Το ιστορικό πανηγύρι του Μαυροχωρίου:  Πανηγύρι Ντόμπερι (Δόβερης ή Δέβρης)

     Στο Μαύροβο,  πριν από 220 περίπου χρόνια , μαρτυρείται ένα από τα ιστορικότερα εμπορικά πανηγύρια

Μαρτυρία: (Άνοιξη του 1806) (…) Από τη Φωτεινίτσα (Φωτεινή),

,ακολουθώντας τον όχτο  της λίμνης, φτάνουμε στο Μαύροβο, ένα χωριό μ’ εκατόν πενήντα σπίτια, όπου γίνεται κοντά του μια χρονιάρικη Έκθεση που τη λένε Πανηγύρι-Ντόμπερι (στις 25 Σεπτεμβρίου) Φ. Πουκεβίλ, Ταξίδι στη Μακεδονία/Θεσσαλία, Εκδ. Αφών Τολίδη, Αθήνα 1995, σ. 66

Του Πετκανά Γιάννη

Φιλολόγου

Φωτο επάνω:«Νότια είσοδος Μαυροχωρίου υπό τη φυσική αψίδα πυκνότατου λευκώνα», δεκαετία 1960-70

Αναμφίβολα, η μαρτυρία του Πουκεβίλ, του Γάλλου περιηγητή της περιοχής μας, ο οποίος ως γενικός πρόξενος του Μ. Ναπολέοντα έχει δώσει πια τα διαπιστευτήριά του στον Αλή  Πασά των Ιωαννίνων στα τέλη περίπου του 1805 και έχει επωμιστεί την ευθύνη- πέρα από τα διπλωματικά του καθήκοντα- από την άνοιξη του 1806 να συγκεντρώσει όσα περισσότερα στοιχεία μπορεί για την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, είναι εξαιρετικής ιστορικής σπουδαιότητας. Μάλιστα, εγείρει και την ερευνητική και ιστορική ματιά κάθε καλόπιστου μελετητή, που θέλει να αναδείξει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής μας.

«Ξεσηκωμένος» λοιπόν κι εγώ απ’ αυτήν την ιστορική ματιά στα «περασμένα», που μπορούν όμως να νοηματοδοτήσουν και τα «σημερινά», καθώς στην ιστορία του ανθρώπου δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις^[1], αλλά τα βήματα του παρόντος συνεχίζουν το βηματισμό του παρελθόντος και οδεύουν προς το μέλλον, θα προσπαθήσω με τις ερευνητικές μου σημειώσεις να προσεγγίσω αναλυτικότερα τη μαρτυρία του Πουκεβίλ.

Αρχικά, αν θέλαμε να τμήσουμε τη μαρτυρία στα βασικά της μέρη, θα ξεχωρίζαμε  τέσσερις ουσιαστικές πληροφορίες της. Η πρώτη αφορά στο χωριό Μαύροβο, το οποίο το 1806 αριθμεί κατά τον Γάλλο ταξιδιώτη 150 σπίτια. Η δεύτερη αναφέρεται στην εμπορική Έκθεση, που γίνεται κάθε χρόνο στο Μαύροβο. Στην τρίτη πληροφορία υπάρχει το όνομα του πανηγυριού (Πανηγύρι-Ντόμπερι /Δόβερης ή Δέβρης),  το ηχηρό όνομα  του οποίου επικυριαρχεί στη σκέψη μας και διεγείρει την περιέργειά μας για την προέλευσή του. Στην τέταρτη πληροφορία παίρνει θέση η ημερομηνία διεξαγωγής του πανηγυριού(25 Σεπτεμβρίου).

