Πραγματοποιήθηκε χθες στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Βογατσικού εκδήλωση με τίτλο: Σεπτέμβριος «1922-2022, εκατό χρόνια από τη μικρασιατική καταστροφή» Η Μικρασιατική Εκστρατεία μέσα από το ημερολόγιο του Χρήστου Κανδύλη.
Ομιλητές ήταν η Πόλυ Μπλιάγκα, ερευνήτρια τοπικής ιστορίας κι ο Μπάμπης Παπουλίδης φοιτητής της Μαθηματικής Σχολής.
Από την εισαγωγή της ομιλίας της Πόλυς Πλιάγκα:
Κυρίες και κύριοι αγαπητοί συγχωριανοί καλώς ήλθατε σε αυτή την εκδήλωση που σαν στόχο έχει να επικεντρωθεί στους στρατιώτες, στους νέους άντρες που συμμετείχαν και συνέδραμαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην πραγματοποίηση της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Οι πρωταγωνιστές της, άνδρες νεαρής ηλικίας – εικοσάχρονα παιδιά ακόμα- που δεν ήξεραν άλλο από το να δουλεύουν τη γη και να ασχολούνται με τα μικρά κοπάδια τους ή την τέχνη του κτίστη, έφυγαν για τη Μικρά Ασία. Για πολλούς ήταν το μοναδικό της ζωής τους ταξίδι.
Το κομμάτι της ιστορίας από το 1919 έως το 1922 είναι ένα πεδίο της ιστορίας με το οποίο δεν ασχολήθηκαν οι συγγραφείς του Βογατσικού και γι αυτό οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι ελάχιστες.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ιστορικών, αυτό το χρονικό διάστημα υπηρέτησαν στην Εκστρατεία περίπου 700.000 Έλληνες. Επτακόσιες χιλιάδες από μια χώρα με πληθυσμό περίπου πέντε εκατομμυρίων. Αντιλαμβάνεται κανείς πόσο η πολεμική αυτή εμπειρία σημάδεψε την ελληνική κοινωνία. Μόνο τον Αύγουστο του 1921, ενόψει της προέλασης προς την Άγκυρα, η Ελλάδα παρέταξε περίπου 220.000 άνδρες με δικά της έξοδα, κάτι που ουδέποτε είχε συμβεί ξανά και δεν συνέβη ποτέ επίσης στη συνέχεια. Από όλους αυτούς τους άνδρες αρκετοί, έστω με πολλές διακοπές και ανάπαυλες, έβαζαν και έβγαζαν το χακί για το μέτωπο από το 1912.Πολλοί μάλιστα από αυτούς που πολέμησαν στη Μικρά Ασία συμμετείχαν και στον πόλεμο του σαράντα στο Αλβανικό Μέτωπο.
Οι περισσότεροι από τους στρατιώτες της Μικρασιατικής Εκστρατείας υπηρετούσαν για πέντε συναπτά χρόνια, σε ένα μέτωπο που εκτεινόταν έως και τα πεντακόσια χιλιόμετρα, πολύ μακριά από την πατρίδα τους. Κι όμως γνωρίζουμε ελάχιστα για τη δική τους εμπειρία. Πολλοί ιστορικοί έχουν χαρακτηρίσει τη Μικρασιατική εκστρατεία ως μια εξωπραγματική εμπειρία, ένα φοβερό πολεμικό βίωμα που όμως ουσιαστικά έχει περάσει στο περιθώριο. Και όχι μόνον εξαιτίας της ήττας. Η ακραία εκείνη εθνική εμπειρία άφησε στο μυαλό και στην ψυχή των στρατιωτών ανεξίτηλα σημάδια. Δεν μίλησαν ποτέ για τις τρομακτικές εμπειρίες τους στο πεδίο της μάχης.
