ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
11η Νοεμβρίου του 1912. Είναι η ημερομηνία που θέτει τέλος στα 527 χρόνια του τουρκικού ζυγού (1385-1912). Η Καστοριά είναι η τελευταία χρονολογικά πόλη που απελευθερώθηκε κατά τον Α Βαλκανικό Πόλεμο. Τα γεγονότα εκείνων των ημερών καταγράφει ο δικηγόρος και δημοσιογράφος Ι. Μπακάλης (1902-1956). Το ημερολόγιο του πατέρα του αλλά και τις δικές του προσωπικές μνήμες και εμπειρίες τις δημοσιεύει στην εφημερίδα Ορεστιάς (φύλλο 106/7.11.48) :
<< Στις 19 Οκτωβρίου του 1912, μετά την μάχη στην Νεάπολη η Βοίου, με τους Κρήτες αντάρτες εθελοντές, ο ηττημένος Μπεκήρ Αγάς, οπισθοχωρεί στην Καστοριά και καταφεύγει στην Κορυτσά ώστε να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και να στρατολογήσει τουρκαλβανούς άτακτους. Το διάστημα 20-21 Οκτωβρίου η Καστοριά μένει χωρίς μεγάλη τουρκική δύναμη και ορισμένοι ενθουσιώδεις καστοριανοί δημιουργούν επιτροπή υπό τον πρώην Δήμαρχο Λ. Μαυροβίτη και την στέλνουν στον αρχηγό των εθελοντών Κατεχάκη που βρισκόταν στο Βογατσικό, με σκοπό να ζητήσουν την άμεση απελευθέρωση της Καστοριάς. Προηγήθηκε η άρνηση του Μητροπολίτη Ιωακείμ να συνδράμει στην επιτροπή, καθώς θεωρούσε φρόνιμο να περιμένει την τακτικό στρατό.
Η στάση αυτή επικρίθηκε αλλά αποδείχθηκε σωστή, καθώς στις 22 Οκτωβρίου του 1912 επιστρέφει ο Μπεκήρ Αγάς με εκατοντάδες τουρκαλβανούς οπλίτες και στρατοπεδεύει στο ύψωμα του Δισπηλιού. Μαζί με το τακτικό στράτευμα του Μεχμέτ Πασά, και ντόπιους οπλισμένους τούρκους χωρικούς δημιουργούν μια δύναμη 3000 ανδρών και εξαπολύουν επίθεση. Αναγκάζουν με αλλεπάλληλες μάχες τους Κρήτες εθελοντές, που είχαν προωθηθεί μέχρι το Μαυροχώρι, να οπισθοχωρήσουν άτακτα και να φτάσουν στην Σιάτιστα. Εκεί έγινε σημαντική μάχη στις 4 Νοεμβρίου (απελευθερώθηκε η Σιάτιστα), που ανέτρεψε την κατάσταση και επαναπροωθησε του Έλληνες.
Στις 10 Νοεμβρίου το 1ο Σύνταγμα Ιππικού υπό τον Αντισυνταγματάρχη κ. Ζαχαρόπουλο εγκαταστάθηκε στο Βατοχώρι, καταδιώκοντας τα οπισθοχωρούντα τουρκικά στρατεύματα από το Μοναστήρι προς την Κορυτσά. Στέλνεται η 1η ύλη υπό τον Επίλαρχο Ι. Άρτη ως αναγνώριση προς την Καστοριά. Υπήρχε η λανθασμένη πληροφόρηση ότι οι τούρκοι εγκατέλειψαν την Καστοριά. Και ο διάδοχος απέστειλε διαταγή από την Φλώρινα ότι σοβαροί πολιτικοί λόγοι επιτάσσουν την κατάληψη της Καστοριάς. Η ίλη διέθετε 30-35 ιππείς μεταξύ των οποίων και ο Υπίλαρχος Π Νικολαίδης και ο Ανθυπίλαρχος Φ. Πηχιών. Στην πόλη βρισκόταν εκείνη την ημέρα 3 τάγματα πεζικού με 3000 άνδρες και 3 ορειβατικά πυροβόλα υπό τον Μεχμέτ πασά και το εφεδρικό τάγμα της Στάροβας με 800 άνδρες και 2 πυροβόλα υπό τον Εστέρφ Μπέη, που κατέλυσαν στον στρατώνα της Ντόμπλιτσας και σε τουρκικές κατοικίες. Ακόμη υπήρχαν 150 άτακτοι Τουρκαλβανοί υπό τον Μπεκήρ Αγά και τους ληστές Σαλή Μπουτκα και Μερσίν Αράπη, στους οποίους δεν επιτράπηκε η είσοδος στην πόλη για αποφυγή λεηλασιών.