      Αξιολόγηση της πληροφορίας του Φ. Πουκεβίλ για το χωριό «Μαύροβο»

Αξιολογώντας πρώτα την πληροφορία για το «Μαύροβο και τα 150 σπίτια του», μπορούμε να βγάλουμε αρκετά συμπεράσματα. Το χωριό λοιπόν Μαύροβο, που με βάση τα έως τώρα γνωστά ιστορικά στοιχεία αποτελεί συνέχεια της αρχαίας Κρεπενής και που αρχίζει να αναπτύσσεται στον χώρο όπου υπάρχει και σήμερα  από  τις  αρχές περίπου του 17^ου αιώνα, κατορθώνει στην περίοδο της Τουρκοκρατίας όχι απλώς να υπάρχει, αλλά και να «πανηγυρίζει». Και μάλιστα, το πρώτο που αναφέρουν οι ντόπιοι κάτοικοι στον ξένο επισκέπτη τους είναι το πανηγύρι τους, το οποίο, όπως του λένε, το μετέφεραν στο χωριό τους από την Κοσμόπολη^[2], όταν η πόλη της Καστοριάς έγινε μητρόπολη. Δυστυχώς δεν ξέρουμε  πότε έγινε η μεταφορά του πανηγυριού στην κοιλάδα του Μαυρόβου  και ποια είναι η πολιτεία μ’ αυτό το όνομα. Το όνομα αυτό δήλωνε ανύπαρκτη μεγάλη πόλη, στην οποία συχνάζουν άνθρωποι κάθε εθνικότητας. Μάλιστα , αρκετές φορές,  ιδιαίτερα εκείνα τα χρόνια, χρησιμοποιείται για τη δημιουργία εντυπώσεων. Οι Μαυροβινοί λοιπόν μάλλον, θέλοντας να κάνουν εντύπωση στον Γάλλο περιηγητή, χρησιμοποιούν το όνομα αυτό και δεν ξεκαθαρίζουν από ποια «Κοσμόπολη» μεταφέρεται το πανηγύρι στο χωριό τους. Π

άντως, με βάση τις γνωστές πληροφορίες που ενυπάρχουν στα εκκλησιαστικά συγγράμματα, η πόλη της Καστοριάς, από επισκοπή που ήταν, γίνεται μητρόπολη μεταξύ 1481-1531. Επομένως, μπορούμε να υποθέσουμε (με επιφύλαξη) ότι η μεταφορά του πανηγυριού στο Μαύροβο γίνεται πολύ παλαιότερα από  τη χρονιά που περνά από το Μαύροβο ο Πουκεβίλ, ίσως και από τα μέσα του 17^ου αιώνα

 Επιπρόσθετο   τεκμήριο της παλαιότητας (1867) του πανηγυριού στο Μαύροβο

Ωστόσο, πέρα από τον χρόνο της μεταφοράς του πανηγυριού, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία για το Μαύροβο είναι  η παλαιότητα του πανηγυριού του, η οποία μαρτυρείται αδιάσειστα πλέον και κατά το 1867. Μελετώντας ο Γιώργος Γκολομπίας τα σημειώματα των εκκλησιαστικών βιβλίων της Καστοριάς, καταθέτει την παρακάτω  συγκινητική-συγκλονιστική ενθύμηση  ενός «αγράμματου» ιερέα της ενορίας  Δραγωτά, που μπορεί να μην ήξερε γράμματα, ήξερε όμως να κρατά πολύτιμες ιστορικές σημειώσεις και  να τις καταγράφει με το δικό του  απελέκητο ύφος και με έναν τρόπο που θα τον ζήλευαν οι καλύτεροι ειδησεολόγοι των ημερών μας:

Αγ. Παρασκευή (Ενορίας  Δραγωτά)

Ψαλτήριο, ακεφ. , β΄ μισού 19^ου αι.:

Εγώ Ο Παπά δαμιανός το αγόρασα/ Αυτώ το ψαλατίρι Γρόσια 6:20/ Έτος 1867 οκτοβριου 8 Από τιν/ Πανιγιρίν του Μαυβρόβου/ Εγο ο Πα(πα) δαμιανος δαραγωτά^[3]..