Το Βογατσικό συνέδραμε κι αυτό στην πραγμάτωση της «Μεγάλης Ιδέας». Ο φόρος αίματος μάλιστα που πλήρωσε στο πεδίο των μαχών στη Μικρά Ασία, είναι 8 νέοι άνδρες σύμφωνα με τα όσα γράφει ο Κωνσταντίνος Μπέντας, στο βιβλίο του με τον τίτλο: Ιστορικά Βογατσικού, Καστοριά 1952, στη σελίδα 27 όπου αναφέρονται τα ονόματα των πεσόντων. Και αυτοί είναι:
Τριαντάφυλλος Δημητρίου Σαββαρίκας, λοχίας
Αθανάσιος Δημητρίου Μήκας, λοχίας
Απόστολος Γεωργίου Κανδύλης, στρατιώτης
Ανδρέας Τζηκαλάγιας, στρατιώτης
Δημήτριος Β. Λειψιστινός, στρατιώτης
Δημήτριος Κ. Βουσβουτέκας, στρατιώτης
Χρήστος Κων/νου Οικονόμου, στρατιώτης
Κωνσταντίνος Τζέλιος, στρατιώτης
Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των ανδρών που επιστρατεύτηκαν από το Βογατσικό, ωστόσο από τη συγκεκριμένη φωτογραφία (που βλέπουμε αυτή τη στιγμή) πληροφορούμαστε πως οι εικονιζόμενοι στρατιώτες είναι οι εξής:
από αριστερά: Θανάσης Μπλιάγκας, Γεώργιος Σιμώτας, Κωνσταντίνος Βυτανιώτης, Απόστολος Μπλιάγκας, (όρθιος στη μέση) Χρυσόστομος Δαρλαγιάννης, Νικόλαος Λυκογιάννης και Κωνσταντίνος Δαρλαγιάννης. Και οι επτά άνδρες επέστρεψαν στο χωριό με τη λήξη του πολέμου. Στη φωτογραφία αναγράφονται ο τόπος και η ημερομηνία: Θεσσαλονίκη 1918. Βρίσκονται στην ταβέρνα του Κλεάνθη ο οποίος είχε καταγωγή από το Κωσταράζι. Σε λίγες ώρες θα μετέβαιναν με το πλοίο στη Μικρά Ασία.
Εκτός από αυτούς είναι γνωστό πως πολέμησε και ο Σιλημιστινός Βασίλειος. Αυτό το διαπιστώνουμε από την ύπαρξη ενός εγγράφου που στάλθηκε στο Βογατσικό στην οικογένειά του. Με ημερήσια διαταγή την οποία υπέγραφε ο Συνταγματάρχης Παπαθανασίου και ημερομηνία 27 Δεκεμβρίου 1919 απονεμήθηκε στο στρατιώτη Σηλιμιστινό Βασίλειο «ηθική αμοιβή» «…διότι ανιχνευτής ων κατά την επιχείρηση της 18ης Νοεμβρίου 1919 επέδειξε ζηλευτή δραστηριότητα στο πεδίο της μάχης».
Ο Αθανάσιος Γκουντελής επίσης πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο γνωστός μπαρμπα Θανάσης που περνούσε κάθε βράδυ το χειμώνα, πόρτα-πόρτα για να κάνει τις πενικιλίνες ήταν νοσοκόμος στη Μικρά Ασία.
Επίσης ο Ιωάννης Σαββαρίκας τον Φεβρουάριο του 1922 εργάζονταν σε νοσοκομείο της Σμύρνης-πιθανότατα στο Στρατιωτικό Ελληνικό- ως νοσοκόμος, όταν η Σμύρνη βρίσκονταν υπό ελληνική διοίκηση. Το Στρατιωτικό Ελληνικό Νοσοκομείο ιδρύθηκε με την απόβαση – στις 15 Μαΐου 1919- των πρώτων τμημάτων του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Ήδη από το 1723 υπήρχε το ελληνικό ή Γραικικό « Άγιος Χαράλαμπος» η χρηματοδότησή του οποίου προερχόταν από την ελληνική κοινότητα.
Στη φωτογραφία που έστειλε στην εξαδέλφη του Κατίνα στο Βογατσικό γράφει τα εξής:
Αγαπητή μου εξαδέλφη Κατίνα, σου στέλνω την φωτογραφίαν μου ως ένα μικρόν ενθύμιο της διαμονής μου εις την Μικράν Ασία. Ο εξάδερφος Σαββαρίκας Ιωάννης.
Εν Σμύρνη τη 22 Φεβρουαρίου 1922 (στη φωτογραφία είναι καθιστός 1ος από δεξιά)
Αξιόλογο αρχείο και βάση για την αναφορά των παρακάτω στοιχείων που ακολουθούν αποτελεί το ημερολόγιο ενός Βογατσιώτη επίσης, του Χρήστου Κανδύλη, ο οποίος περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την καθημερινότητα στον πόλεμο αλλά και άλλες πτυχές των πολεμικών και λοιπών επιχειρήσεων.
