Γράφει ο Νίκος Τσιαμούρας
O Γράμμος είναι το τέταρτο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας μετά τον Όλυμπο, τον Σμόλικα και τον Βόρα (Καϊμακτσαλάν). Οι μάχες στον Γράμμο τον Αύγουστο του 1949 ήταν η τελευταία πράξη στο δράμα του εμφυλίου πολέμου που σπάραζε την Ελλάδα από τις αρχές του 1946. Ένα βουνό ασύγκριτης ομορφιάς και μοναδικό στην Ευρώπη σε χλωρίδα και πανίδα. Ξυπνήσαμε χαράματα και φύγαμε για Καστοριά – Νεστόριο, 10 φίλοι ορειβάτες από την Βέροια. Διαδρομή Βέροια – Σιάτιστα – Καστοριά – Νεστόριο – Γράμμος. Ανάμεσα από τα βουνά Βίτσι και Γράμμο και σε υψόμετρο 630 μέτρων ξεπροβάλλει η πόλη της Καστοριάς με την πανέμορφη λίμνη της.
Γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις από Βούλγαρους, Νορμανδούς και Τούρκους διατηρώντας όμως μέχρι σήμερα ένα σημαντικό αριθμό Βυζαντινών εκκλησιών. Kτισμένο σε μια πλαγιά του Γράμμου σε υψόμετρο 890μ. το Νεστόριο μας υποδέχεται έρημο χωρίς καθόλου κίνηση. Τα τελευταία χρόνια έγινε γνωστό στο Πανελλήνιο από την παραποτάμια γιορτή (river party) που διοργανώνει το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου.
Έχει ειρηνοδικείο, επιθεώρηση δημοτικής εκπαίδευσης και εφορία. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία . Αφήσαμε πίσω μας το Νεστόριο τις ανηφορικές στροφές του δρόμου και μπήκαμε σε χωματόδρομο που οδηγεί στο βουνό και στο χωριό Γράμουστα. Ακολουθούμε τον βατό χωματόδρομο. Διανύουμε μια πανέμορφη διαδρομή μέσα από εκπληκτικά χρώματα του Σεπτεμβρίου. Έχει περισσότερο μοναξιά το τοπίο τούτη την ώρα και το μυαλό και οι αισθήσεις ταξιδεύουν στο βαθύ πράσινο χρώμα του πεύκου και της οξιάς που ξετυλίγεται σαν πολύχρωμο χαλί στις πλαγιές των γύρω βουνοπλαγιών.
Ο Γράμμος αποτελεί το βορειότερο τμήμα της οροσειράς της Πίνδου μέσα στον ελλαδικό χώρο. Σχηματίζεται από δυο κορυφογραμμές που συναντιούνται κάθετα μεταξύ τους. Πλούσια δασική βλάστηση, αλπικά λιβάδια και λίμνες, άφθονα νερά που τρέχουν σαν ασημένιες φλέβες στις πλαγιές του.
Λιβάδια απέραντα που φιλοξενούν σήμερα πολλά μεγάλα κοπάδια πρόβατα και αγελάδες που βόσκουν αμέριμνα. Θαυμάζουμε από μακριά τον μεταβυζαντινό ναό με τρούλο του Αγίου Ζαχαρία βρίσκεται στην κοιλάδα του Γράμμου και στη διαδρομή από το χωριό Πεύκος προς τη Γράμμουστα
Με τις τελευταίες βροχές, είναι πιο έντονο και πιο δυνατό το άρωμα της φύσης και του χώματος που ποτίζεται από τη δυνατή βροχή. Στα δάση κυριαρχούν οξιές, μαυρόπευκα, το έλατο, οι βελανιδιές και πιο ψηλά τα ρόμπολα. Στην περιοχή βρίσκουν καταφύγιο η καφετιά αρκούδα, ο λύκος, η αγριόγατα, το αγριογούρουνο, το ζαρκάδι, το αγριοκάτσικο. Τα πτηνά που ζουν εδώ και αναπαράγονται είναι ο χρυσαετός, ο φιδαετός , η πετροπέρδικα, η κοκκινοκαλιακούδα.
Από εδώ πηγάζουν ο ποταμός Αλιάκμονας και ο Σαραντάπορος. Η πλούσια ιστορία του Γράμμου αρχίζει από την αρχαιότητα, περνά στους Ρωμαϊκούς χρόνους, το Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία, τον Μακεδονικό αγώνα ως την περίοδο του εμφυλίου (1949), όπου η περιοχή έγινε πεδίο σκληρών και πολύνεκρων μαχών. Τώρα οδηγούμε σε χωματόδρομο . Φθάσαμε στο χωριό Γράμμος ή Γράμμουστα, κτισμένη σε υψόμετρο 1380 μέτρων μας υποδέχεται έρημη και μόνη μέσα στην πρωινή καταχνιά. Τόπος ανόθευτος ακόμη, γλυκός, πανέμορφος.
Είναι ένας τόπος γεμάτος ιστορία. Από τον 17ο αιώνα , τότε που ήταν μια από τις σημαντικότερες μητροπόλεις του Βλαχόφωνου Ελληνισμού με 1100 σπίτια και ελληνικό Σχολείο (1756), ως την εισβολή των Ιταλών και τον εμφύλιο πόλεμο. Η Γράμμουστα έζησε την ακμή ,την ερήμωση, την βία του πολέμου. Το χωριό ξαναχτίζεται στα ερείπια των παλιών σπιτιών, απαριθμώντας σήμερα 28 πέτρινα σπίτια.