 Η ημερομηνία (25 Σεπτεμβρίου, κατά τον Γάλλο περιηγητή ) διεξαγωγής του πανηγυριού στο Μαύροβο

Για την ημερομηνία της διεξαγωγής του πανηγυριού μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η πληροφορία του Πουκεβίλ (25 Σεπτεμβρίου) και η ενθύμηση του Παπα-Δαμιανού(8 Οκτωβρίου) δεν απέχουν χρονικά μεταξύ τους, αλλά συνδυάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Για παράδειγμα, αν το πανηγύρι άρχιζε στις 25 Σεπτεμβρίου,  τότε η αγορά του Παπα-Δαμιανού στις αρχές Οκτωβρίου δικαιολογείται, αν σκεφτούμε ότι διαρκούσε 15 ημέρες. Κι ακόμη, αν το πανηγύρι κορυφωνόταν στις 25 Σεπτεμβρίου, πάλι δικαιολογείται η αγορά του Παπα-Δαμιανού στις αρχές Οκτωβρίου, αν σκεφτούμε ότι ο ακούραστος ιερέας θα είχε πολλές δουλειές να αποσώσει και μόλις βρήκε ελεύθερο χρόνο κατέγραψε την αγορά του. Με τις παραπάνω ημερομηνίες συμφωνεί και ο Π. Τσαμίσης. Στο σύγγραμμά του «Η Καστοριά και τα μνημεία της» μαρτυρεί: Εν τη μεγάλη πεδιάδι του Μαυρόβου ετελείτο την 25^η Σεπτεμβρίου μεγάλη πανήγυρις μέχρι του 1883, εις ην προσήρχοντο έμποροι και εξ αυτού του Μοναστηρίου και Περλεπέ, διαρκούσα 15 ημέρας^[4].

Γενικά, με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να εντάξουμε την αρχή του πανηγυριού στο β΄ μισό του Σεπτεμβρίου και με τη δεκαπενθήμερη διάρκειά του να πούμε ότι άλλοτε (λόγω αστάθμητων παραγόντων) τέλειωνε εντός του ίδιου μήνα και άλλοτε έφτανε και μέχρι τις πρώτες μέρες του Οκτωβρίου

       Η δυναμική των 150 σπιτιών του Μαυρόβου κατά το 1806

Όσον αφορά τώρα τα 150 σπίτια του Μαυρόβου κατά το 1806 είναι εξίσου εύκολα τα συμπεράσματά μας. Είναι γεγονός ότι αυτά  τα 150 σπίτια έχουν κατορθώσει να βρίσκεται το Μαύροβο σε ακμή και να διοργανώνει μία από τις πιο μεγάλες εμποροπανηγύρεις  της περιοχής μας. Πιθανώς και ορθόδοξοι και οθωμανοί συνεργάζονται για την επιτυχή διοργάνωση του πανηγυριού. Πάντως , τις πληροφορίες ο ταξιδευτής τις παίρνει , όπως το δηλώνει, από τους ντόπιους κατοίκους του χωριού, οι οποίοι νιώθουν ,όπως φαίνεται, δικό τους το πανηγύρι, καθώς  του αναφέρουν και τις καταβολές του. Κι ακόμη, ο Ζώτος ο Μολοσσός στο «Δρομολόγιον» του στην Καστοριά το 1886 αναφέρει χαρακτηριστικά:…Οι μωαμεθανοί εισί κύριοι όλης της γης εντρυφώντας εις τα αγαθά του πλούτου τους…, ενώ οι χριστιανοί ,ως παντού(= όπως σχεδόν παντού) έχουσιν ολιγίστας γαίας και εισί τεχνήται και έμποροι και γεωργοί και ποιμένες^[5]. Με βάση λοιπόν κι αυτήν τη μαρτυρία , έστω και αν μαρτυρείται 80 χρόνια αργότερα- δεν ήταν εύκολο σε 80 περίπου χρόνια το καθεστώς της Τουρκοκρατίας να έχει πάρει διαφορετική κοινωνικοοικονομική δομή- μπορούμε να πούμε ότι με το πανηγύρι ασχολούνται  οι ορθόδοξοι Έλληνες του Μαυρόβου. Τέλος πάντων , αυτό που τιμά τα 150 αυτά σπίτια και ιδιαίτερα τον ντόπιο πληθυσμό του χωριού είναι ότι στα λιμνάζοντα νερά της Τουρκοκρατίας το Μαύροβο κινείται, εμπορεύεται δραστηριοποιείται και σίγουρα μαζί με τα εμπορεύματα στην περιοχή του εισέρχονται και ιδέες προοδευτικές ,φιλελεύθερες και σίγουρα επαναστατικές. Έτσι ο πληθυσμός του ζυμώνεται, καλλιεργείται ,διαμορφώνεται και αναμφίβολα αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι δεν βολεύεται με τον δυνάστη του. Ας μην ξεχνάμε ότι το εμπόριο συνέβαλε ουσιαστικά στην επανάσταση του 1821 και έριχνε με τη δυναμική του το σπέρμα της λευτεριάς στον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό.