Ο υπίλαρχος Νικολαίδης εισήλθε νύχτα στην Καστοριά και αφού αφόπλισε δύο τούρκους χωροφύλακες και ζήτησε να ειδοποιηθεί ο τούρκος διοικητής. Κατά την μετακίνηση του ο χωροφύλακας συναντάει τον Έλληνα δήμαρχο της πόλης Κ. Γούση. Μεταβαίνουν στο σπίτι του Μεχμέτ Πασά και ο δήμαρχος μεταφέρει το ερώτημα του υπίλαρχου Νικολαίδη αν θα πολεμήσει η αν θα παραδώσει την πόλη μαζί με την ψευδή πληροφορία ότι 25000 άνδρες του Ελληνικού στρατού βρίσκονταν στα πρόθυρα της Καστοριάς στον Απόσκεπο. Ενώ η αλήθεια είναι ότι εκείνη την στιγμή βρισκόταν μόνο η ολιγομελής ομάδα του Άρτη. Μετά από δύο ημέρες κατέφθασε εδώ όλο το 1ο Σύνταγμα Ιππικού από το Βατοχώρι και η ΙΙΙ Μεραρχία από το Σκλήθρο.
Ο πιεσμένος Μεχμέτ Πασάς δήλωσε ότι δεν πρόκειται να προβάλει αντίσταση και είπε στον δήμαρχο να μεταβούν στον στρατώνα της Ντόμπλιτσας, όπου θα συναντούσε τον Νικολαίδη. Κατέβηκαν μαζί την οδό Μητροπόλεως και οι δρόμοι τους χώρισαν , ο μεν να πορευθεί πρώτος στον στρατώνα, ο δε να αναφέρει το γεγονός στον Νικολαίδη. Ο υπίλαρχος είχε μεταβεί στον Απόσκεπο για να αναφέρει τις σχετικές πληροφορίες στον Άρτη. Στο μεταξύ είχε συγκληθεί στρατιωτικό συμβούλιο στον στρατώνα μεταξύ των τούρκων αξιωματικών και είχε αποφασιστεί η άμεση αποχώρησης όλων των στρατευμάτων προς την Βίγλιστα και την Κορυτσά. Μ αυτόν τον τρόπο δεν δέχθηκε ο Μεχμέτ Πασάς την ταπείνωση να παραδώσει αυτοπροσώπως την πόλη, αλλά να την εγκαταλείψει .
Βέβαια ο αιμοσταγής Μπεκήρ Αγά και οι ληστές Σαλή Μπούτκα και Μερσίν Αράπη επέμεναν να πυρπολήσουν την πόλη πριν αναχωρήσουν. Εδώ φάνηκε η μεγάλη προσωπικότητα του Μεχμέτ Πασά και των μπέηδων της πόλης που τους εμπόδισαν, καθώς γνώριζαν ότι αυτό θα είχε δραματικό αντίκτυπο στους παραμένοντας τούρκους πολίτες. Όταν ο υπίλαρχος Νικολαίδης μαζί με τον δήμαρχο Γούση, κατέφθαναν, συναντούσαν στον δρόμο εκατοντάδες ανάστατους τούρκους στρατιώτες που έτρεχαν εδώ και εκεί. Κανείς δεν τόλμησε να τους πειράξει, παρόλο που έβλεπαν πρόσωπο με πρόσωπο έναν Έλληνα αξιωματικό. Όταν έφθασαν στον στρατώνα δεν βρήκαν κανέναν, καθώς είχε ήδη αναχωρήσει το τουρκικό επιτελείο μαζί με τους μπέηδες της πόλης. Παράλληλα είχε ειδοποιηθεί και η δύναμη 1000 ανδρών μαζί με τα πυροβόλα της να εγκαταλείψει το Άργος Ορεστικό και να συμπτυχτεί προς την Βίγλιστα.
Έτσι, από το βράδυ εκείνο μεταξύ 10 και 11 Νοεμβρίου του 1912 η Καστοριά ήταν ελεύθερη πόλη. Οι τρεις Έλληνες ιππείς αναχώρησαν για τον Απόσκεπο και διεμήνυσαν στον δήμαρχο να ετοιμάσουν οι κάτοικοι ψωμί και φαγητό για 25000 στρατιώτες, καθώς την άλλη μέρα θα έμπαιναν θριαμβευτές στην πόλη. Οι Καστοριανοί εκείνο το βράδυ δεν κοιμήθηκαν. Ετοίμαζαν ελληνικές σημαίες και φαγητά για αν υποδεχθούν τον ελληνικό στρατό και έκαναν δεήσεις στον Άγιο Μηνά, καθώς ξημέρωνε η γιορτή του. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Νοεμβρίου ο Ανθυπίλαρχος Πηχιών, εισήλθε με λίγους ιππείς και κατευθύνθηκε στον Μητροπολίτη, όπου προανήγγειλε την απελευθέρωση της πόλης.
