Tο σατιρικό θέατρο Ορτά Ογιουνού (Orta Oynnu) υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα μέσα λαϊκής διασκέδασης στην Τουρκία και αναπτύχθηκε παράλληλα με το κουκλοθέατρο και τις διηγήσεις των πλανόδιων παραμυθάδων, διακωμωδώντας τα πάντα: τα ιστορικά γεγονότα, τις κατεστημένες κοινωνικές σχέσεις, αλλά και τις σύγχρονες καταστάσεις που ζούσαν στο πετσί τους οι θεατές της εποχής.
Το Ορτά Ογιουνού άκμασε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια των μεταρρυθμίσεων του σουλτάνου Αμπντούλ Αζίζ, στήνοντας τις παραστάσεις του σε γάμους, πανηγύρια και ποικίλες γιορτές, και έφτασε μέχρι και τη δεκαετία του 1980. Τα μπουλούκια του ταξίδευαν σε όλη την επαρχία, παρουσιάζοντας δύο ή και τρία έργα κάθε φορά. Το Ορτά Ογιουνού ήταν κοσμοαγάπητο και στην Κωνσταντινούπολη. Με συνοδεία ζουρνά και ντεφιού, οι θίασοι βασίζονταν σε ένα κείμενο αυτοσχεδιασμού, το οποίο διαμορφωνόταν αναλόγως με τη συμμετοχή και τις αντιδράσεις του κοινού (όπως ακριβώς συνέβη στα πρώτα στάδια της εξέλιξης του Καραγκιόζη), αλλά αργότερα καθιερώθηκε οι θεατρικές πράξεις να είναι γραμμένες εκ των προτέρων. Οι δυο βασικοί χαρακτήρες ήταν ο Καβουκλού και ο Πισεκιάρ, που δραματουργικά βρίσκονταν σε πλήρη αντίθεση μεταξύ τους. Ο πρώτος αντιπροσώπευε τον «χοντρό λαό», ήταν άγαρμπος και μονίμως πεινασμένος, ο δεύτερος ήταν απατεώνας, φαντασμένος, κόλακας και ημιμαθής, έτοιμος να κάνει το οτιδήποτε προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του.
Χωρίς σκηνοθέτη, και με τους γυναικείους ρόλους να ερμηνεύονται από άντρες, με ειδικούς χώρους για τους μουσικούς και αποδυτήρια για τους ηθοποιούς, το Ορτά Ογιουνού αρέσκεται να παίζει με τις λέξεις και να αντλεί έμπνευση από τα μπερδέματα και τις παρεξηγήσεις, ξετυλίγοντας ένα κουβάρι αλλεπάλληλων εμπλοκών και καταιγιστικής δράσης. Η «Κακούργα καλλονή» αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό έργο αυτού του ανατρεπτικού μέσα στην παραδοσιακή του γραμμή θεάτρου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Το Ροδακιό σε υποδειγματική μεταφορά από τα τουρκικά του ποιητή Δημήτρη Χουλιαράκη, ο οποίος αντλεί από τα πιο διαφορετικά στρώματα της ελληνικής γλώσσας για να συνθέσει το μεταφραστικό του αποτέλεσμα.
Η «Κακούργα καλλονή» φιλοτεχνεί την ουτοπική εικόνα μιας μητριαρχικής κοινωνίας (κάτι σαν τη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη) με μια συντροφιά γυναικών οι οποίες ξυλοφορτώνουν τον Καβουκλού, τον Πισεκιάρ και τους συν αυτώ επειδή καταπατούν οποιαδήποτε έννοια συμβίωσης και γάμου. Η ελληνική έκδοση παραπέμπει σε όλα τα στοιχεία που συστήνουν μια καλή λαϊκή παράσταση: ζωντάνια και αμεσότητα του λόγου, σπαρταριστές ατάκες, γλωσσικά ευρήματα που ανοίγουν τη βεντάλια μιας πλατιάς ειρωνικής γκάμας, η οποία δεν χάνει ποτέ τα όρια και τον αυτοσεβασμό της, θεαματικές συγκρούσεις συν μιαν απολαυστική κωμική κατάληξη: κατάληξη που ξέρει πώς να βάλει από την πίσω πόρτα (και δίχως να τρομάξει κανέναν) την αγωνία της ανυπαρξίας και το άγχος του θανάτου. Εκείνο, ωστόσο, που επικρατεί, πριν και πάνω απ’ όλα, είναι ο τρελός χορός των δαιμόνιων γυναικών, που εφαρμόζουν ένα πρωτότυπο πνεύμα ισονομίας και δικαιοσύνης, ιδιαιτέρως εναρμονισμένο με την αίσθηση και τη νοοτροπία των ημερών μας.
Βιβλιοκριτική, του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
AΠΕ