Αξιολόγηση της πληροφορίας του Φ. Πουκεβίλ για τη «χρονιάρικη (πανηγυρική) Έκθεση» του Μαυρόβου

Είναι καιρός να ασχοληθούμε και με τη δεύτερη πληροφορία της μαρτυρίας μας. Σ’ αυτήν χαρακτηριστικά τονίζεται ότι στο Μαύροβο γίνεται μια χρονιάρικη Έκθεση. Καταρχήν, η τακτή(κάθε χρόνο) διοργάνωση του πανηγυριού για εκείνη την εποχή σημαίνει πολλά πράγματα. Δείχνει το δυναμισμό του χωριού να την επαναλαμβάνει και μάλιστα αδιαλείπτως. Σίγουρα , για να συμβαίνει κάτι τέτοιο, συνηγορούν πολλοί παράγοντες. Πρωτίστως, η δεινή γεωγραφική θέση του χωριού αποτελεί  σημαντικό παράγοντα για την επιτυχή διοργάνωση του πανηγυριού. Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή το Μαύροβο αποτελεί την «αποβάθρα» της Καστοριάς  για όσους  καταφθάνουν από την Βλαχο-κλεισούρα(εξ ανατολών) στην Καστοριά και για όσους θέλουν να κινηθούν από την Καστοριά προς τη Θεσσαλονίκη και την  περιοχή της Εορδαίας  ως και τις ευημερούσες πόλεις του βιλαετιού του Μοναστηρίου.

Η υποδομή του Μαυρόβου  κατά το 1806 σε υπηρεσίες στέγασης και εστίασης

Βέβαια, για τη διοργάνωση ενός τέτοιου πανηγυριού ένας άλλος παράγοντας που παίζει καθοριστικό ρόλο είναι και η ανάλογη υποδομή σε  χώρους  στέγασης, με δεδομένη τη δυσκολία της μετακίνησης για εκείνα τα χρόνια. Στις «Οδοιπορικές σημειώσεις Μακεδονίας και Ηπείρου του Ν. Θ. Σχινά»^[6], βρίσκουμε την πληροφορία ότι το Μαύροβο εκείνα τα χρόνια έχει 5 χάνια. Φυσικά, ο Σχινάς περνά από το Μαύροβο 80  χρόνια μετά τον Πουκεβίλ. Αυτό όμως δε μας εμποδίζει να βγάλουμε θετικά συμπεράσματα για την υποδομή του Μαυρόβου σε χώρους στέγασης και εστίασης ακόμη και για τις αρχές του 19^ου αιώνα – επαναλαμβάνω ότι η αργόσυρτη οθωμανική αυτοκρατορία δεν είναι εύκολο να αλλάξει κοινωνικοοικονομικά σε 70 ή 80 χρόνια.

