Κυκλοφόρησε προσφάτως σε β΄ έκδοση {Θεσσαλονίκη 2021}το αξιόλογο βιβλίο “ Βογατσιώτικη Ντοπιολαλιά” του Βογατσιώτη κ. Χρήστου Βελιάνου. Η ύλη τού βιβλίου τής εν λόγω β΄ έκδοσης είναι επαυξημένη και εμπλουτισμένη εν σχέσει προς αυτήν της πρώτης. Οι σελίδες του είναι τώρα 150, δηλαδή 50 περισσότερες, περιλαμβάνονται δε εντός του πιο πολλά κείμενα και φωτογραφίες.
Το αναφερόμενο βιβλίο του κ. Βελιάνου, τόσον της α΄ έκδοσης, όσον και της β΄ τοιαύτης, αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για μαθητές, φοιτητές και γενικότερα για όλους τους συμπατριώτες μας που έχουν σχετικά ενδιαφέροντα. Κατά γενική ομολογία πρόκειται για αξιόλογο πόνημα τού κ. Βελιάνου και γι΄αυτό έτυχε και πάλι ενθουσιώδους υποδοχής απ΄ όλους τους συγχωριανούς του Βογατσιώτες κι ευρύτερα τους φιλομαθείς Δυτικομακεδόνες.
Η εισαγωγή της Α’ έκδοσης
Η ντοπιολαλιά ή όπως αλλιώς τη λέμε τοπικό γλωσσικό ιδίωμα είναι ο γλωσσικός πλούτος και η έκφραση μιας ιδιαίτερης ταυτότητας και αποτελεί βασικό στοιχείο της πολιτιστικής παράδοσης, όπως κάθε τόπου, έτσι και του χωριού μας, του Βο-γατσικού.
Η γλώσσα των παιδικών μας χρόνων έκλεινε μέσα της όλο το φάσμα της ζωής των Βογατσιωτών, τα βιώματά τους, τις λύπες και τις χαρές τους.
Ένα γλωσσικό ιδίωμα με λέξεις εννοιολογικά «γεμάτες» σε περιεχόμενο και εκφράσεις σοφές και παροιμιώδεις.
Όμως, με το διάβα του χρόνου η όμορφη αυτή ντοπιολαλιά μας αργοσβήνει. Τούτο κυρίως γιατί στηρίζεται μόνο στον προφορικό λόγο, χωρίς να υπάρχει γραπτή καταγραφή της. Είπε κάποιος, που ίσως φαίνεται υπερβολικό, «ένας παλιός που φεύγει, είναι μια βιβλιοθήκη που καίγεται».
Η γενιά στην οποία ανήκω είναι η τελευταία, που έχει τα πιο πολλά γλωσσικά ακούσματα της εποχής εκείνης.
Η αγάπη για τον τόπο μου, αλλά και η ενθάρρυνση πολλών συμπατριωτών μου, κυρίως της δικής μου γενιάς, με οδήγησαν στην απόφαση, μαζί με τις κατά καιρούς σχετικές σημειώσεις μου, να συγκεντρώσω συστηματικά όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία της γλωσσικής μας αυτής ταυτότητας.
Η εργασία αυτή είναι μια συλλογή λέξεων και φράσεων, όπως φωνητικά παρουσιάζονταν στην καθημερινή ομιλία των βογατσιωτών. Συγκέντρωσα τα γλωσσικά στοιχεία μας και τα έκλεισα στις σελίδες αυτές, για να τα διαφυλάξω από το αμείλικτο πέρασμα του χρόνου.
Προσπάθησα με τρόπο εύκολα κατανοητό να παρουσιάσω το γλωσσικό μας ιδίωμα, χωρίς περιττές γλωσσολογικές αναλύσεις, που θα ήταν βαρετές και άχρηστες στον απλό αναγνώστη. Περιορίστηκα στην καταγραφή λέξεων και φράσεων με την απαραίτητη απόδοση της σημασίας τους. Σε μερικές μόνο περιπτώσεις επεκτάθηκα αναγκαστικά στις σχετικές με τις εκφράσεις ενδιαφέρουσες μικρές ιστορίες.
