Έξι Ιουλίου εορτάζεται η μνήμη του Οσίου Σισώη. Ο όσιος αυτός ήταν ένας από τους γνωστότερους ασκητές. Έζησε και ασκήτευσε στην Αίγυπτο, όπου και πέθανε το 429 μ.χ. Πολύ ωραία ως εδώ, γιατί όμως Indiana Jones ; Γιατί οι πολύ μεταγενέστερες απεικονίσεις του τον συνδέουν με ένα από τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά μυστήρια ,αυτό του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου…
Σύμφωνα με την παράδοση λοιπόν ο Όσιος κατά τις περιπλανήσεις του επισκέφθηκε τον τάφο του Μακεδόνα βασιλιά!
Οι μαθητές του Οσίου Σισώη είναι οι πρώτοι που απεικόνισαν τη σχετική σκηνή,την οποία περιγράφουν ως εξής: ‘Σισώης ο Μέγας εν Ασκηταίς έμπροσθεν του τάφου του βασιλέως των Ελλήνων Αλεξάνδρου, του πάλαι λάμψαντος εν δόξει φρίττει και το άστατον του καιρού και της δόξης της προσκαίρου λυπηθείς, ιδού κλαίει’.
Άν αυτό ήταν αληθινό γεγονός, δημιουργούνται μερικές ερωτήσεις:
Ο τάφος ήταν ακόμη ορατός τον 5ο μ.χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια; Βρέθηκε από τον Όσιο σε μια από τις περιπλανήσεις του; Ή τίποτα από όλα αυτά; Το μυστήριο περιπλέκεται με την σχεδόν ολοκληρωτική απουσία απεικονίσεων του θέματος στη Βυζαντινή αγιογραφία. Στα Μεταβυζαντινά χρόνια όμως έχουμε αρκετές, με τις περισσότερες απ αυτές μαζεμένες σε μία πόλη της Βόρειας Ελλάδας, στην Καστοριά.
Μια από τις πιο γνωστές εντυπωσιακές και από τις πιο πρώιμες απεικονίσεις είναι στον εξωτερικό τοιχο στο παρεκκλήσι του Ιωάννη του Θεολόγου στη Μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας, έργο του αγιογραφου Ευσταθίου Ιακώβου το 1522. Εδώ ο Όσιος φρίττει βλέποντας τρείς σκελετούς σε ένα τάφο και αναλογίζεται:
Ορών σε τάφε δειλιώ σου την θέαν και καρδιοστάλακτον δάκρυον χέω, χρέος το κοινόφλητον εις νουν λαμβάνων, πως ουν μέλλω, διελθείν περας τοιούτον. Αι, αι θάνατε τις δύναται φυγείν σε;’,
Σε ελεύθερη απόδοση :
Βλέποντάς σε τάφε δειλιάζω και τρομάζω στη θέα σου και χύνω δάκρυα από την καρδιά, φέρνοντας στο νού μου το χρέος που οφείλουν όλοι οι άνθρωποι να εξοφλήσουν (δηλαδή το θάνατο), έτσι και εγώ θα υποστώ ένα τέτοιο τέλος. Αχ, αχ θάνατε, ποιος είναι εκείνος που μπορεί να σε αποφύγει;’
Πολύ συγκινητικό και διδακτικό, αλλά η απεικόνιση με τους τρεις σκελετούς μπερδεύει ακόμη περισσότερο τη κατάσταση.
Είναι ένας τάφος άσχετων ανθρώπων και ο Σισώης μιλά για τον Θάνατο τη φθορά, το σήμερα είμαστε αύριο δεν είμαστε κλπ ; Ή ο Αλέξανδρος ήταν θαμμένος σε ένα “Πολύανδριον” μαζί με τους μεταγενέστερους Πτολεμαίους βασιλείς ; όπως αναφέρεται σε μερικές πηγές; Στις άλλες δύο απεικονίσεις της Καστοριάς , στον Άγιο Νικόλαο της Αρχόντισσας Θεολογίνας , του 1663 και στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο στο Απόζαρι του 1727, ο Σισώης βλέπει απο ένα σκελετό….
Γνωστή επίσης απεικόνιση βρίσκεται στη Μονή Βαρλαάμ στα Μετέωρα έργο του Γεωργίου Φράγκου του 1556 ο οποίος είναι ο πρώτος που αναφέρει το νεκρό ως Αλέξανδρο γράφοντας στην επιγραφή της τοιχογραφίας : Σισώης ο Μέγας εν Ασκηταίς έμπροσθεν του τάφου του βασιλέως των Ελλήνων Αλεξάνδρου, του πάλαι λάμψαντος εν Δόξει φρύττει και το άστατον του καιρού και της δόξης της προσκαίρου λυπηθείς, ιδού κλαίει…»
Σε άλλη απεικόνιση του ύστερου 18ου αιώνα στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κουκούλι του Ζαγορίου ο νεκρός φοράει και κορώνα, ενώ σε μια σύγχρονη αγιογραφία, ο αγιογράφος ζωγραφίζει διπλα στον πολύπαθο σκελετό και μια μακεδονική ασπίδα και μια περικεφαλαία, όμοιες με αυτές που απεικονίζονται στον Μακεδονικό τάφο των Λύσωνος και Καλικλέους στα Λευκάδια της Ημαθίας…
Για να ανακεφαλαιώσουμε , μάλλον η παράδοση ξεκινά από την απεικόνιση των Μετεώρων και συνεχίζει ακάθεκτη στις μέρες μας, ενώ η πρώιμη της Μαυριώτισσας συνδέεται περισσότερο με τη διδαχή της φθοράς καθώς επίσης και με «το φόβο του θανάτου ολόκληρου του βυζαντινού κόσμου που έχει δει μια αυτοκρατορία να καταρρέει και φιλοσοφεί πάνω στη ματαιότητα των εγκοσμίων», όπως μπορεί κάποιος να διαβάσει σε ένα ενδιαφέρον σχετικό άρθρο του archaiologia.gr.
Ρωμύλος Μαντζούρας
