Και να που η Καστοριά για δεύτερη φορά έρχεται αντιμέτωπη με ένα lock-down και η τοπική κοινωνία αμήχανα προσπαθεί να προσαρμοστεί. Σε ποιο πράγμα όμως; Ποιος είναι ο πυρήνας αυτής της προσαρμογής ; Τι είναι αυτό που προκαλεί στην τοπική κοινωνία εκνευρισμό και τάσεις άρνησης της πραγματικότητας;
Η επιδημία του covid-19 θέτει στις κυβερνήσεις ένα απλό και δισεπίλυτο δίλλημα. Τις φέρνει αντιμέτωπες με μια βασική αντίφαση. Από την μία πρέπει να κρατήσουν ζωντανούς τους ανθρώπους κι από την άλλη πρέπει να κρατήσουν ζωντανό το εμπόριο. Αλλά όσο περισσότερο ενισχύουν τα μέτρα υπέρ της υγείας, τόσο ακρωτηριάζουν το εμπόριο ή αντίστροφα όσο περισσότερο αφήνουν ελεύθερο το εμπόριο, τόσο επιδεινώνουν την διασπορά του κορονοϊου και πεθαίνουν άνθρωποι.
Το lock-down λοιπόν μου δίνει το έναυσμα να εκφράσω κάποιους προβληματισμούς.
Είδαμε με πόση ευκολία εφαρμόζονται τα μέτρα μιας καραντίνας για τον περιορισμό της επαφής των ανθρώπων, που βασίζονται στα πρωτόκολλα του παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, αλλά διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχουν αντίστοιχα πρωτόκολλα για την ενίσχυση της οικονομίας.
Πως να ενισχύσουν όμως τα κράτη τις οικονομίες όταν το νεοφιλελεύθερο δόγμα έχει δώσει την σκυτάλη στην λογική της ελεύθερης αγοράς;
Ο Μαρξ έθετε ως βάση των ανθρώπινων κοινωνιών το παραγωγικό μοντέλο. Δηλαδή με ποιό τρόπο οι άνθρωποι παράγουν και καταναλώνουν τα προϊόντας που τους συντηρούν στη ζωή. Όλες οι άλλες κοινωνικές επινοήσεις, είναι ένα “εποικοδόμημα” που χτίζεται πάνω σε αυτή τη παραγωγική βάση. Δηλαδή οι νόμοι μας, οι θεσμοί μας, η εκπαίδευσή μας, οι θρησκείες μας, τα πολιτεύματά μας, ακόμα και η ηθική και οι οικογενειακοί δεσμοί, καθορίζονται πάνω σε αυτή την παραγωγική βάση της οικονομίας.
Έτσι δεν γίνεται να περιορίσουν οι κυβερνήσεις, το εκπαιδευτικό σύστημα, μέσα από το οποίο θα φυτρώσουν οι νέοι και όλο πιο εξειδικευμένοι “high tech”-εργάτες. Δεν γίνεται να περιορίσει τις θρησκείες, όπου πουλιέται η ελπίδα κάποιου θαύματος και μιας μεταθανάτιας δικαίωσης, που δεν θα βρει κανείς στον άδικο και υλιστικό εμπορικό μας κόσμο. Δεν γίνεται να καταργήσουν το παραγωγικό μοντέλο που είναι καταδικασμένο να βάζει λεφτά, να επενδύει κεφάλαια, για να βγάζει πιο πολλά λεφτά και να ωθεί τις κοινωνίες σε μεγαλύτερη κατανάλωση, σε μεγαλύτερη σπατάλη πόρων ώστε να δημιουργεί εμπορεύματα, σε μεγαλύτερες οικονομικές, άρα και κοινωνικές ανισότητες, στέλνοντας τους όλο και πιο “άχρηστους” εργάτες στο παραπέτασμα. Στην κοινωνική απομόνωση.
Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις είναι να περιορίζουν την ίδια την κυβέρνηση. Τον τρόπο λήψης αποφάσεων δηλαδή, που να δίνουν πραγματικές λύσεις σε πραγματικά προβλήματα.
Ένας τόσο δα ιός. Ένα κομματάκι αδιόρατου RNA, αμφισβητεί ευθέως τις κοινωνικές μας δομές. Αμφισβητεί αυτόματα και δίχως οίκτο τον ίδιο τον καπιταλισμό!
Στον δημόσιο διάλογο που άνοιξε, άκουσα διάφορους εκπροσώπους επαγγελματικών κλάδων, να αγωνιούν για το νέο lock-down. Πρόταξαν αιτήματα οι επιχειρηματίες της εστίασης και του λιανικού εμπορίου. Πρόταξαν αιτήματα αγρότες και κτηνοτρόφοι. Η χώρα συνταράχθηκε από καταλήψεις σε σχολεία. Η αντιπολίτευση πρότεινε άλλα μέτρα διαχείρισης και κατηγόρησε την κυβέρνηση, ότι δεν έκανε σωστή προετοιμασία. Ότι δεν διαχειρίστηκε σωστά ούτε την υγεία, ούτε την οικονομία.
Και σε ένα βαθμό έχει δίκιο, επειδή οι αντιλήψεις της αντιπολίτευσης είναι περισσότερο υπέρ μιας δημόσιας σφαίρας αγαθών, των κοινών αγαθών, που θα ήταν ευκολότερο να παίξουν με την ισορροπία “Υγεία-Οικονομία” και ίσως να τα κατάφερναν κάπως καλύτερα.
Μια δέσμη μέτρων “διαχείρισης” ας πούμε που θα περιλάμβανε τοπικά επιδόματα σε περιοχές που μπαίνουν σε καθεστώς καραντίνας, όπως ενίσχυση των μικρών επιχειρήσεων, ώστε να συντηρούνται για την περίοδο εκείνη οι ιδιοκτήτες μικροέμποροι, οι εργάτες τους με αντίστοιχα ποσά, μια γεναία μείωση στα ποσά που αποτελούν πάγιες κοινές παροχές (Ηλεκτρισμό, νερό, θέρμανση, υγειονομική περίθαλψη) και αντίστοιχα μια αύξηση σε μεγάλα κεφάλαια και επιχειρήσεις που κερδίζουν από τις επενδύσεις τους μέσα στην υγειονομική κρίση (υπάρχουν κι αυτές στον κερδοσκοπικό κορπορατικό μας κόσμο, που πλέον κάνουν κουμάντο οι “αγορές” και τα μεγάλα funds),ώστε να κράτη να έχουν φορολογικά έσοδα και να πληρώνουν αυτά τα επιδόματα, θα απάλυνε κάπως τις οικονομικές επιπτώσεις και θα συντηρούσε την καπιταλιστική μηχανή σε κίνηση. Αυτό όμως θα απαιτούσε και έναν διεθνή συντονισμό. Συμφωνίες και πρωτόκολλα διάσωσης των οικονομιών με ντιρεκτίβες από κάποιον συνεργατικό θεσμό μεταξύ Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Ναι με μια καλόπιστη διάθεση, αν δεν ήταν ο κόσμος τόσο κορπορατικός, τόσο κερδοσκοπικός, θα ήταν πιο εύκολο. Αλλά δεν είναι. Αλλά και να υπήρχε αυτή η πιθανότητα, απλά στο τέλος ο καπιταλισμός και η κερδοσκοπία θα βάλουν ξανά μπροστά τις μηχανές τους.
Υπάρχει άλλη πολιτική εναλλακτική;
Σίγουρα ο δρόμος είναι να αναγνωρίσουμε ότι σε τέτοιες περιόδους κρίσης, οι θεσμικές δομές που θεωρούμε “κοινά αγαθά” σώζουν καταστάσεις. Σώζουν πραγματικά ζωές.
