Η ελληνική παράδοση είναι γεμάτη έθιμα τόσο για τις Αποκριές, όσο και για την Καθαρή Δευτέρα και τη Σαρακοστή που ακολουθεί. Ωστόσο, πολύ λίγα από αυτά είναι εφικτό να τηρηθούν στις ιδιαίτερες συνθήκες της πανδημίας. Τα έθιμα που έχουν να κάνουν με δρώμενα, αυτή τη χρονιά δεν επιτρέπεται να τηρηθούν λόγω των περιορισμών που έχουν επιβληθεί κατά της πανδημίας, ωστόσο μπορούν να τηρηθούν τα έθιμα που έχουν να κάνουν με την κουζίνα και ίσως το πέταγμα του χαρταετού, αν κάποιος έχει στο σπίτι του χώρο να το κάνει.
Χαρταετός
Στην ελληνική παράδοση το πέταγμα του αετού συμβολίζει το πέταγμα της ανθρώπινης ψυχής προς τον Δημιουργό της. Σύμφωνα με τον έθιμο πρέπει να πετάει στον ουρανό την Καθαρά Δευτέρα, την ημέρα που ξεκινά η νηστεία της Σαρακοστής, δηλαδή την ημέρα που ξεκινά η πνευματική και σωματική μας κάθαρση. Μέσω αυτής της διαδικασίας ερχόμαστε πιο κοντά στον Θεό και αυτή η επαφή συμβολίζεται με τον χαρταετό που επίσης πλησιάζει προς τον Θεό καθώς πετάει ψηλά στον ουρανό. Οι πρώτοι χαρταετοί πάντως εμφανίστηκαν στην αρχαία Κίνα. Η παράδοση συνεχίστηκε μέσα στους αιώνες και διαδόθηκε στη Δύση. Στην αρχή οι χαρταετοί ήταν φτιαγμένοι από διαφορετικά υλικά αλλά στη συνέχεια προσαρμόστηκαν στα δεδομένα της κάθε εποχής και περιοχής.
Η λαγάνα
Αποτελεί απαραίτητο κομμάτι του τραπεζιού της Καθαράς Δευτέρας. Το ψωμί αυτό που παρασκευάζεται χωρίς προζύμι, έχει επίσης αρχαίες ρίζες, καθώς υπάρχουν πολλές αναφορές στη λαγάνα σε αρχαία κείμενα. Μια θεωρία θέλει τη λαγάνα να παρομοιάζεται με τον άρτο που κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο Χριστός ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.
Δρώμενα σε όλη την Ελλάδα
Όλη η χώρα είναι γεμάτη από παραδοσιακά δρώμενα που γίνονται την Καθαρή Δευτέρα, τα οποία ωστόσο αυτή τη χρονιά λόγω της αποφυγής των συνωστισμών για τη μη διάδοση της πανδημίας, είναι έθιμα που δεν επιτρέπεται να τηρηθούν. «Η Καθαρή Δευτέρα αποτελεί τη συνέχεια της Αποκριάς και για το λόγο αυτό υπάρχουν πολλά δρώμενα που αποσκοπούν στην ευχετήρια, όπως είναι ο Καλόγερος, μεταμφιεσμένος με δέρματα ζώων, με κουδούνια στη μέση συνοδευόμενος από θίασο ανδρών, επίσης μεταμφιεσμένων», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δρ. Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και εξηγεί: «Το δρώμενο του Καλόγερου στη Θράκη γινόταν την Καθαρή Δευτέρα. Δύο καλόγεροι (εκλέγονται από τους εγγάμους κάθε τέσσερα χρόνια), η μπάμπω με το εφταμηνίτικο παιδί της, δυο κορίτσια ή νύφες (άγαμοι νέοι), δύο κατσίβελοι και δύο χωροφύλακες τα πρόσωπα. Οι καλόγεροι είναι μεταμφιεσμένοι με δέρματα ζώων, προσωπίδες από δέρματα, και φέρουν κουδούνια και δοξάρι. Οι κατσίβελοι κατασκευάζουν υνί, σύμβολο της γονιμότητας της γης. Η εικονική άροση με ανθρώπους στο ζυγό είναι συνηθισμένο δρώμενο. Ο ένας καλόγερος ξαφνικά θέλει να νυμφευθεί και βρίσκει τη νύφη. Ο άλλος καλόγερος- κουμπάρος τον σκοτώνει και η νύφη θρηνεί. Κάποια στιγμή ο καλόγερος ανασταίνεται. Ο δαίμων της φύσεως φονεύεται σε ακμαία ηλικία για να μη πεθάνει από γεροντικό μαρασμό και ανασταίνεται. Το τελευταίο μέρος είναι σοβαρή εικονική άροση-όργωμα μπροστά στην εκκλησία με καινούργιο αλέτρι και