Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ θα διεξαχθεί 14 έως 21 Δεκεμβρίου 2021 αποτελεί την τρίτη εκδοχή της διαδικασίας Μεγάλος Ελιγμός που έχει ήδηυλοποιηθεί στο πλαίσιο της Εικαστικής Πορείας (Αύγουστος 2016 και 2017) και έχει επεξεργαστεί την περιοχή και τις καλλιτεχνικές και ιστορικές αφορμές που παρουσιάζει.
Το πλαίσιο
Στις 20 και 21 Αυγούστου 1948, την προτελευταία χρονιά του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου, ο Δημοκρατικός Στρατός είχε εγκλωβιστεί στην περιοχή κοντά στο Νεστόριο από τον Εθνικό Στρατό και φαινόταν ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει, αφού η μόνη διέξοδος ήταν προς την Αλβανία. Σε μια απρόσμενη ωστόσο ανασυγκρότηση ο Δημοκρατικός Στρατός κινήθηκε μέσα από τις γραμμές του Εθνικού Στρατού και βρέθηκε στο απέναντι βουνό στο Βέρνο/Βίτσι. Αυτή η πορεία έχει ονομαστεί Μεγάλη Πορεία και αποτελεί, εκτός από στρατιωτικό επίτευγμα, μια αποτύπωση των ορίων στα οποία μπορεί να φτάσει η πίστη σε μια ιδέα, σε μια ουτοπία.
Η Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες, είναι μια σχεσιακή νομαδική καλλιτεχνική διαδικασία που αναπτύσσεται στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας αλλά και ευρύτερα στον Ελλαδικό και διεθνή χώρο με αφετηριακή χρονιά το 2007. Από 2016 μια από τις δραστηριότητές της είναι η δημιουργία στην περιοχή μεταξύ Τρίλοφου και Ιεροπηγής, Γράμμος, μιας διαδικασίας που θα διαπραγματεύεται τον Μεγάλο Ελιγμό. Το 2021 θα υλοποιηθεί η διαδικασία Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ .
Η Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες προτείνει με την υλοποίηση του Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ τη δημιουργία του πρώτου άυλου Μνημείου στην Ελλάδα. Η διαδικασία επικεντρώνεται σε μια σύγχρονη πρόταση/ανάπτυξη για τη δημιουργία εναλλακτικού Μνημείου στην περιοχή του Γράμμου. Το προτεινόμενο μνημείο θα είναι κατασκευασμένο στο σύνολό του από εννοιολογικά σχόλια, ως τρόπος προσέγγισης, διατήρησης και ερμηνείας του ιστορικού τόπου και της επέκτασης της ανθρώπινης συνύπαρξης με τον χώρο.
Ενσωματώνοντας σύγχρονες καλλιτεχνικές μεθόδους σχεσιακής πρακτικής Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ δημιουργεί μια διαδικασία που προτείνει ένα μνημείο που θα διατηρεί τη μνήμη των γεγονότων με την κοινωνική συμμετοχή και διάδραση, και όχι με τη μονοσήμαντη, συχνά, τοποθέτηση μιας σταθερής καλλιτεχνικής κατασκευής. Η δημιουργία ενός μνημείου δημιουργεί σημαντικά και αμφιλεγόμενα ζητήματα στον τομέα της μορφολογίας, της χωροταξικής οργάνωσης, της ανάδειξης της ιστορικής μνήμης, του σχεδιασμού των δράσεων και της αναγκαιότητας λειτουργίας της τέχνης στο δημόσιο χώρο. Η επέκταση της έννοιας του μνημείου τα τελευταία χρόνια, ενσωματώνει και περικλείει νέες προσεγγίσεις όπως την περιβαλλοντική τέχνη, τις σχεσιακές προσεγγίσεις και την σύγχρονη αρχιτεκτονική.
Στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (όπως και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο) υπάρχουν μέχρι τώρα δύο κύριες κατηγορίες μνημείων: οι τόποι μνήμης όπου εκτυλίχτηκαν τα γεγονότα και η δεύτερη κατηγορία τα γλυπτικά μνημεία τα οποία τοποθετούνται σε ανάμνηση γεγονότων ή προσώπων. H Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες θα προτείνει ένα τρίτο είδος μνημείου με την υλοποίηση της διαδικασίας Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ, ενός μνημείου που θα εδράζεται στη νοητή ανάκληση των όσων το τραύμα έχει προκαλέσει.
Οι τραυματικές εμπειρίες ενός γεγονότος δημιουργούν θύελλα συναισθημάτων – πόνο, απογοήτευση, οργή, ενοχές. Κεντρική θέση κατέχει μια μεγάλη αίσθηση απώλειας – απώλεια της εμπιστοσύνης στους άλλους. Οι συνέπειες των τραυμάτων που αφορούν στη συλλογική ανθρώπινη εμπειρία συχνά μεταβιβάζονται και στις επόμενες γενιές. Το ψυχικό συλλογικό τραύμα παγώνει τον χρόνο μέχρι να μπορέσουμε να το επεξεργαστούμε εκ νέου όχι μόνο νοητικά αλλά και συναισθηματικά.
Η διαδικασία Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ αποτελεί ένα φόρο τιμής σε όσους χαθήκαν εκείνην την περίοδο και στη μνήμη του τραύματος που αυτή η απώλεια προκαλεί. Θα κινηθούμε στον ίδιο χώρο δημιουργώντας ένα μνημείο ιδεών. Ένα μνημείο που δεν θα το καθορίζουν τα χωρικά του όρια, η ύλη που το σχημάτισε και ή, όποια, επιβλητικότητα αλλά ο φόρος τιμής στη μνήμη της ανθρώπινης περιπέτειας και σε εκείνους που την ενεργοποιούν.
Πηγή: Γράμμος στα βήματα του Δημοκρατικού Στρατού, Συλλογικός Τόμος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2009
Υλοποίηση
Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ θα αποτελέσει την τρίτη εκδοχή της διαδικασίας Μεγάλος Ελιγμός που έχει ήδη υλοποιηθεί στο πλαίσιο της Εικαστικής Πορείας (Αύγουστος 2016 και 2017) και έχει επεξεργαστεί την περιοχή και τις καλλιτεχνικές και ιστορικές αφορμές που παρουσιάζει.
Η διαδικασία Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ θα δημιουργήσει ένα περιπατητικό νομαδικό γλυπτό που θα το υλοποιήσουν διεθνείς καλλιτέχνες και οι ορειβατικοί οδηγοί τους εκκινώντας από την περιοχή Γράμμου, χωριό Γιαννοχώρι, και καταλήγοντας στις Πρέσπες. Η καλλιτεχνική ομάδα θα διερευνήσει/ανασυστήσει τις διαδρομές που ακολουθήθηκαν κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Ελιγμού στην περιοχή από τα εμπλεκόμενα μέρη κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου την περιόδου 1948-49 στην περιοχή.
Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ θα καταγράφεται με ψηφιακά μέσα, θα υπάρχει σύνδεση με μέλη της περιπατητικής κοινότητας διεθνώς, συλλέγοντας δεδομένα, δημιουργώντας ανατροφοδότηση και καταγράφοντας εντυπώσεις από διάφορα σημεία του πλανήτη. Από αυτήν την επικοινωνία θα σχηματιστούν έργα τόσο από όσους διανύουν τη διαδρομή αλλά και από τα μέλη της διεθνούς περιπατητικής διαδικασίας που θα συμμετέχουν σε αυτήν την διαδικασία με απομακρυσμένο τρόπο.
