Η «διάσημη» Εμποροπανήγυρη του Άργους Ορεστικού αποτελεί το κορυφαίο εμπορικό γεγονός σε ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία. Η απήχησή του ξεπερνά βέβαια τα όρια της περιφέρειας και εκτείνεται σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα και νότια τμήματα των γειτονικών χωρών, όπως η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία. Κάθε χρόνο στα τέλη του Σεπτέμβρη, εκατοντάδες έμποροι από πολλά σημεία της χώρας συρρέουν στην κωμόπολη με σκοπό να εκθέσουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους στους χιλιάδες επισκέπτες του λαϊκού αυτού πανηγυριού.
Για τον θεσμό των πανηγυριών πρώτη αναφορά γίνεται στα Ομηρικά Έπη. Η πρωταρχική τους λειτουργία αφορούσε την ενθάρρυνση της πολιτικοκοινωνικής και θρησκευτικής συνοχής. Αργότερα προστέθηκε ο εμπορικός και οικονομικός τους ρόλος. Στα χρόνια του Βυζαντίου η «πανήγυρις» ήταν ένας αρκετά διαδεδομένος θεσμός που συνδεόταν με τη θρησκευτική λατρεία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πανηγύρι των Δημητρίων στη Θεσσαλονίκη του 12ου αι[1].
Μετά την οθωμανική κατάκτηση οι μικρές πανηγύρεις εξαπλώθηκαν στην επαρχία και δημιουργήθηκε σταδιακά ένα ολοκληρωμένο εμπορικό δίκτυο, που ανταγωνίζονταν το μονοπώλιο των πόλεων. Εμποροπανηγύρεις δημιουργούνται, εξαφανίζονται και επανεμφανίζονται ανάλογα τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα κάθε περιοχής.
Στον μακεδονικό χώρο, μετά την ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου τη δεκαετία του 1880 οι εμποροπανηγύρεις απώλεσαν κάπως τον κυρίαρχο ρόλο που κατείχαν στην κοινωνική και οικονομική ζωή της επαρχίας, καθώς οι μεταφορές των προϊόντων γινόταν ευκολότερα και γρηγορότερα[2]. Πάντως οι περισσότερες δεν εξαφανίστηκαν αλλά συνέχισαν να υπάρχουν στον 20ο αι., οπότε άρχισαν να αλλάζουν μορφή με την εισαγωγή βιομηχανικών προϊόντων.
Μετά το τέλος του πολέμου οι εμποροπανηγύρεις τροποποιήθηκαν πλήρως και πλέον η αναψυχή, όχι οι εμπορικές συναλλαγές, κρατούν τον κυρίαρχο ρόλο.
Οι κυριότερες εμποροπανηγύρεις στη Δυτική Μακεδονία στα τέλη της Τουρκοκρατίας διοργανώνονταν στο Άργος Ορεστικό (Χρούπιστα) και το Μαυροχώρι (Μάυροβο) Καστοριάς, στα Γρεβενά, το Μαυρονόρος και το Κέντρο (Βέντζια) Γρεβενών, στα Σέρβια και το Τσοτύλι Κοζάνης[3].
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να τοποθετήσουμε σε κάποια χρονική περίοδο την έναρξη λειτουργίας της Εμποροπανήγυρης Χρούπιστας. Επίσημα ή ανεπίσημα, έχουν γραφεί κάποιες μάλλον ανεδαφικές απόψεις προκειμένου να αποδοθεί μεγαλύτερη αίγλη στη διοργάνωση αυτή.
Η πρώτη άποψη υποστηρίζει ότι το πανηγύρι του Άργους Ορεστικού υπάρχει ήδη κατά τον 16ο αι. και ότι το οθωμανικό κατάστιχο του 1568 μιλά για αυτό, πράγμα που σε καμία περίπτωση δε συμβαίνει. Τα οθωμανικά κατάστιχα του έτους 1530 (ΤΤ424) και του έτους 1568/69 (ΤΤ720) για την περιοχή της Χρούπιστας δημοσιεύθηκαν σε πρόσφατη μελέτη των Γκέκα και Ζήκα[4]. Το μεν πρώτο είναι συνοπτικό και αναφέρει ότι η έδρα του Καζά Αστίν ήταν η κωμόπολη Χρούπιστα με 74 οικογένειες χριστιανών και μουσουλμάνων (εκτός τους ανύπανδρους και τις χήρες) και αποτελούσε σουλτανικό χάσι, δηλαδή τα 18569 άσπρα[5] από τη φορολόγηση των κατοίκων πηγαίνουν απευθείας στο ταμείο του σουλτάνου. Το δεύτερο κατάστιχο είναι αρκετά πιο αναλυτικό και επιμερίζει τον φόρο σε άσπρα ανά κατηγορία. Εκεί αναφέρεται ότι ο φόρος του παζαριού της Χρούπιστας ήταν 4200 σε σύνολο 15478 άσπρων[6].
Πουθενά δεν αναγράφεται η ύπαρξη ετήσιας εμποροπανήγυρης, δηλαδή δεν υπάρχει κάποια απόδειξη, χωρίς να αποκλείεται φυσικά. Ακόμη, από τον 16ο αι. σώζονται τα κατάστιχα του έτους 1500 (ΤΤ986), του έτους 1519 (ΤΤ70) και του έτους 1542 (ΤΤ433), σε κανένα από τα οποία δεν γίνεται αναφορά σε εμποροπανήγυρη. Βέβαια, η μεγάλη απόδοση φόρου και η ύπαρξη kanunname, δηλαδή ενός νομοθετικού κώδικα για τη φορολόγηση του παζαριού, ήδη από το 1530[7], δηλώνει την ύπαρξη μιας συγκροτημένης αγοράς στη Χρούπιστα, που λειτουργούσε με βεβαιότητα ως το πολιτικό, διοικητικό, οικονομικό και στρατιωτικό κέντρο ολόκληρου του Καζά (= επαρχίας). Όμως, άλλο το εβδομαδιαίο παζάρι και άλλο η ετήσια εμποροπανήγυρη.
Επόμενη άποψη υποστηρίζει πως η εμποροπανήγυρη υφίσταται από…
Συνέχεια της έρευνας στο istorikakastorias.blogspot.com