ζυγό καθώς και σπορά= ομοιοπαθητική μαγεία, που μας μεταφέρει ακόμη και σε προδιονυσιακές τελετές. Οι παραστάσεις, επίσης παραπέμπουν τους Θιάσους των κωμαστών και τα εξ αμάξης των αρχαίων Αθηναίων στα κατ’ αγρούς Διονύσια, τους Χόας και τα Λήναια. Ανάλογα δρώμενα είχαμε και σε άλλες περιοχές: Ο Ζαφείρης στην Ήπειρο, οι Μάηδες στο Πήλιο αργότερα, ο Μπέης, ο Κιοπέκμπεης, Πιττεράδες, η Κορέλλα στη Σκύρο, ο θάνατος-κηδεία του Καρνάβαλου, Βλάχικος γάμος στη Θήβα, το Καρναβάλι του Σοχού, η Σούσα στην Αγιάσο της Μυτιλήνης κά»
Η νηστεία της Σαρακοστής
«Τα έθιμα της Σαρακοστής, επειδή συνδέονται εν πολλοίς με τη θρησκευτική συμπεριφορά του λαού και τη λατρεία των νεκρών του τηρούνται περισσότερο από άλλα. Η τήρησή τους δεν έχει σχέση τόσο με τις κοινωνικές τάξεις όσο με τις ηλικίες. Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία νηστεύουν, μετέχουν στη λατρεία των ψυχών (ψυχοσάββατα, μνημόσυνα), και παρακολουθούν τις ακολουθίες των χαιρετισμών. Όσον αφορά τα μαγικοθρησκευτικά δρώμενα και τις μαντικές τελετουργίες έχουν χάσει την αρχική τους σημασία και όπου γίνονται ή αναβιώνουν έχουν καθαρά διασκεδαστικό χαρακτήρα. Ο γονιμικός και ευετηρικός στόχος που αποτελούσε για τους αγροτικούς πληθυσμούς του παρελθόντος τον κύριο λόγο των μαγικο-θρησκευτικών δρωμένων την Καθαρά Δευτέρα έχει παραχωρήσει τη θέση του στην κοινωνική σάτιρα και την ευωχία», τονίζει η κ. Καμηλάκη.
Η νηστεία είναι το βασικό χαρακτηριστικό της Σαρακοστής. «Την πρώτη ημέρα, δηλαδή την Καθαρή Δευτέρα δεν καταναλώνονται τα υπόλοιπα της Τυρινής. Καθαρίζονται ακόμη και τα πιατικά και τα υπόλοιπα φαγητά δίνονταν παλιότερα σε όσους δεν νήστευαν. Η έννοια αυτή της αλλαγής τονίζεται και με την έξοδο στη φύση, όπου καταναλώνονται νηστίσιμα φαγητά και ψωμί άζυμο (λαγάνα), χωρίς δηλαδή προζύμι. Στον Τίρναβο της Θεσσαλίας την Καθαρά Δευτέρα μαγείρευαν το μπουρανί (=χορτόσουπα αλάδωτη από σπανάκι, ρύζι και λίγο ξίδι) ενώ τραγουδούν άσεμνα αποκριάτικα τραγούδια. Τέτοιες εκδηλώσεις αποτελούν μάλλον προσπάθεια προέκτασης της αποκριάς και δεν θυμίζουν την αυστηρή σαρακοστή που αρχίζει», λέει η κ. Καμηλάκη και προσθέτει: «Η αποχή, λοιπόν από το κρέας, τα γαλακτοκομικά, τα αβγά και γενικά από ουσίες που επιβαρύνουν τον ήδη καταπονημένο από το χειμώνα οργανισμό θα διατηρηθεί μέχρι το Πάσχα με κατάλυση ψαριών μόνο του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου) και του Λαζάρου».
Πώς εορτάζεται φέτος η Καθαρά Δευτέρα
Μία διαφορετική Καθαρά Δευτέρα γιορτάζει φέτος ολόκληρη η χώρα καθώς το πέταγμα του χαρταετού φέτος γίνεται σε “ρυθμούς κορονοϊού”. Όπως ξεκαθάρισε ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων, Νίκος Χαρδαλιάς, την Καθαρά Δευτέρα ισχύει ό,τι μέχρι σήμερα και δεν υπάρχει η οποιαδήποτε ειδική ρύθμιση.
Συγκεκριμένα, δεν επιτρέπονται υπερτοπικές μετακινήσεις, πλην των γνωστών εξαιρέσεων που ήδη εφαρμόζονται, παραδείγματος χάριν, για μετακίνηση για λόγους εργασίας, επιστροφής σε μόνιμη κατοικία. Οι μετακινήσεις σε καταστήματα με είδη για το σαρακοστιανό τραπέζι με sms 2 και σε ΑΤΜ τραπεζών με sms 3, πραγματοποιούνται μόνο εντός του δήμου διαμονής ή σε απόσταση έως 2 χιλιόμετρα από τον τόπο κατοικίας.
