Την 1η Σεπτεμβρίου 1949, ελάχιστα εικοσιτετράωρα ύστερα από το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων του Εμφυλίου και ενώ στη Δυτική Μακεδονία συνεχιζόταν η διαφυγή των τελευταίων μεμονωμένων ομάδων και ανδρών του «Δημοκρατικού Στρατού» στην Αλβανία, έφτασε αεροπορικώς στην Αθήνα ο μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος.
Του Πέτρου Παπαπολυβίου
Θα παρέμενε, τελικώς, στην Ελλάδα δυο ολόκληρους μήνες, σε μια πρόγευση της «πολιτικής των ταξιδιών», που εφάρμοσε αργότερα επιτυχώς ως αρχιεπίσκοπος Κύπρου και ως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η επίσκεψη του Μακαρίου στην Αθήνα ήταν η πρώτη Κύπριου ιεράρχη μετά τη συμπλήρωση της Ιεράς Συνόδου, το 1948, ύστερα από αρχιεπισκοπική χηρεία 14 ετών και την εξορία των δύο μητροπολιτών για την εξέγερση του 1931. Η μακρά παραμονή στην ελληνική πρωτεύουσα, του επέτρεψε να συναντήσει όλη την πολιτική ηγεσία, από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξανδρο Διομήδη και τους δύο αντιπροέδρους, Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και Σοφοκλή Βενιζέλο, μέχρι τον βασιλιά Παύλο και τον στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο. Στις 7 Οκτωβρίου 1949 επισκέφθηκε και τον υπουργό Στρατιωτικών, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, ο οποίος τον προσκάλεσε να ταξιδέψει στη Μακεδονία, «προς επίσκεψιν των προκεχωρημένων μονάδων εις Γράμμον και αλλαχού, παραμεθορίων πόλεων και χωρίων και καταυλισμών συμμοριοπλήκτων». Όπως ανέφερε η επίσημη ανακοίνωση, «θα δοθή ούτω εις τον Κύπριον Ιεράρχην η ευκαιρία να επικοινωνήση μετά του νικητού ελληνικού στρατού, μετά των ηρωικών και μαρτυρικών παραμεθορίων πληθυσμών μας, ως επίσης και να γνωρίση εκ του πλησίον το πρόβλημα των συμμοριοπλήκτων ίνα, κατερχόμενος εις Κύπρον, εργασθή, εν τω πλαισίω της ήδη οργανουμένης εις την νήσον σχετικής κινήσεως αποτελεσματικώτερον εις το έργο της ενισχύσεως της αποκαταστάσεώς των.» Η αναχώρηση του Μακαρίου για τη Βόρεια Ελλάδα ορίστηκε για τις 11 Οκτωβρίου, όμως αναβλήθηκε εξαιτίας της κακοκαιρίας. Έτσι, επισκέφθηκε πρώτα τη Μακρόνησο, στις 13 Οκτωβρίου, πάλι με πρόσκληση του Κανελλόπουλου, όπου μίλησε στους «ανανήψαντας στρατιώτας» και «εξέφρασε θαυμασμόν διά την συντελουμένην καρποφόρον εθνικήν αναμορφωτικήν προσπάθειαν».
