Η 24η Φεβρουαρίου που θα καταγραφεί στην ιστορία όπως η 11η Σεπτεμβρίου δημιούργησε νέα δεδομένα και στο πεδίο της ενημέρωσης.
Του Παύλου Νεράτζη
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν αδιαφόρησε πλήρως για τη μιντιακή κάλυψη της εισβολής που την χαρακτήρισε «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» με σκοπό τη «διατήρηση της ειρήνης». Προφανώς δεν θα ήθελε την παγκόσμια κατακραυγή, αλλά νιώθει πανίσχυρος και ότι έχει το δίκιο με το μέρος του. Αδιαφόρησε για το Διεθνές Δίκαιο και θεωρεί –λανθασμένα- ότι η ουκρανική κρίση είναι ρωσικό, δηλαδή «εσωτερικό» ζήτημα. Συνεπώς δεν έχει ανάγκη από ανάλογες κινήσεις στο επικοινωνιακό πεδίο και για αυτό αρκείται στις «ξερές» ανακοινώσεις του ρωσικού υπουργείου Άμυνας τουλάχιστον επισήμως στον χώρο των παραδοσιακών Μέσων. Ανακοινώσεις, δηλαδή, που αναφέρονται μόνο στην προέλαση των ρωσικών δυνάμεων και την εξουδετέρωση στρατιωτικών στόχων τη στιγμή που στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει εδώ και χρόνια εξαπολύσει έναν πόλεμο για να χειραγωγήσει τη δυτική κοινή γνώμη.
Ο Ρώσος πρόεδρος χαρακτηρίζει, άλλωστε, την Δύση «αυτοκρατορία του ψέματος». Αυτή, όμως, η στάση του υποδηλώνει ένα άκρατο αυταρχισμό, που παραπέμπει στην περίοδο του καθεστώτος Στάλιν και σε παλαιότερες εποχές, που κυριαρχούσε η «μία και μοναδική αλήθεια» των ηγεμόνων. Και κυρίως δείχνει πώς οι αναθεωρητές ηγέτες του γεωπολιτικού status quo σ΄ ένα παγκοσμιοποιημένο πλέον περιβάλλον αντιμετωπίζουν την κοινωνία των πολιτών και την ελευθερία του λόγου. Λιτές ανακοινώσεις επισήμως, διώξεις ανεξάρτητων φωνών και υπόγειος πόλεμος επιρροής στο παρασκήνιο.
Ο Πούτιν υποτίμησε τρεις παράγοντες στον πόλεμο της προπαγάνδας: τις αντιδράσεις ενός τμήματος της ρωσικής κοινής γνώμης και ορισμένων ρωσικών ΜΜΕ, τη σκληρή απάντηση διεθνών οργανισμών ενημέρωσης και τον ρόλο του Βολοντιμίρ Ζελένσκι, ο οποίος από «άσημος πρόεδρος» και «πιόνι των δυτικών» αναδείχθηκε σε σύμβολο της ουκρανικής αντίστασης.
Την πρώτη κιόλας μέρα της εισβολής η στάση της ρωσικής εφημερίδας, Novaya Gazeta, ο διευθυντής της οποίας τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ ειρήνης το 2021, του διαδικτυακού καναλιού Dodj και της ιστοσελίδας Mediazona, που εξέφρασαν την αλληλεγγύη της στον ουκρανικό λαό θα ήταν μεμονωμένο γεγονός ήσσονος σημασίας αν δεν ακολουθούσαν οι μαζικές διαδηλώσεις ειρήνης και οι συλλήψεις χιλιάδων Ρώσων που εναντιώνονται στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας ακόμη κι αν κάποιοι από αυτούς, όπως εκτιμούν πολιτικοί αναλυτές, είναι υποστηρικτές του κυβερνώντος κόμματος. Ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι το ειδικό βάρος τέτοιων μαζικών εκδηλώσεων διαμαρτυρίας σε αυταρχικά καθεστώτα είναι πολλαπλάσιο ανάλογων που πραγματοποιήθηκαν στη Δύση πριν τον πόλεμο κατά του Ιράκ. Και σ΄ αυτό ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι αδιαμφισβήτητος.
