Είναι Ρώσος, μιλάει άπταιστα νεοελληνικά, γνωρίζει αρχαιοελληνικά και μιλάει…τσακώνικα, όπως οι ντόπιοι των χωριών της Τσακωνιάς, στην Πελοπόννησο. Και κάθε Τετάρτη από την έδρα του, την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, παραδίδει διαδικτυακά μαθήματα τσακώνικης διαλέκτου σε απανταχού Έλληνες Τσάκωνες, που φροντίζουν να μην χαθεί η αρχέγονη – δωρική γλώσσα των προγόνων τους.
«Δύο τόπους έχω στη ζωή μου, που με εκφράζουν απόλυτα. Είναι η Αγία Πετρούπολη, όπου μένω και το Λεωνίδιο», λέει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο 44χρονος διευθυντής του Τμήματος Ελληνικών και Βυζαντινών Σπουδών του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης, Μαξίμ Κισιλίερ, μελετητής της τσακώνικης διαλέκτου. «Από τις πέντε ευρωπαϊκές γλώσσες που γνωρίζω πάρα πολύ καλά, τα νεοελληνικά είναι η γλώσσα της καρδιάς μου, αφού ασχολούμαι και με την έρευνα των ελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων», λέει ο γλωσσολόγος, που μελετά τα μαριουπολιτικά των Ελλήνων της Ουκρανίας, τα τσακώνικα, τα κυπριακά, τα ποντιακά, και τη γλώσσα των Ελλήνων στην περιοχή της Χειμάρρας.
Τσακώνικα, μια «κρυφή γλώσσα»
«Μια φορά ένας Έλληνας παππάς με το φίλο του μέσα στο καράβι, στο λιμάνι της Οδησσού, σχολίασε στα τσακώνικα μια κοπέλα, νομίζοντας ότι σίγουρα δεν τους καταλαβαίνει κανείς. Αλλά, η Ρωσίδα κοπέλα, γύρισε και του απάντησε στα τσακώνικα. Έμειναν έκπληκτοι και οι δύο. Μετά η κοπέλα τους εξήγησε, ότι έχει φίλο Έλληνα, από το Λεωνίδιο και έμαθε τσακώνικα», αφηγείται ο γλωσσολόγος Μαξίμ Κισιλίερ.
«Η πραγματική αυτή ιστορία δείχνει ότι αν και η τσακνικη διάλεκτος δεν ομιλείτε παντού στον κόσμο, όπως τα κυπριακά και τα ποντιακά, εν τούτοις παραμένει αναλλοίωτη κα σώζεται στις ημέρες μας», λέει ο καθηγητής.
«Τα τσακώνικα είναι ένα ιδιαίτερο αρχαίο γλωσσικό ιδίωμα και χρησιμοποιείται και κατά κάποιο τρόπο και σαν «κρυφή» γλώσσα μεταξύ ανθρώπων που την καταλαβαίνουν», λέει. Θυμάται, πως δυσκολεύτηκε στα πρώτα του ερευνητικά ταξίδια στα χωριά της Τσακωνιάς του Λεωνιδίου να πλησιάσει ανθρώπους που την μιλούν ως μητρική γλώσσα στην καθημερινότητα. «Οι Τσάκωνες είναι ντόμπροι και κλειστοί σαν χαρακτήρες και δεν μιλούν τη γλώσσα τους αν υπάρχει ανάμεσά τους κάποιος που δεν την καταλαβαίνει, έτσι και εγώ δυσκολεύτηκα να πιάσω μαζί τους κουβέντα. Μου πήρε περίπου δύο χρόνια να με δεχτούν, να με θεωρήσουν δικό τους άνθρωπο. Αρχικά είχα κάποιον ντόπιο μαζί μου, που με σύστηνε στα σπίτια που πηγαίναμε και έλεγε: «Ρώσο γλωσσολόγο καθηγητά απ’ ταν Αγία Πετρούπολη Μαξίμ Κισιλίερ π’ εμιλού ο ίδιε πάσιου καλά τα γρούσσα τσε! (μετάφραση: Αυτός ο κύριος είναι από τη Ρωσία και θέλει να μιλήσει μαζί σας τσακώνικα γιατί μελετάει τη γλώσσα μας). Αρχικά τους ξάφνιαζε το γεγονός ότι ένας Ρώσος μιλάει και καταγράφει τη γλώσσα τους, αλλά στη συνέχεια άνοιγαν την αγκαλιά τους», αφηγείται ο Μαξίμ Κισιλίερ, που αυτοπροσδιορίζεται ως … Αρκάς.