Η εμπορική δεινότητα των Μαυροβινών και η δυναμική της «χρονιάρικης Έκθεσης» που διοργανώνουν

Σίγουρα ο ντόπιος πληθυσμός του χωριού αποτελεί τον τρίτο παράγοντα για το δυναμισμό  που δείχνει το πανηγύρι του. Οι χριστιανοί λοιπόν κάτοικοι του Μαυρόβου, βλέποντας ότι οι Τούρκοι  κατέχουν και νέμονται τη γη του και είναι ευχαριστημένοι μ’ αυτό, αντιδρούν δυναμικά. «Ρίχνονται» στη λίμνη τους, γίνονται δεινοί ψαράδες και «εξάγωσιν τους πολλούς και αφθόνους ιχθύς εις πολλά μέρη της Μακεδονίας και τινά της Θεσσαλίας», όπως μαρτυρεί ο έγκυρος Ν.Θ. Σχινάς στις «Οδοιπορικές του Σημειώσεις»^[7]. Το πρώτο λοιπόν βήμα για το εμπορικό ξεκίνημα έχει γίνει. Στη συνέχεια ο ανήσυχος χριστιανικός πληθυσμός του Μαυρόβου «στήνει» τα χάνια του και αρχίζει σιγά σιγά να εδραιώνει την εμπορική του παρουσία. Κι ακόμη, αρκετοί αποκτούν και μεταγωγικά ή αλιευτικά καράβια και γίνονται επιδέξιοι μεταφορείς όποιου έχει επιλέξει να φτάσει δια του Μαυρόβου στην Καστοριά μέσω της μαγευτικής λιμναίας διαδρομής. Να σημειωθεί εδώ ότι ο Ν.Θ. Σχινάς αναφέρει γύρω στα 250 μεταγωγικά ή αλιευτικά «πορθμεία», τα οποία ανήκουν στα  πέντε παραλίμνια χωριά. Χαρακτηριστικά γράφει:

Περί την λίμνην  και παρά τας όχθας κείνται τα χωρία Δουπιάκοι, Κρεπηνή, Μαύροβο, Λήτσιστα, Φωτείνιστα και Τσιφλήκια (Παλαιόν και νέον)εις μιας απ’ αλλήλων ώρας απόστασιν. Συγκοινωνεί δε μετ΄ αυτών η πόλις Καστορία δια πορθμείων μεταγωγικών και αλιευτικών. Των πορθμείων τούτων εις 250 περίπου ανερχομένων, και εκάστου έχοντος χωρητικότητα 15-20 ανδρών, το σχήμα φαίνεται όν ενετικό, ως των επί των χρόνων της ενετοκρατίας πορθμείων^[8].

Με λίγα λόγια  η δυναμική του μαυροβινού πανηγυριού  εκείνων των χρόνων μπορεί να εξηγηθεί ως εξής: Ο επισκέπτης (για τουριστικούς ή εμπορικούς λόγους) της  επαρχίας της Καστοριάς  «ξεπεζεύει» στο Μαύροβο. Ξεκουράζεται στα χάνια του, γεύεται τα νόστιμα ψάρια  της λίμνης του, ανεφοδιάζεται στην αγορά του και με τα μεταγωγικά ή αλιευτικά καράβια του πλέει αναζωογονημένος στην Καστοριά. Μ’ αυτές τις συνθήκες σαφώς το Μαύροβο πληροί τις προϋποθέσεις να διοργανώσει οποιαδήποτε εμπορική εκδήλωση, ακόμη και με τον χαρακτήρα της εμπορικής έκθεσης, ονομασία που δείχνει τη δυναμική και ποιοτική πτυχή του πανηγυριού.

