Επ’ ευκαιρία της απονομής των υποτροφιών του Συλλόγου Καστοριέων ΟΜΟΝΟΙΑ Νέας Υόρκης και εκφράζοντας τις ευχαριστίες όλων των Καστοριανών της ιδιαίτερης πατρίδας μας, θα ήθελα να αναφερθώ στο πώς οι πρώτοι Καστοριανοί έφτασαν στην Αμερική
Πριν οι Καστοριανοι έμποροι φθάσουν στον “Νεο Κόσμο”, είχαν δραστηριοποιηθεί σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης αλλά και της Ανατολής. Από το βιβλίο του καθηγητού κ. Π.Τσαμιση πληροφορουμεθα ότι οι Καστοριανοι γουναράδες είχαν εγκατασταθεί στην Λειψία από το 1752. Παρα πολλοί Καστοριανοι εμπορεύονταν εκεί με κύριους αντιπροσώπους την οικογένεια του Κων/νου Παπά, τους Παπαγεωργίου, Μιχάλης. Σκουταρη, Θ. Κυροπουλο, Χρ.Λιτσκα, Λ. Ναντσιου, Ν. Παπαμοσχου, Ζ. Τσερλεμε, Α. Σιωτκα, και οι οικογένειες Βουλγαροπουλου, Κυροπουλου και άλλων.
Αργότερα βρέθηκαν στο Παρίσι με πρωτοπόρους τους αδελφούς Σκαπερδα, τους αδελφούς Γκαλιστινους, τους Δελινανους και άλλους.
Οι αδερφοί Μουστάκα και Παπαζογλου στην Κωνσταντινούπολη πού αναφέρονται εμπορικές δραστηριότητες από την εποχή του κ. Μανωλακη του Καστοριανου, ό οποίος προμηθευε με γουναρικα το χαρέμι τού Σουλτάνου Μεχμέτ του Δ’.
Το μεγαλύτερο όμως εμπορικό κέντρο για τα καλλίτερα Καστοριανα γουναρικα τα “τιφαρικια”, όπως τα λέγανε επολουντο στην αγορά της Δαμασκού και της Βηρυτού. Από εκεί σε χώρες τής Ανατολής ακόμη και μέχρι των Ινδιών. Εκεί δραστηριοποιούνται οι οικογένειες Ιων.και Μιχ. Καραγιάννη, Στεφανου, οικογένεια Σισκου (οί οποίοι εμπορεύονταν και ανατολίτικα ” κελιμια”, αλλά και ακριβά Περσικά χαλιά. Ίσως….κατα την δική μου εκτίμηση ό πλουσιότερος όλων ήταν ό κ.Νικολαος Γερασιμιδης( πεθερός του Ι. Καραγιάννη, σύζυγος της Ελένης, ή οποία ήταν και μεγάλη ευεργέτης της Καστοριάς και του νοσοκομείου μας), με τεράστια περιουσία στην Δαμασκό, στην Μικρά Ασία και αποθήκες σιτηρών στο Καστελόριζο.
Επίσης θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω ότι από τα μέσα του 19ου αιώνα στο Εκατερινεμπουργ της Ρωσίας εδραστηριοποιουντο εμπορικά οι οικογένειες Παπαμοσχου και Σιωτκα.
Η ιδέα της Αμερικής κουβεντιάζονταν ανάμεσα στους Καστοριανους εμπόρους αλλά κανείς δεν αποφάσιζε ένα τόσο μακρινό,κουραστικό και πολυδάπανο ταξίδι την εποχή εκείνη. Μόνον όταν κατά τύχη από ένα ξεχασμένο τιμολόγιο σε μία “μπάλα” χορδα από έναν έμπορο του Μόντρεαλ ανακάλυψε ό Κωνσταντίνος Σκαπερδας ότι εκεί υπήρχε μεγάλη προσφορά χορδαδων και χαμηλωτατες τιμές. Την εποχή εκείνη ή μεγαλύτερη αγγλική εταιρεία συλλογής γουναρικων στον κόσμο, ή Hudson Bay Co, είχε την συλλογή όλων των δερμάτων του Καναδά.
Έτσι πάρθηκε ή μεγάλη απόφαση στην Λειψία και ο Κωνσταντίνος Σκαπερδας έστειλε τον ανεψιο του Βασίλη στην Αμερική. Αφού ξεπούλησε ό Βασίλης Σκαπερδας τα γουναρικα του στην Κωνσταντινούπολη με συνεταίρους τον Σιατιστινο Περπεσσα και τον Αρμενη ονόματι Ασλανιαν επέστρεψαν στην Λειψία και την άνοιξη του 1887 οι τρεις συναιτεροι έφθασαν στην Νέα Υόρκη.
Ο Βασίλης Σκαπερδας μετά το πέρας του καλοκαιριού του 1887 εγκαταστάθηκε στο Μόντρεαλ τού Καναδά έως το 1904 που επέστρεψε στην ελεύθερη Ελλάδα(Πειραια) φθισικος και απενταρος!!!κατ’ ομολογία του ξάδερφου του Θεοδώρου Σκαπερδα.
Στην συνέχεια, ύστερα από τρία χρόνια το 1890 έφτασε στην Αμερική ο πρωτοξαδελφος του Βασίλη, Ιωάννης Σαμαράς και τα αμέσως επόμενα χρόνια τα αδέλφια του Σπύρος και Ναουμης. Ξεκίνησαν μαζί καΙ έκαναν το πρώτο Καστοριανο μαγαζί γουναρικων στην Νέα Υόρκη: SAMARAS BROS, 136 Wooster street, N.Y.C. στο νότιο Μανχάταν, κοντά στην Bleecker street και Bond street όπου βρίσκονταν και τα “μπουκλουτζηδικα”, δηλ. τα μαγαζιά πού πούλαγαν χορδαδες(αποκόμματα).