Για αυτό και η απόφαση της ρωσικής ρυθμιστικής αρχής για τα ΜΜΕ να απαγορεύσει στα εθνικά Μέσα να δημοσιεύουν οποιαδήποτε πληροφορία που αναφέρεται σε αμάχους που έχασαν τη ζωή τους από ρωσικά πυρά στην Ουκρανία, καθώς και να μην χρησιμοποιούν τους όρους «εισβολή», «επίθεση», «κήρυξη πολέμου», κάτι που είθισται σε περιόδους ένοπλων συγκρούσεων, έστω κι αν δεν γίνεται με αυτόν τον απροσχημάτιστο τρόπο, δεν πρόκειται να φέρει κανένα αποτέλεσμα. Και θυμίζει ανάλογες εντολές που είχαν δώσει διευθυντές αμερικανικών τηλεοπτικών δικτύων μετά από προτροπή της τότε συμβούλου εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, στους Αμερικανούς πολεμικούς ανταποκριτές που κάλυπταν την εισβολή των Αμερικανών στο Αφγανιστάν.
Η Ρωσία τώρα έχει αποκλείσει την πρόσβαση στις ειδήσεις ενημερωτικών ιστοσελίδων και σε εφαρμογές των social media (fb και twitter), αλλά είναι πλέον πολύ αργά. Οι πέντε κορυφαίες εφαρμογές VPN, όπως μεταδίδουν διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, επικαλούμενα πληροφορίες από το Techcrunch, «σημείωσαν ένα σημαντικό άλμα στις ημερήσιες λήψεις» τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία παρότι δεν εγγυώνται την ασφάλεια των μηνυμάτων. Κάτι που σημαίνει ότι πολλαπλασιάζεται ο κίνδυνος διασποράς ψευδών ειδήσεων στον πόλεμο της προπαγάνδας που μαινόταν πριν ακόμη ξεκινήσουν οι αεροπορικές και χερσαίες επιθέσεις των ρωσικών δυνάμεων.
Από την άλλη πλευρά κανείς και πολύ περισσότερο η Μόσχα δεν περίμενε αυτή την ομοβροντία αντιδράσεων εναντίον της, ή καλύτερα τον πόλεμο από διεθνείς πλατφόρμες διανομής ενημερωτικού υλικού (Google, fb, twitter, youtube, κ,ά.), που μπλόκαραν ή σταμάτησαν να προτείνουν στους χρήστες τους αναρτήσεις ρωσικών ενημερωτικών οργανισμών.
Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε την έγκριση των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να απαγορεύσει την πρόσβαση των ρωσικών δικτύων Russia Today και Sputnik στην ευρωπαϊκή τηλεοπτική αγορά ανεξαρτήτως του δικτύου διανομής τους.
Λογοκρίνουν οι Ρώσοι, αλλά περιορίζουν την ελευθερία του λόγου και οι Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος; Ιδού το ερώτημα. Με άλλα λόγια εάν το RT προπαγανδίζει τις θέσεις της Ρωσίας, ακολουθεί, δηλαδή, όπως πράττουν τα περισσότερα δυτικά ΜΜΕ σε καιρό πολέμου την τακτική του rally around the flag, το «εχθρικό» τηλεοπτικό δίκτυο πρέπει να φιμωθεί; Ή απλώς αποτελεί ένα ακόμη προσωρινό μέσο πίεσης και κατ΄ άλλους μια κίνηση πανικού προς τον Πούτιν για να σταματήσει το μακελειό;
Η ιστορία των Μέσων σε καιρό πολέμου έχει καταγράψει περιστατικά που δικαιολογούσαν την αναστολή έκδοσης εφημερίδων διότι λειτουργούσαν ως το μακρύ χέρι της προπαγάνδας του εχθρού και άλλα που ήταν απλώς λογοκριτικές ενέργειες της πολιτικής εξουσίας.
Τώρα, όποια κι αν είναι η απάντηση, ένα είναι βέβαιο: η έκβαση του πολέμου κατά της Ουκρανίας δεν θα κριθεί μόνον στους δρόμους του Κιέβου, αλλά και στα πεδίο της ενημέρωσης και της προπαγάνδας. Τα social media από όπλο των αδύναμων έχουν εξελιχθεί σε βόμβες των ισχυρών με στόχο να επηρεάσουν τη κοινή γνώμη σε κάθε χώρα και πολύ περισσότερο στη Ρωσία και στην Ουκρανία. Και η δύναμη των πληροφοριών ενδέχεται να αποδειχθεί μεγαλύτερη από την ισχύ των (ρωσικών) όπλων.