 Πρώτη εκδοχή του ηχηρού ονόματος του πανηγυριού στο Μαύροβο (Πανηγύρι Ντόμπερι-Δόβερης ή Δέβρης)

Αισίως φτάσαμε στην τρίτη πληροφορία  της μαρτυρίας, στην οποία κατατίθεται το ηχηρό όνομα του πανηγυριού(Πανηγύρι-Ντόμπερι). Με βάση την ονομασία αυτή η έρευνά μας μπορεί να στραφεί σε δύο γεωγραφικές περιοχές, από όπου, πιθανόν,   μεταφέρθηκε το πανηγύρι στο Μαύροβο και οι οποίες κληροδότησαν στο πανηγύρι και το όνομά τους. Η πρώτη λοιπόν τέτοια γεωγραφική περιοχή είναι η επισκοπή των Δεβρών ή της Δέβρης^[9], στην περιοχή της  άνω και κάτω Δίβρας (έτσι ονομαζόταν  στα χρόνια της Τουρκοκρατίας(βλ. χάρτη 1)^[10], η οποία σήμερα  ανήκει στην Αλβανία. Σ’ αυτήν την  επισκοπή της Δέβρης η παρουσία του ελληνισμού, από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια, κατά το 12^ο και 13^ο αιώνα^[11] , είναι πληθωρική και δυναμική. Αλλά και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας  ο ελληνικός πληθυσμός στα μέρη αυτά  υπερέχει  ή σχεδόν επικυριαρχεί, αφού κινεί τα νήματα της εμπορικής και πολιτιστικής ζωής. Αν προσέξουμε  στο χάρτη (βλ. χάρτη 1), θα δούμε ότι η Δέβρη(Δίβρα) είναι βορείως της Αχρίδας και δυτικώς του Κρουσόβου, χωρίς να βρίσκεται μακριά από το Μοναστήρι και από τον Περλεπέ. Σ’ όλες αυτές τις πόλεις ο ελληνισμός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε άρτια εκκλησιαστική, σχολική και κοινοτική οργάνωση, δέσποζε οικονομικά και μολονότι βρισκόταν σε καθημερινή επαφή με Βουλγάρους και άλλους Σλάβους, με Αλβανούς, με Τούρκους, αλλά και ρουμανίζοντες, κατόρθωσε να διατηρείται αρραγής και να αναπτύσσει εμπορική δραστηριότητα  σε όλον τον γνωστό τότε κόσμο.

Χάρτης 1

Ξεφύγαμε όμως. Ας επιστρέψουμε στο όνομα του πανηγυριού. Έχουμε και λέμε: επισκοπή της Δέβρης, πανηγύρι της Δέβρης. Αυτό το πανηγύρι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, υπό την επιρροή του τουρκοαλβανικού γλωσσικού ιδιώματος στην επισκοπή αυτή, θα γίνει πανηγύρι της Ντέμπρης. Ίσως  μ΄ αυτό το όνομα να φτάνει στην κοιλάδα του Μαυρόβου κατά τα πρώτα χρόνια της μεταφοράς του. Εξάλλου, μ΄ αυτό το όνομα, η Μαυρωβινή  Ντέμπρη, θυμάται και περιγράφει το μεγάλο πανηγύρι επί Τουρκοκρατίας στο Μαύροβο  ο Ορέστης Μακεδνός στην εφημερίδα Καστορία ,τον Αύγουστο του 1930. Τώρα, το 1806, η Μαυρωβινή Ντέμπρη φτάνει στα αυτιά του Πουκεβίλ ως Πανηγύρι-Ντόμπερι , όνομα που

Χάρτης 2

είναι απλώς ολίγον τραχύτερο, δωρικότερο θα έλεγα, από το προηγούμενο αλλά λαϊκότερο και έτσι προφέρεται  ευκολότερα  από τα χείλη του απλοϊκού κόσμου. Μ’ αυτό το όνομα ή με κάποιες παραπλήσιες ονοματικές παραλλαγές το πανηγύρι επικυριαρχεί έως το 1883^[12], οπότε και διακόπτεται η διεξαγωγή του. Έκτοτε, όταν πια αναδιοργανώνεται, δε χρησιμοποιείται το όνομά του, τουλάχιστον από το β΄ μισό του 20ού αιώνα έως τις μέρες μας. Ας πούμε ότι λύσαμε τις απορίες μας για το όνομα του πανηγυριού. Πάντως, αν θέλουμε να πάμε στην αρχαία Μακεδονία και στις ονοματικές καταβολές του ονόματος της Δέβρης, μπορούμε να πούμε ότι το όνομα Δέβρη ή Δεύρη και των κατοίκων της Δεύριοι ή Δέρριοι=Δερρίοπες^[13], θυμίζουν τη Δερρίοπο, περιοχή της  Άνω Μακεδονίας (βλ. χάρτη 2)^[14].