Στις 10,00 πμ, ο Επίλαρχος Άρτης με τους άνδρες του εισήλθε επίσημα στην πόλη και ο χιλιάδες πολίτες ξεχύθηκαν στους δρόμους να τον προϋπαντήσουν. Οι καμπάνες σήμαναν χαρμόσυνα και εκατοντάδες σημαίες κρεμάστηκαν στα μπαλκόνια. Ο γιατρός Δ. Φεραίος προσπάθησε να εκφωνήσει λογύδριο υποδοχής και δεν τα κατάφερε από συγκίνηση. Η πομπή κατέληξε στην Μητρόπολη όπου έγινε η πρώτη πανηγυρική δοξολογία στην ελεύθερη πόλη, χωροστατούντος του Μητροπολίτη Ιωακείμ. Την πανηγυρική ομιλία του Μητροπολίτη Ιωακείμ στον ναό ακολούθησε δεξίωση στο μητροπολιτικό μέγαρο. Εκεί μετείχαν όλες οι θρησκευτικές κοινότητες της πόλης ώστε να δείξουν το καλό πρόσωπο και την υποταγή στον ελληνικό στρατό, ανεξάρτητα βέβαια με το τι έκαναν το προηγούμενο διάστημα. Πήραν τον λόγο ο Μητροπολίτης , ο διευθυντής του Εβραϊκού σχολείου Γκέρσον, εκ μέρους της τουρκικής κοινότητας ο έμπορος Σουλειμάν Εφέντη και ο Επίλαρχος Άρτης.
Ο Καστοριανός Ανθυπίλαρχος Πηχιών τοιχοκόλλησε στους τοίχους της πόλης την προκήρυξη : Καταλαμβάνω την πόλιν Καστορίαν, διακηρύττω καθ Υψηλήν εντολήν της Βασιλικής Αυτού Υψηλότητας του Διαδόχου και Γενικού Αρχηγού των εν Μακεδονία στρατευμάτων, ότι οι νόμοι του Ελληνικού κράτους θέλουσι ισχύει από σήμερον και την Επαρχίαν Καστοριάς, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Από σήμερον και μέχρι νεωτέρας διαταγής θέλει ισχύει ο Στρατιωτικός Νόμος, καθ όλην την Επαρχίαν. Εγέννετο εν Καστορία τη 11η Νοεμβρίου 1912. Ο Διοικητής Ιππικού Ιωάννης Άρτης.
Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ
Η απελευθέρωση της Καστοριάς, μέσα από την δημοσίευση της εφημερίδας των απομνημονευμάτων του Μπακάλη, αποτελεί μνημείο ίσως μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία.
Πρώτο. Είναι η μοναδική απελευθέρωση πόλης όπου δεν έγινε μάχη, όπου δεν δημιουργήθηκαν πυρπολήσεις, σφαγιασμοί και βανδαλισμοί, παρά το γεγονός ότι στην πόλη ζούσαν τρεις κοινότητες χριστιανοί, Εβραίοι και μουσουλμάνοι. Δεν χύθηκε στάλα αίμα. Που οφείλεται αυτό; Στον Προφήτη Ηλία. Ο Προφήτης Ηλίας λατρεύεται και από τις τρεις θρησκείες.
Για μεν τους Χριστιανούς και τους Εβραίους είναι γνωστή η λατρεία, ο Προφήτης ανελήφθη στους ουρανούς με φλεγόμενο άρμα ρίχνοντας προβιά, αφού άφησε συνεχιστή του έργου του το μαθητή του, Ελισαίο. Στην συνέχεια οι χριστιανοί πιστεύουν ότι στην Μεταμόρφωση του Ιησού, στάθηκε δίπλα Του μαζί με τον Μωυσή. Όπως προκύπτει από την αναφορά του Αποστόλου Παύλου, ο Προφήτης Ηλίας δεν ανελήφθη όπως ο Ιησούς στον ουρανό, αλλά άφησε ο Θεός να φανεί ότι ανελήφθη και ο προφήτης Ηλίας ζει στην γη με φθαρτό σώμα, εδώ και χιλιάδες χρόνια τώρα. Έτσι εμφανίστηκε με το υλικό του σώμα ως εκπρόσωπος των ζώντων, στη Μεταμόρφωση του Κυρίου στο όρος Θαβώρ.
Οι μουσουλμάνοι λατρεύουν τον προφήτη Ηλία πιστεύοντας ότι μαζί με τον προφήτη Ενώχ, δεν ανελήφθησαν στους ουρανούς αλλά ζουν στον κόσμο μας ράβοντας τα ρούχα τον πιστών για τον παράδεισο.
