Σε μιαν ενδιαφέρουσα αποστροφή του για τη Διανόηση στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες , ο Νόαμ Τσόμσκι αντλεί ενδιαφέροντα στοιχεία από τον Μπακούνιν, τον κορυφαίο θεωρητικό τού αναρχικού κινήματος του 19ου αιώνα, γνωστό και για την διαφωνία του με τον Μαρξ , μεταξύ 1870 και 1872.
Ο Τσόμσκι θεωρεί τραγικό για την ιστορική Διανόηση να έχει αποδεχτεί την ιδέα πως οι άνθρωποι είναι «ιστορικά προϊόντα» , απλοί αντικατοπτρισμοί τού περιβάλλοντος τους.
Κι έχει δίκιο γιατί, όπως αντιλαμβάνεστε, αν αποδεχτείς κάτι τέτοιο τότε δεν υπάρχει ηθικός φραγμός για το πώς «πλάθεις» , πώς διαμορφώνεις τους ανθρώπους.
Εφόσον οι άνθρωποι δεν γεννιούνται με εγγενείς τάσεις προς την ελευθερία και την αυτοδιάθεση και απλώς διαμορφώνονται από το περιβάλλον και τις ιστορικές συγκυρίες, εάν δεν αισθάνονται φλογερή την ανάγκη για ελευθερία , την ανάγκη για ελεύθερη παραγωγική εργασία κάτω από τον δικό τους έλεγχο, τότε δεν υπάρχει ηθικός λόγος να τους προσφέρεις αυτά τα δικαιώματα.
Μπορείς να τους πλάσεις όπως θέλεις κι εσύ απλώς να ηγείσαι είτε ως Κεντρική Επιτροπή , είτε ως διευθυντικό στέλεχος πολυεθνικής είτε τέλος ως ηγεσία ενός φασιστικού κράτους.
Πράγματι, περίπου πενήντα χρόνια πριν επικρατήσουν οι μπολσεβίκοι στην τσαρική Ρωσία, οι ιστορικές αυτές εξελίξεις προβλέφτηκαν από τον Μπακούνιν ο οποίος με εντυπωσιακή διορατικότητα κατέληγε στο συμπέρασμα πως η ανερχόμενη, στη τότε μοντέρνα βιομηχανική κοινωνία, τάξη τών διανοουμένων θα επέλεγε κάποιον από τους πόλους και μετά με άνεση θα μεταπηδούσε στον αντίθετο πόλο.
Είτε δηλαδή θα «αξιοποιούσε» την εργατική τάξη για να καταλάβει την εξουσία και να μετεξελιχθεί σε «κόκκινη γραφειοκρατία», πάντα βέβαια «στο όνομα τής εργατικής τάξης» και τάχα για το συμφέρον των εργατών, είτε θα εντάσσονταν στο καπιταλιστικό στρατόπεδο και θα εξελίσσονταν σε απολογητή και μέντορα του.
Αυτή την ευκολία με την οποία οι διανοούμενοι αλλάζουν στρατόπεδα την ζήσαμε στη Δύση , με χαρακτηριστικές περιπτώσεις θεωρητικών τού σταλινισμού που σταδιακώς μετεβλήθησαν σε ομολογητές τού καπιταλισμού.
Το ζήσαμε πρόσφατα και στην Ρωσία , όπου οι χθεσινοί κομισάριοι τού κομμουνιστικού καθεστώτος μετετράπησαν σε φανατικούς καπιταλιστές, κήρυκες τής νεοφιλελεύθερης αγοράς και ιδιοκτήτες γιγαντιαίων επιχειρήσεων.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τις νέες αντιδιαχειριστικές, κοινωνιο-κεντρικές δυνάμεις ;
Πρωτίστως πως η Ελευθερία αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα της κοινωνικής απελευθέρωσης.
Και βεβαίως η σοβαρότητα. Την στιγμή που οι δυνάμεις αυτές καλούνται να αντιμετωπίσουν τα σοβαρότερα ζητήματα του πλανήτη, δεν έχει θέση ο πολιτικός σουργελισμός που ζήσαμε τα τελευταία χρόνια. Κάτι εκκωφαντικές ασημαντότητες που κάθε φορά που αντιμετώπιζαν κριτική για την ανεπάρκεια τους επικαλούνταν επιθέσεις σεξισμού και πολιτικού μπούλινγκ.
Σοβαρότητα και ελευθερία στην αυτοδιάθεση,στην εργασία και στην επιχειρηματικότητα, ελευθερία στις πολιτισμικές επιλογές και στην ετερότητα τών προσωπικών επιλογών και τών προσωπικών σχέσεων.
Και παράλληλα, σημαίνουν, πως καμιά ιδεολογία, κανένα σύστημα αξιών ή πεποιθήσεων δεν εμπεδώνεται κοινωνικά όταν εισάγεται «απ’ έξω» στις κοινωνίες, από κάποια δήθεν πεφωτισμένη κάστα διανοουμένων, από κάποιον εξωτερικό κατακτητή, από κάποια κόκκινη, γκρίζα ή μαύρη γραφειοκρατία .
Όπου κάτι τέτοιο συνέβη, απέτυχε παταγωδώς.
Ιδιαιτέρως σήμερα που ο αναλφαβητισμός τών αρχών τού 20ου αιώνα σχεδόν μηδενίστηκε , η κοινωνική αποδοχή αρχών και αξιών για να είναι στέρεα και μακρόβια πρέπει να είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής και βιωματικής κατάκτησης των ίδιων των κοινωνιών.
Τότε μόνον διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή και η απρόσκοπτη συλλογική πρόοδος και ευδαιμονία.
Οι διανοούμενοι, ακόμα και οι κατά Γκράμσι «οργανικοί διανοούμενοι», δηλαδή η οργανικά συναρτημένοι με τα κοινωνικά κινήματα διανοούμενοι, συμμετέχουν ενεργά σε αυτή τη βιωματική κατάκτηση. Με την επιστημονική συγκρότηση και τη φαντασία τους συνδράμουν τις συλλογικές πρωτοβουλίες αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι τής ίδιας της κοινωνίας και όχι ως κάποια ανώτερη κάστα προορισμένη να καθοδηγήσει την κοινωνία και να καταδυναστεύσει τη νέα κοινωνική και κρατική υπόσταση.
Λειτουργούν, δηλαδή, ως καταλύτες και όχι ως δυνάστες.
Ο Νίκος Δόικος είναι βραβευμένος αρχιτέκτονας και συγγραφέας
