Το «Κοινόν των Ορεστών» ήταν ένας πολιτικός θεσμός της αρχαίας Άνω Μακεδονίας με μακρά περίοδο ύπαρξης (πιθανά 4ος αι. π.Χ – 3ος αι. μ.Χ). Στην πάνω από 500 χρόνια λειτουργία του κοινού προφανώς υπήρξαν περίοδοι ισχυροποίησης αλλά και παρακμής, όπως γινόταν εξάλλου στην πορεία όλων των αρχαίων ελληνικών συνασπισμών πόλεων (συμπολιτείες, αμφικτυονίες, κοινά).
Την ύπαρξη του «Κοινού των Ορεστών» γνωρίζουμε άμεσα από δύο επιγραφικές μαρτυρίες: α) Αφιερωματική από το ιερό του Πύθιου Απόλλωνα στη Δήλο (3ος αι. π.Χ), β) Τιμητική προς τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Κλαύδιο (41-54 μ.Χ). Ακόμη, θεσμοί του κοινού αναφέρονται σε δύο ακόμη επιγραφές (Δόγμα Βαττυναίων, spolia σε Κουρσούμ Τζαμί).
Αυτή η συνένωση των πόλεων της Ορεστίδας δεν είχε καθαρά λατρευτικό χαρακτήρα όπως σε κάποιες περιοχές, αλλά είχε πολιτικές δομές και όργανα, όπως πολίταρχους, σύνεδρους και Εκκλησία του Δήμου (σύμφωνα με το Δόγμα των Βαττυναίων), αλλά και βουλευτήριο όπου λάμβαναν χώρα τα συμπόσια και οι αποφάσεις. Έως τούδε, τα ανασκαφικά δεδομένα και οι πρόσφατες ερμηνείες αρχαιολόγων πιθανολογούν ως έδρα του κοινού (τουλάχιστον στα ρωμαϊκά χρόνια) ένα ιδιαίτερα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο της pax romana με περιμετρική στοά και αίθριο στο κέντρο.
Το κτίριο εντοπίστηκε περί τα τέλη της δεκ. ’80 από τον αρχαιολόγο Αθ. Παπαζώτο στη θέση Παραβέλα λίγο βόρεια του Άργους Ορεστικού. Πλάι του υπήρχε ένα μικρότερο στεγασμένο κτίσμα με κτιστά έδρανα στις κατά μήκος πλευρές του και ένα άγαλμα σε ημικυκλική κόγχη, πιθανώς του θεού Απόλλωνα, προστάτη του πελοποννησιακού Άργους. Από εκεί εξάλλου κατάγονταν οι Ορέστες, ως απόγονοι του αρχοντικού οίκου των Τημενιδών, σύμφωνα πάντα με τη μυθολογία που διέσωσαν οι Ηρόδοτος και Θουκυδίδης. Γενικά, η κάτοψη του κτιρίου παραπέμπει σε ένα ρωμαϊκό forum, το οποίο αποτελούσε ταυτόχρονα το διοικητικό και πολιτικό κέντρο της ρωμαϊκής αυτής επαρχίας.
Η τιμητική επιγραφή προς τον Αυτοκράτορα Κλαύδιο (παλαιότερα εσφαλμένα αποδιδόταν στον Νέρωνα) είναι το πλέον γνωστό αρχαιολογικό εύρημα από την περιοχή της Ορεστίδας. Έχει διαστ. 0,57×0,28×0,32 και υλικό της είναι ο ασβεστόλιθος. Ήρθε στο φως κατά τον 19ο αι. πιθανότατα στην τοποθεσία Αρμενοχώρι βόρεια του Άργους Ορεστικού και σύντομα εντοιχίστηκε πάνω από την εξώπορτα του οθωμανικού σχολείου στο Βαρόσι. Για κάποιον απροσδιόριστο λόγο η επιγραφή θεωρούνταν για δεκαετίες χαμένη από τους ερευνητές του Μεσοπολέμου, έως τη δεκ. του 1960 που βρέθηκε να φυλάσσεται στην οικία του φιλόλογου και έκτακτου επιμελητή αρχαιοτήτων Δημ. Κεπαπτσόγλου. Αργότερα και για πολλά έτη φυλάσσονταν στα γραφεία του τοπικού συλλόγου «Ορεστίς» έως την παραλαβή της από τους αρχαιολόγους και τη μόνιμη έκθεσή της στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άργους Ορεστικού. Ως βάσιμη εικασία πρέπει να θεωρηθεί ότι η αρχική θέση της επιγραφής ήταν στον κλειστό συνεδριακό χώρο της έδρας του κοινού με το άγαλμα του Απόλλωνα.
[Βιβλιογραφία: Δ. Κανατσούλη, «Η οργάνωσις της Άνω Μακεδονίας κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους» στο Β. Λαούρδας – Χ. Μακαρόνας (επιμ), Αρχαία Μακεδονία, Πρακτικά Α’ Διεθνούς Συμποσίου, Θεσσαλονίκη 26-29 Αυγ 1968, ΕΜΣ – ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1970· Δ. Σαμσάρης, «Οι επιγραφικές μαρτυρίες για τους θεσμούς της Δυτικής Μακεδονίας κατά τη Ρωμαιοκρατία», Μακεδονικά 22 (1982) 295-308· Θ. Ριζάκης – Γ. Τουράτσογλου, Επιγραφές Άνω Μακεδονίας (Ελίμεια, Εορδαία, Νότια Λυγκήστις, Ορεστίς), Τ. Α’, ΤΑΠΑ, Αθήναι 1985, ΕΑΜ.188, σ. 179-181· Δ. Δαμάσκος, «Τοπογραφικά ζητήματα της Ορεστίδος και η αναζήτηση της Έδρας του Κοινού των Ορεστών» ΑΕΜΘ 20 (2006) 911-923· Δ. Πλάντζος, «Η αρχαιολογία της μνήμης: Άργος Ορεστικό» στο Ιστορήματα 3 – Η μνήμη της κοινότητας και η διαχείρισή της, Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Ινστιτούτο Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2012, σ. 189-210]