Έτσι εξηγείται γιατί ο Προφήτης Ηλίας είναι ο προστάτης των γουνοποιών. Συμβολίζει ουσιαστικά την εφοδιαστική αλυσίδα και την αλυσίδα αξίας της γούνας. Οι εβραίοι είναι οι έμποροι των πρώτων υλών, οι Έλληνες χριστιανοί είναι οι παραγωγοί των ενδυμάτων και οι μουσουλμάνοι (οι Τούρκοι εν προκειμένω) είναι οι καταναλωτές των γουναρικών. Δηλαδή οι Έλληνες γουναράδες ουσιαστικά κάνουν μέσω του Προφήτη Ηλία την προβολή (μάρκετινγκ) του προιόντος: Οι Έλληνες γουναράδες κατασκευάζουν παραδεισένια ρούχα.
Δεύτερο. Σε κάθε απελευθέρωση υπάρχει το φαινόμενο του μίσους και της αντεκδίκησης. Στην απελευθέρωση της Καστοριάς, αντίθετα οι Καστοριανοί στους δρόμους αγκάλιαζαν τους Τούρκους και με δάκρυα χαράς τους φιλούσαν. Πουθενά στην παγκόσμια ιστορία δεν υπάρχει τέτοιο ιστορικό προηγούμενο. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της τέχνης της γούνας που αποτελεί κοινό πολιτιστικό στοιχείο μεταξύ των τριών κοινοτήτων. Η τέχνη της γούνας αποτέλεσε αλλά και αποτελεί τον καταλύτη των σχέσεων μεταξύ των λαών και του αμοιβαίου σεβασμού των πολιτιστικών αξιών.
Τρίτον. Είναι αξιοσημείωτη η στάση του Μητροπολίτη Ιωακείμ. Κάλεσε στο κοσμικό οίκημα της Μητροπόλεως Καστοριάς τους θρησκευτικούς εκπροσώπους των δύο άλλων κοινοτήτων σε δεξίωση όχι μόνο με ισότιμη συμμετοχή, αλλά τους δόθηκε το δικαίωμα να ομιλήσουν. Η στάση του Ιωακείμ αποτελεί παράδειγμα για τον αμοιβαίο σεβασμό των διαφορετικών αντιλήψεων είτε είναι πολιτικές, φυλετικές ή θρησκευτικές.
Τέταρτον. Οι Καστοριανοί πανηγύριζαν ενώ θα έπρεπε να κλαίνε. Γιατί; Διότι από την 11/11/1912, η ελεύθερη επικοινωνία και το ελεύθερο εμπόριο της γούνας με την αγορά της Κωνσταντινούπολης, που ήταν η πιο σημαντική, χάνεται οριστικά. Οι Τούρκοι, ως ξεχωριστό πλέον κράτος βάζουν πλέον απαγορεύσεις στις ελληνικές εισαγωγές γουναρικών στην Τουρκία. Οι Καστοριανοί το ήξεραν. Έθεσαν όμως πάνω από το συμφέρον το προσωπικό, το οικονομικό και το επιχειρηματικό την μέγιστη ηθική επιταγή : Πάνω απ όλα και από κάθε συμφέρον βρίσκεται η ελευθερία και το συμφέρον της πατρίδος.
Σήμερα εμείς τοποθετούμε ως ύψιστη ηθική επιταγή την ελευθερία και το συμφέρον της Ελλάδος ή μήπως θέτουμε ως πρώτη επιλογή το προσωπικό και οικονομικό μας συμφέρον;
Ας αναλογιστούμε έστω για λίγο αυτό το ερώτημα. Ίσως ο εσωτερικός συλλογισμός μας σ΄ αυτό το ερώτημα αποτελέσει την αναγνώριση όλων αυτών που αγωνίστηκαν για εμάς, για μία πατρίδα ελεύθερη. Αυτό είναι ηρωισμός η υπέρβαση του ατομικού συμφέροντος για την πατρίδα, τα ιδανικά μας, τις ηθικές μας αξίες, τις οποίες πολλοί σήμερα προσπαθούν να τις ανταλλάξουν με τις αξίες του ευρώ.
Χρόνια Πολλά, στους συμπολίτες μου, στην Ελλάδα και τους ελεύθερους Έλληνες.
Σημείωση: το αναλυτικό χρονικογράφημα του δικηγόρου Μπακάλη, αποτυπώνεται στο βιβλίο μου Η Τέχνη της γούνας από την Μυκηναϊκή περίοδο μέχρι και σήμερα, καθώς και στο βιβλίο του Λ. Πουλιόπουλου.