Δεύτερη εκδοχή του ονόματος του πανηγυριού (Πανηγύρι Δόβερου ή Δοβερίου, πόλεως της αρχαίας Παιονίας)

Χάρτης 3

Αυτά για την πρώτη εκδοχή του ονόματος του πανηγυριού. Η δεύτερη εκδοχή έχει να κάνει με την ονομασία πανηγύρι του Δόβερου ή Δοβερίου, όπως  ερμηνεύουν την πληροφορία του Πουκεβίλ οι εκδόσεις Αφών Τολίδη^[15]. Αναζητώντας στο λεξικό του Ν. Λωρέντη^[16] λέξεις παραπλήσιες με τις αναφερόμενες βρίσκουμε: Δόβηρος, πόλις της  Παιονίας εν Μακεδονία, κειμένη ανατολικώς του Εχεδώρου ποταμού, Θουκ. Β΄,98 (βλ. χάρτη 3)^[17]. Ίσως λοιπόν και απ’ αυτήν την αρχαία μακεδονική πόλη να ξεκινάει το όνομα του ιστορικού πανηγυριού του Μαυρόβου. Κάτι τέτοιο φαίνεται να υποστηρίζει και ο Π.Τσαμίσης  στο βιβλίο του  «Η Καστοριά και τα Μνημεία της».

 Η «Μαυρωβινή Ντέμπρη» από τον αρθρογράφο Ορέστη Μακεδνό (Μαρτυρία του 1930, εφ. «Καστορία»)

Επειδή η τέταρτη πληροφορία της μαρτυρίας εξετάστηκε εμβόλιμα μαζί με την πρώτη, είμαστε στο τέλος της έρευνας αυτής. Ωστόσο, η αναφορά στην παμπάλαιη  Μαυρωβινή Ντέμπρη δεν τελειώνει εύκολα, καθώς επηρέαζε τόσο έντονα τα δρώμενα της περιοχής  μας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ώστε ο επισκέπτης της να έχει τις πιο ευχάριστες αναμνήσεις και να τη θυμάται ολοζώντανη  για πολλά χρόνια. Έτσι λοιπόν πληθωρική, ποιοτική, κεφάτη και χαρούμενη θυμάται ο Ορέστης Μακεδνός τη Μαυρωβινή Ντέμπρη στην εφημερίδα Καστορία, στις 31 Αυγούστου του 1930^[18]. Αντιγράφω κι εγώ από την τοπική εφημερίδα αποσπάσματα από τη γλαφυρή αυτή περιγραφή και τελειώνω.

Η Παληά Καστοριά (Ορέστη Μακεδνού)^[19]

Η Ντέμπρη

Μα εγώ θυμούμαι τα πανηγύρια επί της μακαρίτιδος τουρκίας και ιδίως από τα της επαρχίας μας την Μαυρωβινήν Ντέμπρην.

(…)Λάμτσισι, λάμτσισι – φισσ, φισσ, λάμτσισι, λάμτσισι, σχίζουν τα δίκωπα

Και φεύγοντας αφίνει δρόμο οπίσω το καράβι. Περνούμε την Άη-Σωτήρα και σταυροκοπιόμαστε. Φθάνουμε στην απόκρημνη Μύτκα. Αφίνομε δεξιά την Μαυρώτισσα. Σε λίγο φθάνομεν στο Μαύροβο. Ο καραβοκύρης ξυπόλυτος βουτάει και μας παίρνει στον ώμο και μας βγάζει έναν-έναν. Σωστό πανδαιμόνιον. Εδώ άλογα, εκεί βώδια, αλλού γομάρια, πάρα πέρα κρέατα, ζαρζαβατικά, αριστερά παράγγες, παραγκίτσες,  παραγγούλες.