Το βασικό στοιχείο στον Μεγάλο Ελιγμό ΙΙΙ θα είναι το σώμα που περπατά: η φυσική του δράση και παρουσία, η καταγραφή χαρτογράφηση λαογραφικών και ιστορικών στοιχείων, τελικά η συλλογή εικόνων των “Συμβάντων”. Αυτά θα αποτελέσουν τη φυσική σύνδεση με τον χώρο. Ταυτόχρονα η τεχνολογία θα επιτρέψει να υπάρχει διασύνδεση και ανατροφοδότηση με άλλα μέλη της περιπατητικής κοινότητας διεθνώς σε μια νοερή σύνδεση. Με αυτόν τον τρόπο να συνδυαστούν σύγχρονες τεχνολογίες με την αρχετυπική διαδικασία του περπατήματος, την αφετηριακή ενέργεια του ανθρώπινου είδους.
Η πορεία θα ξεκινήσει από το Γράμμο και θα καταλήξει στις Πρέσπες, όπου θα πραγματοποιηθεί η τελική διαδρομή σε μια περιοχή της περιμέτρου των λιμνών της Μεγάλης και Μικρής Πρέσπας. Το απότοκο θα είναι τόσο απτά (ζωγραφικά έργα, γλυπτά, φωτογραφίες, αντικείμενα) όσο και άυλα έργα (ψηφιακά, διαδικτυακές διαδράσεις, επιτελέσεις, κείμενα, ιδέες). Τα έργα που θα σχηματιστούν από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες και τα μέλη της «απομακρυσμένης» περιπατητικής κοινότητας θα λειτουργήσουν ως δημιουργικοί καταλύτες για τους ίδιους, για τους καλλιτέχνες και στοχαστές που θα έχουν συνδεθεί και θα παρακολουθούν τη διαδικασία απομακρυσμένα, αλλά και για τις κοινότητες που θα συναντήσουν στις διαδρομές του Παγωμένου Χρόνου: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός. Το κύριο όμως απότοκο θα είναι η μνημονική προβολή της διαδικασίας τόσο στον τόπο υλοποίησης όσο και στο είναι όσων συμμετείχαν: το άυλο μνημείο.
Οι τόποι διενέργειας της διαδικασίας θα είναι το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, οι Πρέσπες και οι υπαίθριες κατασκηνώσεις στο ενδιάμεσο τόξο Γιαννοχώρι/Αλεβίτσα/Μάλι-Μάδι/Βάρμπα, όλες τους περιοχές ιδιαίτερης σημασίας για τον Εμφύλιο Πόλεμο.
Συνολικά η διαδικασία της Εικαστικής Πορείας Ο Παγωμένος Χρόνος: Ο Γράμμος ως Μεγάλος Ελιγμός ΙΙΙ θα διερευνήσει (αναφέρονται κάποιες αρχικές σκέψεις):
– Τη σχέση του πραγματικού γεγονότος με το θρύλο.
– Τις εκδοχές της σύγχρονης αρχαιολογίας στην περιοχή.
– Τη μη παρεμβατική για το χώρο/τοπίο δημιουργία νομαδικών/σχεσιακών μνημείων.
– Τον προσδιορισμό της σχέσης λέξεων/εννοιών με εικαστικούς όρους.
– Τη διερεύνηση εννοιών όπως Φύση, Όριο, Μνήμη στο πραγματικό χώρο σχηματισμού τους.
– Την έννοια του «Εχθρού» ως Ετερότητα.
– Το Σώμα του νομάδα/στοχαστή ως ιχνευτή/συλλέκτη απρόσμενων συμβάντων και αντικειμένων.
– Τα όρια του σώματος.
– Το Τοπίο ως ετερότητα, το Τοπίο ως ύλη, το Τοπίο ως Πεδίο.
Συμμετέχουν οι καλλιτέχνιδες και καλλιτέχνες και ερευνητές: Γιάννης Ζιώγας, Γιάννης Δαϊκοπουλος, Χρήστος Ιωαννίδης, Κώστας Παπακοσμάς, Γιάννης Τσακνάκη, Άννη Τσεβδομαρία, Geert Vermeire, Clara Gari, Soazic Guezennec, Jez Hastings.