«Μόνο στο Λεωνίδιο και στα γύρο χωριά πήγα μέχρι τώρα περίπου σαράντα φορές. Πρόλαβα και πέρσι το καλοκαίρι, παρά την πανδημία και τα περιοριστικά
μέτρα να επισκεφτώ την Τσακωνιά. Μετά από 15 χρόνια έρευνας απέκτησα πολλούς καρδιακούς φίλους στον τόπο αυτό», συνεχίζει.
Για να μπορεί να ταξιδεύει στην Ελλάδα δουλεύει σκληρά στην Αγία Πετρούπολη, μεταφράζοντας βιβλία από τα ρωσικά στα ελληνικά και αντίστροφα. (σς.: ένα από γνωστά βιβλία είναι του ποιητή «Αρσένη Ταρκόφσκι: «25 στάσεις»). «Τις περισσότερες φορές ήμουν ο χορηγός του εαυτού μου στις έρευνες», λέει.
Οι κόποι και η προσήλωση του Μαξίμ Κισιλίερ στη 15χρονη έρευνα της διαλέκτου, αναγνωρίστηκαν από τους Τσάκωνες, που το 2016 τον βράβευσαν για το έργο του, με τιμητική πλακέτα από το «Τσακώνικο Αρχείο», για τη συμβολή του στη μελέτη και διατήρηση της τσακώνικης διαλέκτου.
Οι ρίζες της δωρικής διαλέκτου
Για τις ρίζες της τσακώνικης διαλέκτου, ο Μαξίμ Κισιλίερ πιστεύει πως δε γνωρίζει κανείς ακριβώς. «Τα τσακώνικα είναι μια προφορική γλώσσα, λακωνική, στην οποία υπάρχουν περίπου 10.000 λέξεις. Για την προέλευσή της, βασιζόμαστε στο μύθο, αφού οι Τσάκωνες πιστεύουν ότι η γλώσσα τους ξεκινάει από την αρχαία Σπάρτη. Τα θεμέλιά της όμως βρίσκονται στη δωρική διάλεκτο. Υπάρχουν δείγματα της διαλέκτου από τον 18ο αιώνα και κάποιες αναφορές από στο 17ο αιώνα», λέει και συμπληρώνει: «Είναι η γλώσσα των βοσκών και των ψαράδων, όμως υπήρξαν και Τσάκωνες πλούσιοι εφοπλιστές, έκαναν εμπόριο με την τσαρική Ρωσία και είχαν εγκατασταθεί κυρίως στην Ιταλία και στη Γαλλία».
Ο Μαξίμ Κισιλίερ συναντάει στις επισκέψεις του στην Ελλάδα εκτός από ντόπιους και απόδημους Τσάκωνες που φτάνουν στα χωριά τους, από κάθε γωνιά του κόσμου, με την πρώτη ευκαιρία. Για να μας δώσει να καταλάβουμε το άκουσμα της γλώσσας που μελετάει τόσα χρόνια μίλησε στα τσακώνικα: «Ογί τθα χώρα μι τα Γαστένιτσα εμαζούμα’ι’ σάμερε Τσάκωνε, μιλίκαμε τα γρούσσα νάμου, τραγουδίκαμε τσε γλεγκίκαμε» και την ίδια στιγμή έκανε τη μετάφραση: «Εδώ στο χωριό μου την Καστάνιτσα μαζευτήκαμε σήμερα Τσάκωνες, μιλήσαμε την γλώσσα μας, τραγουδήσαμε και γλεντήσαμε».
