Στην Καστοριά ο ελληνικός στρατός ανέλαβε τη διοίκηση της πόλης την 11η Νοεμβρίου του 1912. Προηγήθηκαν διαπραγματεύσεις μεταξύ της ελληνικής πλευράς με τη μουσουλμανική διοίκηση της πόλης και υψηλόβαθμων αξιωματικών του οθωμανικού στρατού οι οποίες έφεραν ως αποτέλεσμα την αποχώρηση από την περιοχή πολλών μουσουλμάνων μπέηδων και Οθωμανών αξιωματικών και έκτοτε τη διοίκηση ανέλαβε ο ελληνικός στρατός.[1]
Μετά την ανάληψη της διοίκησης από τον ελληνικό στρατό το μεγαλύτερο μέρος των μουσουλμάνων πολιτών παρέμειναν στην Καστοριά έως το 1924.[2] Υπήρχαν πολλοί, πλούσιοι μουσουλμάνοι Μπέηδες οι οποίοι καταδυνάστευαν τους χριστιανούς αγρότες. Πολλοί από αυτούς προνόησαν να αποχωρήσουν μόνοι τους πριν το 1924 για την Κορυτσά της Αλβανίας. Η πλειονότητα όμως του μουσουλμανικού πληθυσμού της Καστοριάς και της ευρύτερης περιοχής της παρέμειναν στον τόπο ως το 1924 και αποτελούνταν από εργάτες και αγρότες που διαβίωναν μαζί με τους χριστιανούς και εβραίους της περιοχής και αγωνιούσαν για τις ίδιες βιοποριστικές ανάγκες. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός χωριζόταν σε κοινωνικές τάξεις και σε γλωσσικές ομάδες. Υπήρχαν μουσουλμάνοι αλβανόφωνοι, τουρκόφωνοι, σλαβόφωνοι και ελληνόφωνοι.[3]
Αξίζει να σταθεί κανείς στο τελετουργικό της επετείου και να δει πώς η συγκεκριμένη τοπική επέτειος εορτάζεται μέσω κρατικών θεσμών και ιδίως μέσω του δήμου. Η επισημότητα σφραγίζεται από την πρόσκληση του Δημάρχου Καστοριάς προς ένα σύνολο φορέων που τους καλεί να παραστούν στις εορταστικές εκδηλώσεις της 11ης Νοεμβρίου.[4] Κύριο σύμβολο της συγκεκριμένης τοπικής επετείου αποτελεί η ίδια η ημερομηνία της 11ης Νοεμβρίου όπου εορτάζεται ο Άγιος Μηνάς. Θεωρείται πως βοήθησε την πόλη για να απελευθερωθεί αναίμακτα και έχει καταστεί πολιούχος της πόλης. [5] Επομένως, ο εκκλησιασμός, η δοξολογία, η λιτάνευση της εικόνας του Αγίου Μηνά, η επιμνημόσυνη δέηση, η κατάθεση στεφάνων, οι πανηγυρικές ομιλίες, η λαμπαδηδρομία, ο σημαιοστολισμός, η φωταγώγηση οδών και κτιρίων καθώς και η παρέλαση μαθητών, στρατού και σωμάτων ασφαλείας, συλλόγων και σωματείων ενώπιον εκπροσώπων των κεντρικών ή περιφερειακών αρχών και παρουσία θεατών ολοκληρώνουν το τελετουργικό της επετείου.