Παράλληλα, οι μετακινήσεις για σωματική άσκηση και οι βόλτες με κατοικίδιο επιτρέπονται μόνο πεζή ή με ποδήλατο και με όχι με αυτοκίνητο, ενώ στις μετακινήσεις που αφορούν παροχή βοήθειας, οι αστυνομικοί, υπενθυμίζουμε, ότι πλέον ζητούν πρόσθετες διευκρινίσεις.
Το έθιμο του χαρταετού, επομένως, μπορεί να τηρηθεί με τους περιορισμούς των μετακινήσεων εντός του οικείου δήμου ή σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από τον τόπο κατοικίας και λαμβάνοντας όλα τα μέτρα αποστάσεων και αποφυγή συνωστισμού στους υπαίθριους χώρους.
Ακόμη, η απαγόρευση κυκλοφορίας ισχύει κανονικά όπως κάθε Δευτέρα, δηλαδή από τις 9 το βράδυ ως τις 5 το πρωί της επόμενης ημέρας, για τις περιοχές που βρίσκονται στα επίπεδα αυξημένου κινδύνου, καθώς και την Αττική και τη Θεσσαλονίκη, ενώ για τις υπόλοιπες περιοχές που βρίσκονται στο επίπεδο πολύ αυξημένου κινδύνου (βαθύ κόκκινο) η απαγόρευση κυκλοφορίας ξεκινά στις 7 το απόγευμα μέχρι και τις 5 το πρωί.
Ποια καταστήματα λειτουργούν
Κανονικά λειτουργούν οι λαϊκές αγορές την Καθαρά Δευτέρα, όπως και κάθε χρόνο, σύμφωνα με ανακοίνωση της Παναττικής Ομοσπονδίας Σωματείων Επαγγελματιών Πωλητών Λαϊκών Αγορών. Παράλληλα όπως κάθε Καθαρά Δευτέρα, ανοικτοί είναι οι φούρνοι, τα μίνι μάρκετ οι λαϊκές αγορές και τα ιχθυοπωλεία, ενώ κλειστά είναι τα σούπερ μάρκετ. Όσον αφορά τη Βαρβάκειο Αγορά, αυτή παρέμεινε ανοικτή μέχρι την Κυριακή ωστόσο φέτος οι ιχθυοπώλες της αγοράς δεν έκαναν το ξενύχτι προς την Καθαρά Δευτέρα. Οι καταναλωτές μπορούν να κάνουν τα ψώνια τους για το σαρακοστιανό τραπέζι στέλνοντας τον κωδικό (sms) 2 και μόνο εντός του δήμου διαμονής ή σε απόσταση έως 2 χιλιόμετρα από τον τόπο κατοικίας τους.
Οδηγίες από τον ΔΕΔΔΗΕ
Την προσοχή των πολιτών για το πέταγμα του χαρταετού, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία, με δεδομένο τον περιορισμό των μετακινήσεων των πολιτών, εφιστά ο ΔΕΔΔΗΕ . Όπως σημειώνει, το πέταγμα του χαρταετού κοντά σε ηλεκτροφόρα καλώδια δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο ηλεκτροπληξίας και διακοπής της παροχής ρεύματος στη γύρω περιοχή.
Αν ο χαρταετός σας μπλεχτεί στα καλώδια, τότε για την ασφάλειά σας:
1. Μην επιχειρήσετε να τον απελευθερώσετε τραβώντας τον σπάγκο ή χρησιμοποιώντας άλλα αντικείμενα, ακόμη και ξύλινα
2. Μην προσπαθήσετε να αναρριχηθείτε πάνω σε ικριώματα ή στύλους διανομής ηλεκτρικού ρεύματος ή ηλεκτροφωτισμού, ούτε και σε σημεία που βρίσκονται κοντά σε ηλεκτροφόρα καλώδια
Σε κάθε περίπτωση που θα χρειαστείτε βοήθεια:
3. Ειδοποιείστε τις βλάβες του ΔΕΔΔΗΕ (11500, Κέντρο Εξυπηρέτησης και Βλαβών) ή
4. Επικοινωνήστε με το Αστυνομικό Τμήμα της περιοχής
Για την ταχεία αποκατάσταση τυχόν βλαβών από το πέταγμα των χαρταετών, ο ΔΕΔΔΗΕ θα έχει αυξημένα συνεργεία σε όλες τις υπηρεσίες του ανά τη χώρα.
ΑΠΕ