Από την Αγία Πετρούπολη τα διδακτικά μαθήματα της τσακωνικής διαλέκτου
Η τσακωνική διάλεκτος διατηρήθηκε αναλλοίωτη. Σήμερα οι Τσάκωνες βρίσκονται παντού και προσπαθούν να διατηρήσουν τη διάλεκτο. Κάθε Τετάρτη απόγευμα ο Ρώσος γλωσσολόγος παραδίδει διαδικτυακά μαθήματα σε 30 μαθητές. «Τα μαθήματα ξεκίνησαν από το Φθινόπωρο και θα ολοκληρωθούν αρχές καλοκαιριού», διευκρινίζει και προσθέτει: «Να μαθαίνεις μία γλώσσα είναι μεγάλος κόπος, ειδικά αν πρόκειται για διάλεκτο. Τα μαθήματα παρακολουθούν Τσάκωνες απανταχού της γης», λέει και πιστεύει ότι η κατάσταση με την τσακώνικη διάλεκτο είναι καλή, τη μιλάει και τη γνωρίζει αρκετός κόσμος, αλλά αυτό δε σημαίνει που δεν πρέπει να την μαθαίνουν και οι νέοι και να συνεχίζουν την μάθησή της. Τα τσακώνικα ομιλούνται όχι μόνο από Έλληνες και κάποιους γλωσσολόγους, αλλά τα γνωρίζουν παιδιά και νέοι. «Βλέποντας το ενδιαφέρων των ξένων για την διάλεκτο, αρχίζουν να δείχνουν το ενδιαφέρον οι νέοι για την γλώσσα των προγόνων τους. Τα τσακώνικα διδάσκονται σε κάποια σχολεία στην Αρκαδία, στα έξτρα μαθήματα εκτός προγράμματος και δεν είναι υποχρεωτικά, ενώ η συγγραφέας, Ελένη Μάνου, έγραψε παιδικά βιβλία στα τσακώνικα», λέει ο Μαξίμ Κισιλίερ. Η διάλεκτος διατηρείται σήμερα και σε πολιτιστικές παραδοσιακές εκδηλώσεις και σε θρησκευτικές γιορτές, όπως το Πάσχα και το Δεκαπενταύγουστο.
Ο Μαξίμ Κισιλίερ επισκέπτεται σχεδόν κάθε καλοκαίρι το Λεωνίδιο, όπου πραγματοποιείται το φεστιβάλ “Μελιτζάzz”, μια πολύχρωμη, πολυεθνική συνεύρεση πολιτισμών, στην πρωτεύουσα της Τσακωνιάς. «Μελιτζάzz». «Στην Τσακωνιά γιορτάζουν όλοι, προβάλλοντας τις σπάνιες ιδιότητές τους, την τσακώνικη γλώσσα, τον τσακώνικο χορό, με τις ρίζες του στους μύθους του Απόλλωνα, την τοπική παράδοση και φιλοξενία, αλλά και το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον του τόπου», λέει και αναφέρει ότι τον εντυπωσιάζει το γεγονός ότι στο Λεωνίδιο ορισμένοι μαγαζάτορες διατηρούν τις επιγραφές των καταστημάτων στα τσακώνικα, υπενθυμίζοντας τις αρχαϊκές τους ρίζες και θέλοντας να δώσουν το τοπικό στίγμα στους τουρίστες. «Οι Τσάκωνες χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους και για την ανάπτυξη του τουρισμού, την χαίρονται και την προβάλλον με αυτό τον τρόπο στους ξένους. Εγώ, πάντως, δεν νιώθω πια ξένος εδώ», επισημαίνει.
Ο Ρώσος γλωσσολόγος πιστεύει ακράδαντα, ότι «τα τσακώνικα, μαζί με άλλες ελληνικές διαλέκτους, δεν θα χαθούν εύκολα, επειδή συνδέονται με την παράδοση και την κυτταρική μνήμη…
Σοφία Προκοπίδου
ΑΠΕ