Αυτό που απομένει να αμφισβητηθεί και ο κορονοϊός μας δείχνει το δρόμο, είναι να αμφισβητήσουμε το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης.
Χρειαζόμαστε ένα μοντέλο πιο αποκεντρωμένο που να βασίζεται στην αυτάρκεια. Που δεν κάνει “εργοστάσια” μονοκαλλιέργειας τα σχολεία, τους αγρούς, τα ζώα, τις γούνες τους, τα νερά, τον ήλιο, τον αέρα, την ενέργεια, τους τουρίστες κλπ. Ένα μοντέλο που να βασίζεται στην δημιουργικότητα των ανθρώπων, αλλά να μην τους την ρουφάει σαν “υπερπροϊόν” και “υπεραξία” (αυτήν η τόσο συγκεκριμένη λέξη, που τις αποδίδουν τόσα και τόσα αφηρημένα νοήματα).
Ένα παραγωγικό μοντέλο που να σέβεται τους ανθρώπους και να ευνοεί την ανάγκη τους για συνεργασία και όχι να τους ωθεί στον σκληρό ανταγωνισμό της επιβίωσης. (Αν καλοσκεφθείτε, έχουμε κάνει κάποια βήματα σε αυτό. Η Δημοκρατίες που επινοήσαμε και οι νόμοι που τις διέπουν-τις περισσότερες φορές- επιδιώκουν την προστασία των αδυνάτων. Αν λειτουργούσαμε με τα ζωώδη μας φυσικά ένστικτα, αυτοί θα έπρεπε να πεθάνουν για να επιβιώσουν οι πιο δυνατοί). Η Δημοκρατία λοιπόν είναι κόντρα στα ζωώδη μας ένστικτα, αλλά μας βοηθάει να επιβιώσουμε και να χτίζουμε σπουδαίους πολιτισμούς. Μόνο που όλο και περισσότερο υπονομεύεται. Αυτές οι νοοτροπίες “ευγονικής” και οι οικονομικές ανισότητες, όλο και περισσότερο δηλητηριάζουν τις κοινωνίες μας με αποκλεισμούς και πάντως τύπου “ρατσισμούς”.
Χρειαζόμαστε ένα παραγωγικό μοντέλο που δεν θα έχει ως ιερό αξίωμα την συνεχή απαίτηση για “ανάπτυξη”. Γιατί αυτή η απαίτηση γίνεται “όπλο” στα χέρια των προσωρινά εύρωστων κρατών, ώστε να απαιτούν από τα αδύναμα κράτη την οικονομική τους υποδούλωση. Αντίθετα κι εδώ πρέπει να ενισχυθούν οι αρχές της δημοκρατίας, ώστε να προστατεύονται οι αδύναμοι. Η φιλοσοφία της “αέναης ανάπτυξης” ποτέ δεν θα κάνει τον κόσμο δικαιότερο.
Δείτε ρε σεις πόσα πράγματα , μπορεί να μας μάθει η φύση ενός αόρατου ιού. Μας κάνει να αναλύουμε τις ζωές μας και τις κοινωνίες μας, να μάθουμε να επιβιώνουμε και να συνεργαζόμαστε αντί να ανταγωνιζόμαστε, να μάθουμε να σεβόμαστε τη δύναμη της φύσης που κρύβεται στο πιο μικρό-μικρό πράγμα, να μάθουμε να ονειρευόμαστε έναν καλύτερο κόσμο, μόνο που μας υποχρεώνει να τον δημιουργήσουμε. Αν δεν είμαστε διατεθειμένοι να τον δημιουργήσουμε, τότε θα το πληρώσουμε ακριβά. Η φύση έχει λύσει το δίλλημα των κυβερνήσεων και μας δείχνει το δρόμο.
Θα το πληρώσουμε ακριβά και σε ζωές και σε οικονομίες.
Which side are you on?