Το βογατσιώτικο γλωσσικό ιδίωμα έχει αρκετά γλωσσικά γνωρίσματα και ομοιότητες με τα ιδιώματα γειτονικών χωριών αλλά και γενικότερα της Δυτικής Μακεδονίας. Διέπεται από τους δικούς του γραμματικούς κανόνες, στους οποίους για να μη κουράζω, αναφέρομαι πολύ περιληπτικά.
- Η μετατροπή κάθε άτονου ο-ω σε ου και ε-αι σε ι, καθώς και η συγκοπή, αποβολή ή ατελής προφορά των μη τονισμένων ου, ι, η, ει, οι, υ: Άνθρουπους (άνθρωπος), πότι (πότε), πουτέ (ποτέ),
έρχιτι (έρχεται), ικκλησιά (εκκλησιά), σκλί (σκυλί), πλί (πουλί), ου μύλους (ο μύλος), ου κόσμους (ο κόσμος), βνό (βουνό), λάλτσα (λάλησα), σκνί (σκοινί), τ’ς Μαρίας (της Μαρίας), μλάρ (μουλάρι), πουτάμ’ (ποτάμι), πιδί (παιδί), τρέχ’ (τρέχει), παίζ’ (παίζει) κλπ.
- Η ανάπτυξη δευτερεύοντος τόνου στα ρήματα, όταν μετά την τονιζόμενη συλλαβή του πρώτου πληθυντικού προσώπου επακολουθούν περισσότερες των δύο συλλαβών. Ο τόνος αναπτύσσεται στην τρίτη συλλαβή πέρα από αυτή: Καθόμαστε (κάθουμέστι), φαινόμαστε (φαίνουμέστι), ερχόμαστε (έρχουμέστι), ξαφνιαζόμαστε (ξαφνιάζουμέστι), βαφόμαστε (βάφουμέστι), κλπ.
- Η προσθήκη φωνηέντων ή συμφώνων στην αρχή των λέξεων: Μασχάλη (αμασχάλ’), γκαστρώνω (αγκαστρώνου), ουρά (νουρά), ντρέπομαι (αντρέπουμι), κλπ.
Οι μεταβολές αυτές, οι οποίες γίνονται σύμφωνα με το τοπικό ιδίωμα στις περισσότερες λέξεις της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας, όπως είναι φυσικό, δεν ήταν δυνατόν να αναφερθούν στο λεξιλόγιο που ακολουθεί, εκτός εάν αλλοιώνεται τελείως η προφορά της λέξης και δεν γίνεται καταληπτή.
Τελειώνοντας διαβεβαιώνω όλους τους συμπατριώτες μου, πολιτισμικούς κληρονόμους αυτού του γλωσσικού μας πλούτου, ότι καταβλήθηκε η μέγιστη προσπάθεια για την όσο το δυνατόν πληρέστερη κάλυψη του ιδιώματός μας. Πιστεύω, ότι το αποτέλεσμα να είναι ανάλογο αυτής της προσπάθειας, αλλά και των προσδοκιών των Βογατσιωτών.
Βιογραφικό Σημείωμα του συγγραφέα.
Ο Χρήστος Βελιάνος γεννήθηκε το 1946 στο Βογατσικό Καστοριάς. Μετά το Δημοτικό Σχολείο του χωριού του φοίτησε στο εξατάξιο Γυμνάσιο Άργους Ορεστικού.
Εισήλθε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία μετά τετραετή εκπαίδευση, αποφοίτησε το 1969 ως Ανθυπολογαγός Πυροβολικού. Σταδιοδρόμησε στο Στράτευμα μέχρι το βαθμό του Αντιστράτηγου.
Φοίτησε στην Ανώτατη Σχολή Πολέμου και στη Σχολή Εθνικής Αμύνης. Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου.
Κλείνοντας τη σύντομη παρουσίαση του θεματικού βιβλίου αναφέρουμε, ότι πρόκειται για μία συγγραφή, που το περιεχόμενό της παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους κατοίκους του Βογατσικού Καστοριάς και των γειτονικών του χωριών, του Γέρμα και του Κωσταραζίου, καθώς και για τους ασχολούμενους με την ελληνική γλωσσολογία και με την λαογραφία της πατρίδας μας.
Γιώργος Τ. Αλεξίου.