Ο Χρήστος Κανδύλης του Παντελή και της Αγνής, στρατιώτης από το Βογατσικό πολέμησε στη Μικρά Ασία για πέντε χρόνια από το 1918 έως το 1922. Αυτά τα χρόνια κατέγραφε κάποιες σκέψεις, καθημερινά, πολεμικά αλλά και πολιτικά γεγονότα όπως αυτά διαδίδονταν από ελληνικές εφημερίδες στο στράτευμα. Κυρίως όμως μιλούσε για τις κακουχίες της στρατιωτικής ζωής, την έλλειψη της πατρίδας και τη νοσταλγία του σπιτιού.
Το ημερολόγιο αυτό μου παραχωρήθηκε από τις κυρίες Αγνή και Αθηνά Κανδύλη κόρες του Χρήστου Κανδύλη πριν μερικά χρόνια, εμπλουτίζοντας το προσωπικό μου αρχείο. Καθώς εφέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη μικρασιατική καταστροφή και την άδοξη λήξη της μικρασιατικής εκστρατείας, Θεώρησα σκόπιμο αυτή τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που διανύουμε να προχωρήσω στην αξιοποίηση του υλικού του ημερολογίου.
Το ημερολόγιο ως πρωτογενής ιστορική πηγή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί αποτελεί μια προσωπική και υποκειμενική μαρτυρία. Στο συγκεκριμένο ημερολόγιο καταγράφονται όχι μόνο ιστορικά γεγονότα, αλλά και βαθιά ανθρώπινα συναισθήματα που ο συγγραφέας αποκαλύπτει σε κάθε σχεδόν σελίδα του ημερολογίου του. Συναισθήματα που έχουν να κάνουν με το πώς αυτοί οι απλοί στρατιώτες, νέα παιδιά του λαού, χωρίς προηγούμενες ανάλογες εμπειρίες ξαφνικά μεταμορφώθηκαν μέσα από την πορεία δραματικών πολεμικών γεγονότων σε ήρωες, γενναίους αγωνιστές – μαχητές και υπερασπιστές της Μεγάλης Ιδέας.
Οι σημειώσεις του συγγραφέα δεν έχουν να μας δώσουν κάποιες νέες πληροφορίες και στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει μια νοηματική συνάφεια μεταξύ των πληροφοριών που προκύπτουν από το ημερολόγιο αυτό και την υπάρχουσα ιστορική γνώση από τα σχολικά βιβλία. Εξάλλου το ζητούμενο σε ημερολόγια αυτού του είδους δεν είναι η αξιοπιστία ή η ειλικρίνειά τους. Ζητούμενο είναι να δούμε -με βάση τους όρους που θέτουν τα ίδια τα υποκείμενα- πώς μέσω της γραπτής μαρτυρίας τους κατασκευάζουν τον υποκειμενικό τους κόσμο. Πώς αυτό που έγινε το βίωσαν οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές, τι ειδικό βάρος είχε στη ζωή τους και πώς οι ίδιοι το νοηματοδοτούν. Με άλλα λόγια στα ημερολόγια αποτυπώνονται βιωματικές όψεις της καθημερινότητας του πολέμου.
Το ημερολόγιο του Χρήστου Κανδύλη θα μπορούσαμε να το διακρίνουμε σε τρεις ενότητες: Η πρώτη αφορά ένα είδος ημερολογίου όπου η καταγραφή των εντυπώσεων ήταν άμεση. Καταγράφονται λεπτομερώς, τοπωνύμια, ημερομηνίες και πληροφορίες για την προετοιμασία και την εξέλιξη των μαχών. Το δεύτερο μέρος αφορά ένα μεγάλο τμήμα ασμάτων του χορού και της διασκεδάσεως όπως τα ονομάζει ο συγγραφέας που μας δίνουν και αυτά γενικές πληροφορίες που αφορούν στο πεδίο των μαχών, αλλά και τη συναισθηματική κατάσταση του στρατιώτη. Και το τρίτο αφορά την περίοδο της Κατοχής και την αγωνιώδη προσπάθεια του Χρήστου Κανδύλη να εξασφαλίσει λίγη τροφή για τα παιδιά του. Στη σημερινή παρουσίαση θα ασχοληθούμε με τα δύο πρώτα μέρη του ημερολογίου. Ο Χρήστος Κανδύλης δολοφονήθηκε τον Απρίλιο του 1943 από Ιταλούς στρατιώτες στην περιοχή «Μελίσσι» στο Βογατσικό, μαζί με άλλους δέκα τρεις άνδρες.