Τελικώς, ο Μακάριος κατάφερε να πετάξει για την Κοζάνη στις 18 Οκτωβρίου. Του επιφυλάχθηκε θερμή υποδοχή, αφού οι στρατιωτικές μονάδες της περιοχής είχαν διαταχθή όπως, «εν τω προσώπω του μητροπολίτου Κιτίου τιμήσουν την ελληνικήν Κύπρον». Για τις μετακινήσεις του διατέθηκαν δύο στρατιωτικά τζιπ και τιμητική φρουρά στρατιωτών, ενώ τον συνόδευαν ο Κύπριος στρατιωτικός ιεροκήρυκας της 9ης Μεραρχίας, Καλλίνικος Μαχαιριώτης, κατόπιν χωρεπίσκοπος Αμαθούντος, και ο αρχιμανδρίτης Αυγουστίνος Καντιώτης, κατόπιν μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας, στρατιωτικός ιεροκήρυκας του Β΄ Σώματος Στρατού. Επισκέφθηκε την Κοζάνη, τη Σιάτιστα, την Καστοριά, το Νεστόριο, και στις 20 Οκτωβρίου τα χωριά των Πρεσπών, και τα φυλάκια Λαιμού, Κούλας και Πύλης. Στη συνέχεια η συνοδεία κατευθύνθηκε προς τη Φλώρινα, με στάση στο Ανταρτικό, όπου τους υποδέχθηκαν οι στρατιώτες, οι κάτοικοι και οι μαθητές. Τέλος, επισκέφθηκε τα χωριά Μελίτη, Βεύη και Κέλλη. Ειδικά στην Κέλλη εντυπωσιάστηκε από το «ακμαιότατον φρόνημα των κατοίκων», και δη των μαθητών, οι οποίοι «μολονότι ρακένδυτοι και ανυπόδητοι» κρατούσαν μικρές ελληνικές σημαίες και ζητωκραύγαζαν υπέρ της Κύπρου. Συγκινημένος από την ανέχεια των κατοίκων, «υπεσχέθη να μεριμνήση να σταλούν εις τα 120 παιδιά του χωρίου αν εν ζεύγος υποδημάτων εκ Κύπρου». Ο Μακάριος τελούσε δέηση υπέρ των πεσόντων, μιλούσε στους στρατιώτες και στους κατοίκους και τους μοίραζε θρησκευτικές εικόνες και φυλλάδια. Επέστρεψε στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου και λίγες μέρες αργότερα, στις 25 Οκτωβρίου, γύρισε στην Κύπρο. Ύστερα από 80 μέρες, στις 15 Ιανουαρίου 1950, θα πραγματοποιούνταν το ενωτικό δημοψήφισμα, όπου θα είχε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Για την επίσκεψη του Μακαρίου στη Φλώρινα η πιο γνωστή αναφορά σήμερα είναι ένα άρθρο του Αυγουστίνου Καντιώτη, τον Οκτώβριο του 1973, κατά την εποχή της κυπριακής εκκλησιαστικής κρίσης, όταν ο μητροπολίτης Φλωρίνης ασκούσε σκληρή αντιμακαριακή πολεμική. Εκεί ο Αυγουστίνος διασώζει ένα απόσπασμα από την ομιλία του Κύπριου μητροπολίτη στο Ανταρτικό, τον Οκτώβριο του 1949:
«Αλησμόνητος δι’ εμέ θα μείνη η επίσκεψις του Μακαρίου εις το χωρίον Ανταρτικόν Φλωρίνης. Ήτο μία ηλιόλουστος ημέρα. Επί τη επισκέψει του Μακαρίου όλοι οι άνδρες της ηρωικής ταξιαρχίας, η οποία είχε καταδιώξει τους εχθρούς του γένους πέρα των αλβανικών συνόρων, παρετάχθησαν. Ο Μακάριος ωμίλησε προς τους άνδρας με πατριωτικήν έξαρσιν. Ήτο βαθύτατα συγκινημένος. Αντικρύζων ο Κύπριος Ιεράρχης τα θρυλικά βουνά της Μακεδονίας (…), είπε προς τους άνδρας: «Σεις, εκλεκτά παιδιά της Ελλάδος, δεν έχετε ανάγκην εγκωμίων, ούτε ανάγκην αγαλμάτων. Αγάλματα πελώρια και αιώνια, τα οποία θα διαλαλούν την δόξαν σας, είναι τα βουνά αυτά… Δεν βλέπομεν την ώραν πότε θα σας ίδωμεν εις την Κύπρον. Ήλθον ν’ ασπασθώ τα ιερά χώματα της Πατρίδος. Θα πάρω χώμα από την γην που εποτίσατε με το αίμα σας και θα το μεταφέρω εις την Κύπρον και μ’ αυτό το χώμα θα γεμίσω τις γλάστρες της Μητροπόλεώς μου για να φυτρώσουν τα τριαντάφυλλα της λευτεριάς…» Ο Μακάριος έσκυψε και εγέμισεν ένα σάκκον με χώμα. Ουδείς την στιγμήν εκείνην έμεινεν ασυγκίνητος. Βροντώδεις ζητωκραυγαί ηκούσθησαν: Ζήτω η Ένωσις, ζήτω η Κύπρος!»
Πέτρος Παπαπολυβίου