Θα πρέπει όμως να δούμε τί ανάγκες εξυπηρετεί σήμερα αυτό το τελετουργικό, τί αποκομίζει σήμερα ο καστοριανός πολίτης συμμετέχοντας και παρακολουθώντας αυτό το τελετουργικό. Ανατρέχοντας κανείς στον τύπο της εποχής μπορεί να διαπιστώσει πως το τελετουργικό της συγκεκριμένης επετείου είναι σχεδόν πανομοιότυπο από τη δεκαετία του 1920 έως και σήμερα.[6] Πρόκειται για ένα τελετουργικό που κάποτε θα πρέπει να εξελιχθεί και να προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες. Θα πρέπει τα γεγονότα να ιδωθούν ευρύτερα μέσα από τις ιδιαίτερες γεωγραφικές, πολιτικές, ιστορικές, στρατηγικές, πολιτιστικές, συνθήκες οι οποίες αναδύθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα μέσα στα πλαίσια των εθνικών κρατών.[7]
Για να κατανοήσει ο σύγχρονος πολίτης τη διάρθρωση της κοινωνίας της αλλοτινής Καστοριάς θα ήταν περισσότερο χρήσιμο στη σημερινή συγκυρία αν το τελετουργικό για την ιστορική επέτειο της 11ης Νοεμβρίου φώτιζε την άλλοτε πολυπολιτισμική Καστοριά. Παρά τις εντάσεις και τις αναταραχές που προέκυπταν κατά καιρούς κατάφεραν να ευημερήσουν οι τρεις θρησκευτικές κοινότητες των χριστιανών, εβραίων και μουσουλμάνων δημιουργώντας έναν αξιόλογο πολιτισμό που αποτύπωνε την ιδιαιτερότητα της κάθε πολιτισμικής ομάδας. Αυτό θα μπορούσε να ξεκινήσει με δράσεις στα σχολεία. Μαθητές και εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να γίνουν από κοινού ερευνητές του τόπου τους, ανακαλύπτοντας τους αλλοτινούς καστοριανούς πολίτες της πολυπολιτισμικής Καστοριάς. Εργασίες για τα μνημεία και τις οδούς της πόλης, θεατρικά έργα ή και μικρά συνέδρια που συνδέονται με την επέτειο θα ήταν χρήσιμα για να κατανοήσουν οι μαθητές το πλαίσιο της εποχής. Παράλληλα, ιστορικοί περίπατοι μέσα στην πόλη, ομιλίες ιστορικών, ξεναγήσεις από γνώστες της τοπικής ιστορίας, ενεργοποίηση πολιτιστικών συλλόγων προς δράσεις ιστορικού αναστοχασμού και διαλόγου για το μέλλον της πόλης θεωρώ πως θα βελτίωνε το τελετουργικό για τη συγκεκριμένη επέτειο.
Επομένως, η Καστοριά σήμερα μέσα στα πλαίσια της επετείου για την αλλαγή της διοίκησης της πόλης θα χρειαζόταν να επανατοποθετηθεί στο παρελθόν της μιμούμενη όλες τις πολιτισμικές ομάδες που συμβίωναν άλλοτε στην Καστοριά αποδεικνύοντας πως παρά τις θρησκευτικές και γλωσσικές τους διαφορές κατάφεραν να συμβιώνουν αρμονικά την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Κουτσουφλιανιώτης Θωμάς
Δάσκαλος ΠΕ70
Απόφοιτος Ελληνικού Πολιτισμού
Μεταπτυχιακό Δημόσιας Ιστορίας
_____
Το παραπάνω κείμενο είναι επεξεργασμένη εκδοχή εργασίας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Δημόσιας Ιστορίας (ΕΑΠ) κατά το ακαδημαϊκό έτος 2018-2019
Βιβλιογραφία:
Αλβανός Ραϋμόνδος, Σλαβόφωνοι και πρόσφυγες, Κράτος και πολιτικές ταυτότητες στη Μακεδονία του Μεσοπολέμου, εκδόσεις Επίκεντρο, (Αθήνα 2019)
Κουλούρη, Χριστίνα, «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», στο Αθέατες όψεις της ιστορίας. Κείμενα αφιερωμένα στον Γιάννη Γιανουλόπουλο, Αθήνα, Ασίνη, 2012.
Κουλούρη, Χριστίνα, «60 χρόνια από τον πόλεμο του ’40. Ο Οκτώβριος και ο Οχτώβρης», ΤΟ ΒΗΜΑ, 29/10/2000.
Ρόμπου-Λεβίδη Μαρίκα, Επιτηρούμενες ζωές, Μουσική, χορός και διαμόρφωση της υποκειμενικότητας στη Μακεδονία, β έκδοση, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, (Αθήνα 2017)
Στάθης Π., «Εθνικές επέτειοι και γεγονότα διαμαρτυρίας: ένα καινοφανές πρόβλημα;», Ενθέματα Αυγής, 08.04.2012.
