30 Οκτωβρίου 1912: Οι Οθωμανοί πυρπολούν και καταστρέφουν το Παλαιό Κωσταράζι

Την 29η Οκτωβρίου του 1912, τρεις ημέρες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης,  Μακεδονομάχοι εξορμούν από το Βογατσικό προς το Κωσταράζι και δίνουν σκληρές μάχες στη γέφυρα της Σμίξης με τους Τούρκους.

Την επόμενη ημέρα, στις 30 Οκτωβρίου, οι Οθωμανοί αποχωρούν, αλλά πρώτα πυρπολούν συθέμελα το Κωσταράζι.

Οι κάτοικοι είχαν απομακρυνθεί εγκαίρως προς τη Βλάστη και τη Σιάτιστα και έτσι απέφυγαν τη σφαγή.

Στο υπ’ αριθμόν 52 φύλλο, τον Μάρτιο του 1950, η Καστοριανή εφημερίδα ”Ακριτικός Φάρος” θα καταγράψει το ιστορικό γεγονός ως εξής:
”Κατά το 1912, πολεμώντας τα ηρωικά παιδιά να εμποδίσουν την μεταφοράν τουρκικών δυνάμεων δια του Κάτω Κωσταραζίου και βαλλόμενοι υπό πυροβολικού των Τούρκων, απέσυραν  τα γυναικόπαιδα φιλοξενηθέντα με μητρικήν στοργήν  υπό της ηρωικής Σιατίστης, δια να είναι ελεύθεροι οι άνδρες να επιδοθούν απερίσπαστοι εις βοήθειαν των πρεοελαυνόντων Ελληνικών Στρατευμάτων.
Οι Τούρκοι εκμανέντες εξεστράτευσαν εναντίον του ηρωικού Κωσταραζίου το οποίον κατέστρεψαν ριζικώς πυρπολήσαντες αυτό μετά των εκκλησιών και του σχολείου.”
Οι κάτοικοι του Κωσταραζίου, επέστρεψαν στο χωριό ξανά, με τη βοήθεια των εκστρατευτικών σωμάτων του Ελληνικού Στρατού, που κατευθύνονταν προς τη Μικρά Ασία και το 1925 αποπερατώνονται όλες οι καταστροφές, το χωριό ανοικοδομήται & αποκτά πάλι ζωή.

Αυτή ήταν η πρώτη καταστροφή του μαρτυρικού χωριού, η οποία όμως δεν ήταν και η τελευταία, καθώς 32 χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους της Κατοχής, στις 13 Απριλίου 1944, γερμανικά στρατεύματα το πυρπολούν ξανά ως αντίποινα.