Ο Ορέστης είναι μητροκτόνος. Ο τόπος του εγκλήματος είναι η Ορεστίδα, η λίμνη Ορεστιάδα, το Άργος Ορεστικό
Αφορμή στάθηκε η δημοσίευση με τον τίτλο τι μας διδάσκει ο Αισχύλος, στην εφημερίδα Καθημερινή, άρθρο του Α. Χατζή, καθηγητή Φιλοσοφίας Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αναλύει την τραγωδία Ορέστεια του Αισχύλου, με αναφορά στο έγκλημα της μητροκτονίας του Ορέστη. Αναφέρεται στην αθώωση του Ορέστη από τον Άρειο Πάγο, μετά την καθοριστική ψήφο της θεάς Αθηνάς. Επικεντρώνει την ανάλυση του δικαίου στο τέλος της αυτοδικίας, στην εγκαθίδρυση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας, μίας δημοκρατίας που φθάνει μέχρι σήμερα.
Πέραν αυτών, κατά την γνώμη μου, είναι εμφανές ότι ο Αισχύλος παρουσιάζει μία άλλη οπτική για την εφαρμογή του δικαίου (του νόμου). Η σκληρότητα του θετικού δικαίου λυγίζει και επηρεάζεται καθοριστικά από την ενσυναίσθηση. Η νομική απόφαση μίας εγκληματικής πράξης δεν είναι τυπική εφαρμογή του θετικού δικαίου αλλά η απόφαση είναι κράμα νομικής αλλά και ηθικής επιταγής. Τελικά ο Αισχύλος με την αθώωση του Ορέστη, δεν εστιάζει στην αυτοδικία αλλά προτείνει ουσιαστικά το τέλος της θανατικής καταδίκης, μέσα από την κατανόηση του ψυχισμού του Ορέστη και στην μεγαλοψυχία της κοινωνίας του κράτους δικαίου.
Ο Ευριπίδης αντίθετα, στην δική του τραγωδία, Ιφιγένεια εν Ταύροις, θέτει τον Ορέστη, ως κεντρικό πρόσωπο την τραγωδίας, όπου εστιάζει μέσω της αλληγορίας του μύθου στο ιστορικό υπόβαθρο αυτού. Θα κάνω μία ανάλυση του μύθου συνδυάζοντας την αλληγορία του μύθου με τα ιστορικά γεγονότα.
Ο Ορέστης είναι μητροκτόνος. Σκότωσε την μητέρα του. Ο τόπος του εγκλήματος είναι η Ορεστίδα, η λίμνη Ορεστιάδα, το Άργος Ορεστικό.
Τι συμβολίζει λοιπόν η μητροκτονία; Τον θάνατο της μητέρας Γαίας, την περιβαλλοντική καταστροφή της περιοχής. Η Δρ. Μαρίας Πυργάκη, αρχαιολόγου ιστορικού, στην διάλεξή της για τους λιμναίους οικισμούς της Ευρώπης Αθήνα, 2009, αναφέρει για τον οικισμό του Δισπηλιού: «Γύρω στο 3.500 π.Χ, ο οικισμός του Δισπηλιού, πρέπει να εγκαταλείφθηκε από το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων του. Πιθανότατα για λόγους οικολογικούς (επισιτικούς και οικονομικούς)».
Επιπροσθέτως ο αείμνηστος καθηγητής Γ. Χουρμουζιάδης, σε δημοσίευσή του στις Επιλογές της Μακεδονίας 2/1995, αναφέρει «Η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος στην προϊστορία, γίνεται μάλλον με τρόπο ληστρικό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στον εκφυλισμό και την στείρωση του…….. Στην περίπτωση του Δισπηλιού, φαίνεται πως καταλυτική επίδραση είχαν διάφοροι οικολογικοί παράγοντες, που σχετίζονταν με τα δάση και την λίμνη της περιοχής, με αποτέλεσμα να μετακινηθούν γύρο στο 2000 π.Χ.».
Η χρονολογική τοποθέτηση του Χουρμουζιάδη είναι πιο κοντά στην ιστορική πραγματικότητα και είναι η αιτία όπως αναφέρω στο βιβλίο μου, Η Τέχνη του Πέλους από την Μυκηναϊκή περίοδο μέχρι σήμερα, εκδόσεις Ορίζοντες Καστορία, 2018, για την κάθοδο των Ηρακλειδών στην Σπάρτη, την Αρκαδία και το Άργος (των Μυκηνών). Η έλλειψη δε των πρώτων υλών οδήγησε στην ανάπτυξη της τέχνης του αποκόμματος.
Ο Ευριπίδης αναφέρει την πορεία του Ορέστη, προς την Ταυρική (σημερινή Κριμαία). Ενδιάμεσος σταθμός ο Ορεστιάδα (όχι η σημερινή του Έβρου αυτή είναι η Νέα), η Ορεστιάδα της αρχαιότητας είναι η σημερινή Ανδριανούπολη. Κι από εκεί με βάρκα από την Οδησσό (σημερινό Μπουργκάς), πέρασε απέναντι στην Παλαιά Χερσώνα (σημερινή Σεβαστούπολη), όπου ήταν το Παρθενείο της Ιφιγένειας (Γεωγραφικά του Στράβωνα 50 μ.Χ).
Με υπέροχο τρόπο ο Ευριπίδης αναδεικνύει ότι η πορεία του Ορέστη είναι εμπορικός δρόμος. Στίχος 395 Χορός: «ποντοπόροι αρμενίσανε στα κύματα από τον πόθο σωρούς πλούτου μες στα σπίτια τους να υψώσουν. Την καρδιά γλυκαίνει η ελπίδα, κι είναι αχόρταγη, πηγή συμφορών, για τους ανθρώπους που τα κέρδη κυνηγάνε τα μεγάλα ταξιδεύοντας στις χώρες των βαρβάρων. Όνειρο κοινό είναι σ όλους, μα του κέρδους η έγνοια σε άλλους αμέτρητη είναι, σ άλλους πάλι με το μέτρο το σωστό». (Νεοελληνική απόδοση από τον Ν. Καζαντζάκη).
Ο Ευριπίδης δίνει μέσω της αλληγορίας το ιστορικό υπόβαθρο του μύθου. Πέραν τούτου μας διδάσκει:
Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι απόλυτα εξηρτημένη από το φυσικό περιβάλλον.
Η έμπρακτη αναγνώριση του λάθους, εκ μέρους του Ορέστη, της περιβαλλοντικής καταστροφής, υποκίνησε την ανάληψη δράσης, την προσπάθεια εύρεσης νέων πρώτων υλών και νέων εμπορικών δρόμων.
Η επιχειρηματικότητα είναι απόλυτα συνυφασμένη με την επιχειρηματικό κίνδυνο.
Η επιχειρηματική αποτυχία δεν ταυτίζεται με την απατεωνιά.
Είναι πράγματι εντυπωσιακό πως μία περιοχή η Δ. Μακεδονία, επηρεάζεται πάντα με όλους τους πολέμους που αφορούν τον Κριμαία (Α και Β πόλεμος) καθώς και την σημερινή κρίση.
Πάνω από όλα όμως ο Ευριπίδης διδάσκει στην ανάληψη επιχειρηματικής δράσης, την απόρριψη του φόβου. Η αδράνεια απαγορεύεται, γιατί αυτή είναι η αιτία της κοινωνικής και οικονομικής υποβάθμισης του τόπου.
