έτος 1960. Εκείνος ήταν πιο ταπεινός, μικρότερος σε κάτοψη και ύψος. Ήταν τύπου μονόκλιτης κεραμοσκέπαστης βασιλικής με χαμηλότερο πλαγιονάρθηκα και διέθετε ένα οκταγωνικό καμπαναριό στην δυτική πλευρά. Παράθυρα για την είσοδο του φωτός υπήρχαν ψηλά στον βόρειο και νότιο τοίχο του κλίτους. Επίσης, το νεκροταφείο του χωριού βρισκόταν μέχρι το έτος 1935 στον ενιαίο περίβολο της εκκλησίας και του σχολείου, στο κέντρο του χωριού.
Γύρω στο 1940, ο Καστοριανός καθηγητής Παντελής Τσαμίσης αναφέρει ότι ο ναός ανεγέρθηκε το 1840 και αγιογραφήθηκε επτά έτη αργότερα, το 1847. Αγιογραφίες υπήρχαν στον νότιο τοίχο, στο Ιερό Βήμα και λίγες στον νάρθηκα. Υπήρχαν διάφορες παλιές φορητές εικόνες, εκ των οποίων μια της Παναγίας του έτους 1762 (μάλλον πρόκειται για την Παναγία την Λακκιώτισσα).
Επίσης, μας μεταφέρει αυτούσια την κτητορική επιγραφή, η οποία θεωρείται χαμένη:
«† Ιστορήθη ο θείος και ιερός ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας αρχιερατεύοντος του Πανιερωτάτου κκ Νικηφόρου και εφημερεύοντος Ιωάννου ιερέως και επιτεροπεύοντος Ηλία Νικολάου. Ιστορήθη διά χειρός Νικολάου Γεωργίου εκ κώμης Χιονάδες και Ιωάννου Ζήκου εκ Καστορίας. 1847 Ιούλιος 26.»
Πιθανό να υπήρχε και άλλος προγενέστερος ναός από αυτόν, ίσως πιο πρόχειρος, καθώς το χωριό είναι αρκετά παλαιότερο από το έτος 1840. Δεν διαθέτουμε όμως κάποια πληροφορία.
Από το παραπάνω μαθαίνουμε ότι εργάστηκαν δύο ζωγράφοι στην αγιογράφηση του ναού, φυσικά μαζί με διάφορους βοηθούς. Ο πρώτος ονομαζόταν Νικόλαος Γεωργίου από τους Χιονάδες της Κόνιτσας και ο δεύτερος Ιωάννης Ζήκος από την Καστοριά. Οι Χιοναδίτες ζωγράφοι, που γαλουχήθηκαν στο ορεινό μαστοροχώρι των πλαγιών του Γράμμου, ήταν ονομαστοί σε ολόκληρη τη Βαλκανική και η παράδοση μεταφερόταν από πατέρα σε γιο. Γνωστή η ρήση: «Χιοναδίτης είσαι, ζωγράφος είσαι». Ο δεύτερος είναι γνωστός τοπικός ζωγράφος, ο οποίος μάλιστα αγιογράφησε και το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου Τοιχιού μια δεκαετία αργότερα.
Επιμέλεια:Βασίλης Κωστόπουλος

Λαογραφ Συλ Γυναικων Τοιχιου