Υπάρχουν μικρά και μεγάλα μυστικά που ένα παιδί δεν μοιράζεται με τους γονείς τους. Είναι εκείνα που συνδέονται με τραυματικές καταστάσεις, και άλλα που είναι «αθώα». Αν στα πρώτα κρύβεται μια τραυματική εμπειρία, τότε τα πράγματα να είναι πάρα πολύ δύσκολα για το παιδί αλλά και τον γονέα.
Της Εύας Αγγέλου
Όταν μιλάμε για μυστικά και παιδιά, ίσως είναι χρήσιμο να έχουμε στο νου μας τα εξής στοιχεία: Φαντασία και πραγματικότητα. Απόλαυση και τιμωρία. Εδώ θα σχολιαστούν τα μυστικά των παιδιών άνω των τεσσάρων ετών, όταν δηλαδή έχουν προσεγγίσει αυτό που ειδικοί αποκαλούμε οιδιποδιακή φάση (οιδιπόδειο σύμπλεγμα) στην ψυχοσεξουαλική τους ανάπτυξη. Πρόκειται δηλαδή για την περίοδο που τα μικρά παιδιά φαντάζονται την μεγάλη αγάπη που αισθάνονται για τους γονείς, σαν μια αγάπη που θα μπορούσε να ολοκληρωθεί με το να «αποκτήσουν» / «παντρευτούν» τον γονέα του αντίθετου φύλου από εκείνα. Αναφερόμαστε μια πανανθρώπινη φαντασίωση, όπως μας έχουν διδάξει μεγάλοι ψυχαναλυτές και επιστήμονες, σαν τον S. Freud και τους συνεχιστές του. Αυτή η επιθυμία ωστόσο, κρύβει και μια μεγάλη αγωνία, καθώς για να ολοκληρωθεί η φαντασίωση του παιδιού, χρειάζεται να «τακτοποιήσει» και τον ανταγωνιστή του, τον γονέα του αντίθετου φύλου (τον οποίο να σημειώσουμε ότι εξίσου και ταυτόχρονα αγαπά). Μα πως να γίνει κάτι τέτοιο; Είναι δυνατόν να επιθυμεί κανείς τον θάνατο του αγαπημένου γονέα, έστω και στην φαντασία του; Ο ψυχισμός κατακλύζεται με άγχος και ενοχή. Ο φόβος για πιθανή τιμωρία, κάνει την εμφάνιση του.
Και ενώ όλα αυτά καλώς συμβαίνουν στον ψυχικό και σωματικό κόσμο των παιδιών, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η «μαγιά» του «μυστικού», δεν είναι τίποτα άλλο από αυτήν την αρχέγονη επιθυμία μας και ότι τούτη εδώ αποτελεί την μήτρα για τα επόμενα «μυστικά» μας.
Εξάλλου το γνωρίζουμε καλά από τον μύθο του Οιδίποδα, το μεγαλύτερο μυστικό όλων, την αιμομιξία και την πατροκτονία, αλλά και την τιμωρία που ακολούθησε, όπως το «μαρτύρησε» σε εμάς τους «μεγάλους», ο τραγικός Σοφοκλής.
Μέσα σε αυτό το πλέγμα του μεγαλώματος, τα παιδιά δεν αποκαλύπτουν τα μυστικά στους μεγάλους για να μην χάσουν την απόλαυση, για μην τιμωρηθούν. Δεν φανερώνονται γιατί επιθυμούν.
Δεν λένε τα μυστικά στους μεγάλους γιατί τα μυστικά είναι ο ιδιωτικός τους τόπος, ένα «καταφύγιο ελευθερίας», ένα «κουκούλι διαφοροποιητικό» από το γονεικό περιβάλλον, ο χώρο/χρόνος του από -χωρισμού.
Κάτι σαν τον «Μυστικό Κήπο» (Φράνσις Χόντγκσον Μπαρνέτ, 1909) ή τη «Χώρα του Ποτέ» ( Πίτερ και Γουέντυ, Τζέιμς Μάθιου Μπάρι, 1911). Είναι μια ευκαιρία για να δοκιμάσουν και να φαντασιωθούν, λίγο πριν αυτή η κατάσταση μετουσιωθεί σε «κάτι άλλο», στον δρόμο προς την ενηλικίωση (εδώ θα μπορούσαμε να θυμηθούμε τους αξιαγάπητους εφήβους και πόσο ζωτικής αξίας είναι για εκείνους τα μυστικά τους, η «απομόνωση» τους, προκειμένου να προετοιμαστούν για το επόμενο βήμα «αφήνοντας» την γονεϊκή αγκαλιά).
Κλείνοντας, θα μπορούσαμε να αναλογιστούμε ένα παράδειγμα όπου, το παιδί αποκαλύπτει σε έναν ενήλικα ότι είναι πεπεισμένο πως τα παιχνίδια του ζωντανεύουν και συνομιλούν μαζί του το βράδυ. Μια βιαστική, πιθανή ενήλικη ανταπόκριση τύπου «αυτό δεν μπορεί να συμβεί», ίσως εξέθετε την πραγματικότητα με έναν απότομο και πρόωρο τρόπο μπροστά στο παιδί (Άραγε μια αποκάλυψη σε αναλογία με την παιδική ηλικία αυτού του ενήλικα;) Επίσης, κάπως έτσι δεν συμβαίνει και με την γνωστή «περίπτωση» του Αγ Βασίλη;
Ο Ντόναλτ Γουίνικοτ (παιδίατρος/ψυχαναλυτής) έλεγε ότι ο ενήλικας (ο φροντιστής) χρειάζεται να «φανερώνει» την πραγματικότητα στο παιδί σε «μικρές δόσεις». Έτσι και το παιδί με τα μυστικά του, φαίνεται να διαφυλάττει μικρές δόσεις φαντασίας, κάτι σαν «ψευδαίσθηση» («illusion», Γουίνικοτ Ντ., 1953) απολύτως χρήσιμη για το υγιές μεγάλωμα του, προκειμένου να ριζώσουν η πραγματικότητα, η επιθυμία, το ήθος και η συνέπεια, σε γερό και γόνιμο έδαφος.
Η Εύα Αγγέλου είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, MSc., στην ψυχική υγεία βρεφών-νηπίων.
