Στη ρίζα του μικρού βουνού Γάβρος, στα ανατολικά της λίμνης της Καστοριάς χτίστηκε το κεφαλοχώρι της Κορησού. Βόρειά του ο εύφορος παραλίμνιος κάμπος που ρέει ο μικρός Παλαιοπόταμος και νότια η δασωμένη απότομη πλαγιά με το μοναστήρι του Αγ. Νικολάου Τσιριλόβου.
Δυτικά, στην τοποθεσία Τσάκονη όλα δείχνουν πως υπήρχε κάποιος άγνωστός αρχαίος οικισμός των ιστορικών χρόνων. Από τα ευρύματα ξεχωρίζουν δύο επιτύμβιες στήλες με επιγραφές «Κερτίμμα Κίλλης» (1ος αι. π.Χ – 1ος αι. μ.Χ | ΕΑΜ 191) και «Αλέξανδρος ήρως<ς> χαίριν» (τέλη 2ου αι. μ.Χ | ΕΑΜ 197). Τα ευρήματα προέρχονται κυρίως από την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, χωρίς να εκλείπουν και μεταγενέστερα βυζαντινά. Αιώνες αργότερα εμφανίζεται το όνομα Κορησός ως πατρίδα δύο αδελφών μοναχών του Οσίου Θεοδοσίου (αρχές 14ου αι.-1391), Μητροπολίτη και του Οσίου Διονυσίου του Μικροαθωνίτη (1316-1988), κτήτορα της Μονής Διονυσίου Αγ. Όρους.
Στην Τουρκοκρατία η Γκόρεντση (ονομασία έως το 1919, πιθανώς παράφραση της λέξης Κορησός) ήταν ένα εύρωστο και μικτό κεφαλοχώρι χριστιανών και μουσουλμάνων, με πλειοψηφία των πρώτων. Σημαντικά κτίσματα εκείνης της περιόδου είναι ο παλιός Αγ. Γεώργιος (β’ μισό 18ου αι.), ο νέος Αγ. Γεώργιος (1882) (βλ. φωτο) και οι οικίες Βάμβαλη, Βαενά, Λενούτσας και Πετράκη.
Κατά την ανταλλαγή πληθυσμών, η Κορησός ορίστηκε ως ενδιάμεσος σταθμός ανάπαυσης των χιλιάδων πεζών μουσουλμάνων που εγκατέλειπαν από την περιοχή και κατευθύνονταν στον σιδηροδρομικό σταθμό Σόροβιτς (Αμυνταίου). Από εδώ αναχώρησαν 75 οικογένειες μουσουλμάνων (650 άτομα) και ήρθαν 88 οικογένειες προσφύγων (358 άτομα). Από τη Μικρά Ασία προήλθαν 70 οικογένειες (ποσοστό 80 %). Κυριότερος τόπος καταγωγής των Μικρασιατών ήταν το χωριό Βαθύ (Turan) της Κυζικηνής χερσονήσου στην Προποντίδα. Επίσης, οι πόλεις της Αρτάκης (Erdek) και της Πανόρμου (Bandirma), τα χωριά Χαράκι (Ilhanköy) και Δρακούντα (Doğanlar) της Μητρόπολης Κυζίκου. Από τον Πόντο προήλθαν 15 οικογένειες (ποσοστό 17 %), κυρίως από το Ινεγέτ της Μητρόπολης Κολωνείας (Νικόπολης), ενώ από την Ανατ. Θράκη μόλις 3 οικογένειες.
Η Κορησός αρχικά ορίστηκε ως έδρα της τοπικής επιστασίας προσφύγων με δικαιοδοσία στα χωριά Μαυροχώρι, Πολυκάρπη, Φωτεινή, Λιθιά και Βασιλειάδα. Εδώ, ιδρύθηκε επίσης αγροτικό ιατρείο για τους πρόσφυγες. Συνολικά, διανεμήθηκαν στο χωριό 100 αγροτικοί κλήροι (1928) και 91 οικόπεδα (1972) ως προσφυγική αποκατάσταση.
Βιβλιογραφία:
Θ. Ριζάκης – Γ. Τουράτσογλου, Επιγραφές Άνω Μακεδονίας (Ελίμεια, Εορδαία, Νότια Λυγκίστις, Ορεστίς), τομ. Α’, ΤΑΠΑ, Αθήνα 1985, σ. 182-183, 187-188·
Α. Βήτα, Η ελληνική παιδεία στην Κορησό, Σύλλογος Απανταχού Κορησιωτών Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Γεώργιος», Αμφιτρίτη, Θεσσαλονίκη 1992·
Ε. Πελαγίδης, Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930), Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 76, 127, 142, 153·
Ν. Δασκαλάκης, Η Κορησός στη διαδρομή του χρόνου, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 318-333.