Λίγο παραπέρα το ποτάμι κατεβάζει τα νερά της βροχής (σήμερα έχει ελάχιστο νερό ), είναι ο ποταμός Αλιάκμονας. Στα νερά του Αλιάκμονα υπάρχει ακόμη και τώρα άφθονο ψάρι. Πέστροφες, μπριάνες, κέφαλοι, κ.α. Το πρωινό φως του ήλιου αποκαλύπτει τους απίθανους χρωματισμούς της φύσης.
Αφήσαμε το αυτοκίνητο και πήραμε το μονοπάτι τοπίο τριγύρω ερημωμένο, χλόη και ερημιά, μια απόλυτη ησυχία μας τύλιξε. Ανεβαίνουμε συνεχώς λίγο ψηλότερα, ανεβαίνοντας ψηλότερα ένα παγωμένο αεράκι κρυστάλλινο βουνίσιο μας υποδέχεται. Μετά από μια ανοδική πορεία δυο ωρών πλησιάζουμε στην δρακόλιμνη. Φθάσαμε στην λίμνη Γκιστόβα, σε υψόμετρο 2350 μέτρων, η ψηλότερη αλπική λίμνη της Ελλάδος.
Το όνομα προέρχεται από μια βρύση που βρίσκεται μέσα στο Αλβανικό έδαφος. Εκεί κάποιος ληστής συνέλαβε καμιά δεκαριά γυναίκες και τις ανάγκασε να χορεύουν γυμνές μπροστά του. Από αυτόν τον χορό πήρε το όνομα της η βρύση αλλά και η λίμνη. Τριγύρω τώρα ερημιά, αφήνουμε πίσω μας την λίμνη και συνεχίζουμε για την ομώνυμη κορυφή του Γράμμου που έχει υψόμετρο 2520 μέτρων. Λέγεται και «Τσούκα Πέτσικ». Ορειβατούμε τώρα στην κορυφογραμμή δίπλα από τα αλβανικά σύνορα, το ανηφορικό μονοπάτι μας δυσκολεύει.
Ο καιρός ακόμη καλά κρατεί και έχουμε ορατότητα, στο βάθος φαίνεται ο ψηλός ορεινός όγκος της κορυφής που μας καλεί να την διαβούμε και να την κατακτήσουμε. Βρισκόμαστε στο δυσκολότερο σημείο της ανάβασης, αναρρίχηση κανονική χέρια και πόδια σε ένα ρυθμό. Ανηφορίζουμε σε βραχώδη απότομο τοπίο, μια παράξενη γοητεία γεμάτη μυστήριο μας τυλίγει, τώρα το τοπίο αγριεύει. Χρειάζεται προσοχή πρέπει να προσπεράσουμε τον βράχινο όγκο που είναι επικίνδυνος για να ανέβουμε ψηλότερα . Με ένα περήφανο ήλιο να μας συνοδεύει φθάσαμε στην κορυφή.
Ένας παγωμένος αέρας έρχεται από παντού το κρύο έντονο.
Φοράμε γάντια και σκούφους και ότι ζεστό έχουμε πάνω μας . Δεν έχουμε περιθώριο, πήραμε τον δρόμο της κατάβασης από άλλη διαδρομή λίγο κατηφορικό και απότομο μονοπάτι. Η κατάβαση μας δυσκολεύει αφάνταστα όμως συνεχίζουμε την καθοδική πορεία, πρέπει να κατέβουμε χαμηλότερα όσο γίνεται γρηγορότερα και με ασφάλεια. Ευτυχώς χαμηλότερα ο καιρός παραμένει ήρεμος να΄μαστε τώρα δίπλα στις πηγές που σχηματίζεται ο ποταμός Αλιάκμονας, ξεκινά το μακρινό ταξίδι του από εδώ και στην πορεία του μέχρι το χωριό Γράμμος χάνεται σε όμορφες χαράδρες και καταρράκτες.
Μετά από μια κοπιαστική πορεία 6 ωρών από την αρχή της ορειβασίας, φθάσαμε ση Γράμουστα. Ο καφές και το τσίπουρο μας δίνουν δυνάμεις για την επιστροφή. Ακολουθούμε τον βατό χωματόδρομο μέσα από εκπληκτικά χρώματα του Φθινοπώρου. Σε όλη την διαδρομή μέχρι και το Νεστόριο δεν χορταίνουν τα μάτια να αποτυπώνουν εικόνες πράσινου και γαλήνια τοπία. Μυρίζεις την μυρωδιά της φύσης ανακατεμένη με τα φύλλα των δένδρων και ακούς το φτερούγισμα των πουλιών που τρέχουν να κρυφτούν, από την δικιά μας παρουσία. Μπράβο σε όλους μας για αυτή τη δυνατή πορεία.
Πήραμε τον δρόμο της επιστροφής, γίναμε σοφότεροι από την συμπεριφορά της φύσης και το μεγαλείο της. Αφήσαμε πίσω μας τον Γράμμο που περνά στη φάση της σιωπής. Σήμερα όλες μας οι αισθήσεις υποκλίθηκαν στην μαγεία του βουνού και του Φθινοπώρου. Πάλι θα χαθούμε στους ρυθμούς της τσιμεντένιας πόλης.