Εφημερίδες
Εφημερίδα: Καστορία, φ.93 16-11-1924. Φ. 123 15-11-1925. Φ.195 21-11-1926. Φ. 246 20-11-1927. Φ. 297 11-11-1928. Φ. 400 16-11-1930. Φ. 450 15-11-1931. Φ. 628 17-11-1935. Φ. 638 15-11-1936. Φ. 729 14-11-1937. Φ. 738 13-11-1938.
Εφημερίδα Μακεδονία φ. 1772 13-11-1916. Φ. 6942 12-11-1931. Φ. 6240 12-11-1929.
Πηγές διαδικτύου
Η απελευθέρωση του Άργους Ορεστικού και της Καστοριάς (11 Νοεμβρίου 1912), στον ιστότοπο: https://antexoume.wordpress.com/2017/11/11/, ανακτήθηκε στις 28-11-2018.
Νόμος 36991/3-10-2005, στον ιστότοπο: https://www.taxheaven.gr, ανακτήθηκε στις 29-11-2018.
Νόμος 748/1966 άρθρο 4, στον ιστότοπο: https://www.e-forologia.gr, ανακτήθηκε στις 28-11-2018.
Ο Άγιος Μηνάς και η απελευθέρωση της Καστοριάς, στον ιστότοπο: http://fos-kastoria.blogspot.com/2011/11/11-1912.html, ανακτήθηκε στις 28-11-2018.
Πρόγραμμα Εορτασμού 11ης Νοεμβρίου, στον ιστότοπο: http://www.kastoria.gov.gr/2018/11, ανακτήθηκε στις 28-11-2018.
[1] Η απελευθέρωση του Άργους Ορεστικού και της Καστοριάς (11 Νοεμβρίου 1912), στον ιστότοπο: https://antexoume.wordpress.com/2017/11/11/, ανακτήθηκε στις 28-11-2018.
[2] Εφημερίδα Καστορία φ. 79 10-08-1924.
[3] Αλβανός Ραϋμόνδος, Σλαβόφωνοι και πρόσφυγες, Κράτος και πολιτικές ταυτότητες στη Μακεδονία του Μεσοπολέμου, εκδόσεις Επίκεντρο, (Αθήνα 2019), σελ. 79-80. Ρόμπου-Λεβίδη Μαρίκα, Επιτηρούμενες ζωές, Μουσική, χορός και διαμόρφωση της υποκειμενικότητας στη Μακεδονία, β έκδοση, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, (Αθήνα 2017), σελ. 262.
[4] Πρόγραμμα Εορτασμού 11ης Νοεμβρίου, στον ιστότοπο: http://www.kastoria.gov.gr/2018/11, ανακτήθηκε στις 28-11-2018.
[5] Ο Άγιος Μηνάς και η απελευθέρωση της Καστοριάς, στον ιστότοπο: http://fos-kastoria.blogspot.com/2011/11/11-1912.html, ανακτήθηκε στις 28-11-2018. Από το 1912 και έπειτα οι Καστοριανοί αφιέρωσαν την εκκλησία της Παναγίας του Μουζεβίκη και στον Άγιο Μηνά διότι στον εσωνάρθηκα του ναού υπάρχει μεγάλη τοιχογραφημένη εικόνα του αναφερόμενου στρατιωτικού αγίου.
[6] Εφημερίδα: Καστορία, φ.93 16-11-1924. Φ. 123 15-11-1925. Φ.195 21-11-1926. Φ. 246 20-11-1927. Φ. 297 11-11-1928. Φ. 400 16-11-1930. Φ. 450 15-11-1931. Φ. 628 17-11-1935. Φ. 638 15-11-1936. Φ. 729 14-11-1937. Φ. 738 13-11-1938. Εφημερίδα Μακεδονία φ. 1772 13-11-1916. Φ. 6942 12-11-1931. Φ. 6240 12-11-1929.
[7] Κουλούρη, Χριστίνα, «Γιορτάζοντας το έθνος: εθνικές επέτειοι στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα», ό.π., σελ 193.