Σε εξομολογηση του ό Ναουμ Σαμαράς είχε πει: ” εφθασα στην Αμερική μέσω Μασσαλίας διασχίζοντας τον Ατλαντικο για 27 μέρες. Όλοι μαζί στέλναμε χορδαδες στον πατέρα μας,και στο μαγαζί μας δουλεύαμε “σκουνξ”, ουρές νουρκισιες και αλλα. Κρατησαμε το μαγαζί για τρία χρόνια και μετά απεφάσισα να επιστρέψω στην Καστοριά, όπου έφερα και την πρώτη μηχανή γουναρικης αλλά οι γυναίκες παραπονιόταν ότι θα χάσουν την δουλειά τους και αναγκάστηκα να την στειλω αλλού.”
Στην Νέα Υόρκη συνεχίζει ό Ναουμ Σαμαράς πηγαίναμε σε ένα μαγαζί το Greek American Chocolate του Χατζητερη. Εκεί γνωρίσαμε τον Σολων Βλαστον (ιδιοκτήτη τής μεγάλης Ελληνοαμερικανικής εφημερίδας ΑTLANTIS) και αποφασίσαμε να κάνουμε τον πρώτο Ελληνικό Σύλλογο στην Νέα Υόρκη τον όποιο ονομάσαμε ΚΑΝΑΡΗ. Πρόεδρος ήταν ό Βλαστός,γραμματέας ο αδελφός μου Ιωάννης, ταμίας εγώ και δύο παλαιοελλαδιτες σύμβουλοι. Πέντε όλοι κι όλοι.
Το πρώτο πού κάναμε ήταν να συνεργαστούμε με μία Εκκλησία στους 8th street στην Washington square και μας έδωσαν ένα δωμάτιο για λειτουργία. Οσοι Έλληνες έρχονταν στο Καστεγγαρι τούς παρελαμβανε ο Σύλλογος. Επίσης κάναμε συμφωνία με την Εταιρεία των βαποριων και όσοι ήταν άρρωστοι ή χωρίς δουλειά να τους παίρνουν πίσω στην πατρίδα( έως την Πάτρα ή τον Πειραιά)έναντι 30 δολαρίων.
Από τους τρεις αδελφούς Σαμαρά ο Ναουμ και ό Σπύρος επέστρεψαν στην Καστοριά. Ο Ιωάννης έμεινε στην Νέα Υόρκη έως το 1910. Πριν αναχωρήσει έφερε στην Αμερική τα ανίψια του, Θωμά, Αντώνη και Χρήστο Δήμου. Επίσης τους συγγενείς του Χρήστο και Γεώργιο Παπαναουμ(Μποτσαλα). Αργότερα μετακόμισε στην Βοστόνη και συγχωρεθηκε το 1946.
Στο τέλος του 19ου αιώνα βρίσκονται στην Αμερική 8 Καστοριανοι. Το 1902 φθάνουν εκεί οί Παναγ Πετμεζαρης, Ηλίας Χαλατσης, Σταύρος Λιτσκας και Απόστολος Παπακώστας.
Από το 1902 μέχρι το 1905 έρχονται οι Δημ. Γιάγκος, Θεοχάρης Σκαπερδας, Άλεξ. Παπαντινας,Μηνάς Σκαπερδας, Γ.Γεωργιαδης, Α. Παπαντινας, Λ.Μπεντος, Μ. Σκαπερδας και άλλοι.
Το 1908 έχουν υπερβεί τους 100,ανάμεσα τους και 5 γυναίκες. Οι 96 από αυτούς ασχολούνται με την γουναρικη, και όλοι μένουν στο νότιο Μανχάταν. Οι μη γουναραδες ήταν ο γιατρός Κωνσταντίνος Αλβανός Μπασαρας, ό Απόστολος Παπακώστας ωρολογας, ο Παναγιώτης Βουζας εστιατωρ( και μαραγκός) και ο Ναουμ Ζαλαμητσος ράφτης και γιατροσόφια.
Οι 5 γυναίκες ήταν ή Ελένη Σμουντα, η γριά Σισια, ή Ελένη Κουμου, η γριά Μανακιδη και μία γριά από το Δισπιλιο(Δουπιακους).
Όλοι αυτοί οι Καστοριανοι ζήσανε την σκληρή βιοπάλη, τις πολύωρες μέρες εργασίας και την περιφρόνηση κάθε στοιχειώδους όρου υγιεινής. Τους ενδιέφερε μόνον η οικονομία και η νοσταλγία τους να βρεθούν και πάλι κοντά στους δικούς τους στην ιδιαίτερη πατρίδα την Καστοριά. Κάποια άλλη φορά θα αναφερθώ στην διαβίωση και την καθημερινότητα των πρώτων Καστοριανων στην Αμερική.
Ελπίζω να μην σας κούρασα με όλη αυτή την ιστορική έρευνα των πρώτων απόδημων Καστοριανων, αλλά από αυτούς ξεκίνησε το μεγαλείο και η προσφορά του Συλλόγου Καστοριανων “ΟΜΟΝΟΙΑ” της Νέας Υόρκης.
Αντώνης Παπαδαμιανός
