Από τη Λάκκα, το εγκαταλειμμένο παλιό χωριό 2,5 χλμ. δυτικά του Τοιχιού, σώζονται λιγοστές ξερολιθιές, ίχνη των σπιτιών του και των αχυρώνων τους. Ακόμη, δεν σώζεται ούτε καν ίχνος από την εκκλησία του χωρίου, η οποία ήταν αφιερωμένη στο όνομα του Αγίου Αθανασίου.
Πολλοί από σημερινούς τους κατοίκους του Τοιχιού κατάγονται από τη Λάκκα, όπως οι οικογένειες Λεβαντή, Τζιάρα, Μήλιου και ορισμένες Τέρπου.
Πώς όμως το χωριό κατέληξε να εγκαταλειφθεί;
Η Λάκκα δεν γνωρίζουμε πότε δημιουργήθηκε. Υπήρχε σίγουρα τον 19ο αι. και προφανώς νωρίτερα μέσα στην Τουρκοκρατία, αλλά δεν ξέρουμε αν έχει άμεση σχέση με το βυζαντινό κάστρο του Λογγά του 11ου αι. που βρίσκεται ακριβώς πιο ψηλά στον λόφο.
Πιθανό κάποιοι από τους απογόνους των κατοίκων του κάστρου να έχτισαν τη Λάκκα τους επόμενους αιώνες. Ξέρουμε όμως ότι η Λάκκα είχε ήδη εγκαταλειφθεί τη δεκαετία του 1880, όταν πέρασε από εκεί ο περιηγητής Νικόλαος Σχινάς και το αναφέρει. Μιλά για ένα χωριό που ερημώθηκε από τις πλημμύρες που διπλανού ποταμού, δηλαδή το ρέμα που κατεβαίνει από τη Βυσσινιά.
Η βασική όμως αιτία εγκατάλειψης ήταν μάλλον οι κατολισθήσεις του βουνού και όχι οι πλημμύρες. Αν παρατηρήσει ακόμη και σήμερα κάποιος τις απότομες πλαγιές του βουνού είναι πολύ ασταθείς, συνεχώς μεταφέρονται φερτές ύλες προς τα κάτω, ακόμη και τώρα που είναι δασωμένες. Εξάλλου όλα τα σπίτια της Λάκκας προς το βουνό είναι παραχωμένα μέσα στο χώμα. Μάλλον περισσότερο το βουνό και όχι τόσο το ποτάμι εξαφάνισε τη Λάκκα.
Επίσης, είναι γνωστό ότι το χωριό βρισκόταν πάνω στον κεντρικό μουλαρόδρομο που ένωνε την Καστοριά με τη Φλώρινα μέσω του Βιτσίου. Οι κάθε λογής διαβάτες σίγουρα έθεταν σε μόνιμο κίνδυνο τους κατοίκους του οικισμού, που θα ήθελαν περισσότερη κάλυψη σε εκείνες τις δύσκολες εποχές.
Το χωριό μάλλον άρχισε να εγκαταλείπεται ήδη από τη δεκαετία του 1850, καθώς τότε χτίστηκε και ο Αγ. Αθανάσιος, η νέα εκκλησία που προφανώς έχτισαν εις ανάμνηση της παλιάς που είχε καταστραφεί και ήταν θαμμένη. Η μεγάλη εικόνα της Παναγίας στο δεξί προσκυνητάρι της εκκλησίας του Τοιχιού προέρχεται από την παλιά εκκλησία της Λάκκας. Γι’ αυτό και ο π. Θωμάς Παντελίδης την αναφέρει ως Παναγία Λακκιώτισσα στο βιβλίο του.
Εκτός από το σύντομο σχόλιο του Σχινά και το γνωστό βιβλίο «Το Τοιχιό χθές και σήμερα», αναφορά στη Λάκκα κάνει τρεις φορές και ο καθηγητής Μουτσόπουλος: «Κάστρον ο Λογγάς» (Κληρονομιά 18Β’ 1986), «Ανασκαφές σε Δυτικομακεδονικά κάστρα» (ΑΕΜΘ 6, 1992), «Άγνωστα βυζαντινά κάστρα της Μακεδονίας» (Νησίδες, Θεσ/νίκη 2004).
Οι Λακκιώτες σκορπίστηκαν στα διπλανά χωριά Τοιχιό, Σιδηροχώρι και Κεφαλάρι. Έτσι, αυτά τα χωριά έχουν παλιούς συγγενικούς δεσμούς μεταξύ τους.
Σήμερα, στο χώρο του παλιού χωριού εκτός από τις σκόρπιες ξερολιθιές θα δει κάποιος ένα μικρό ρέμα που κατεβαίνει από το βουνό Μπίκοβικ, άνωθεν του Σιδηροχωρίου. Από εκεί έπαιρνε νερό το χωριό. Επίσης, θα βρει δύσκολα και δύο μικρά εικονοστάσια του Αγ. Γεωργίου λίγο ψηλότερα μέσα στο δάσος.
Αυτό όμως που κάνει μεγάλη εντύπωση είναι πως όλη η περιοχή είναι ένας απέραντος σκουπιδότοπος κάθε είδους απορριμμάτων, από συσκευασίες φυτοφαρμάκων και παλιά λάστιχα μέχρι σίδερα και υλικά οικοδομών εδώ και πάρα πολλά χρόνια τώρα.
Φωτογραφίες και επιμέλεια: Βασίλης Κωστόπουλος – 2020 