Φωνές. «Άσπρο, μαύρο, κόκκινο». «Εδώ είναι η τύχη σας: πέντε βάνετε δέκα παίρνετε». Άλα το περίεργο! Ένα κορμί με δύο κεφάλια. «Κοκορέτσι…κρέας ψητό…σπληνάντερο…(…)

Πάρα πέρα τα χάνια. Με ψωμί σφουγγαροζούλητο, με ταβαδάκια μερακλίδικα, από δυό ψαράκια μέσα, με ρίγανη, με λάδι, με πιπέρι πολύ, με τριμμένο παρμάκι από πάνω…Και κράσος, ώρε κράσος…Μακεδονικώτατος…στιφός, δυνατός, που μ΄έναν πότηρον να σε κουδουνίζει το τσιερβέλο και το μυαλό σου, αν έχης…

Αμ! Τα ψιλικατζίδικα; Αμάν θεέ μου! Σούρλες λογής-λογής. Πήλινα πετειναράκια με 4 ποδάρια, μουζικές που ξεκουφαίνουνε, φούσκες που σ΄αλαλιάζουν, ροκάνες, που σε ξεβιδώνουν, τρουμπέτες, που σε ξεσχίζουν τα τύμπανα.

Και κλαψίματα των παιδιών μπόλικα, γιατί όλα θεν τα πάρουν και η τσέπη έχει μόνον γρόσια τρία και ζολώτα…τι να πρωτοπάρη…; Θέλει ο νοικοκύρης να πάρη λίγο τυρί μπλατσιώτικο, ψίχα μανούρι, θέλει η νοικοκυρά μια κόκκινη βελέντζα για μπασλούκι…μα πού παράδες…;(…)

[1] Η αναπαραγωγή οργανισμού (εντόμου, φυτού κ.λπ.) μόνον από το θηλυκό χωρίς τη σύμπραξη του αρσενικού, βλ. Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη, Ε΄ έκδοση, σελ. 579

[2] Βλ. οικείο λήμμα Νεωτέρου Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού του Ηλίου, Αθήνα, 11^ος τόμ., σελ. 331

[3] Γιώργος Γκολομπίας, Τα σημειώματα των εκκλησιαστικών βιβλίων Καστοριάς,Μακεδονικά,τ.25^ος,1985-1986,σ.312.

[4] Παντελής Τσαμίσης, Η Καστοριά και τα Μνημεία της, Τύποις Ι.Α.Αλευρόπουλου,Αθήναι,1949, σ. 163

[5] Ε.Δ.Ζώτος Μολοσσός, Δρομολόγιον της Ελληνικής Χερσονήσου, Παρά τω Εκδότη Αντωνιάδη,Αθήναι,1887,σ.255

[6] Ν.Θ.Σχινάς, Οδοιπορικαί Σημειώσεις Μακεδονίας-Ηπείρου, Εν Αθήναις,1886,Τεύχος Β,σσ.256-257

[7] Ν.Θ.Σχινάς, Οδοιπορικαί Σημειώσεις Μακεδονίας-Ηπείρου, Εν Αθήναις, 1886 ,Φυλλάδιον Πρώτον, σ. λε΄

[8] Ν.Θ.Σχινάς, ό.π., Φυλλάδιον Πρώτον, σ.λε΄

[9] Δ Ε Β Ρ Α Ι (ή Δεύραι. Δέβρη ή Δεύρη). Επισκοπή εις την περιοχήν

της σημερινής άνω και κάτω Δίβρας του Μέλανος Δρίνου. Βλ. οικείο

λήμμα Νεωτέρου Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού του Ηλίου, τόμος 4, σελ. 828

[10] Κων/νος Α. Βακαλόπουλος, Νεότερη Ιστορία της Μακεδονίας 1830-1912, Μπαρμπουνάκης, Θεσ/νίκη, σ. 53

[11] Κατά τον 13^ο αι. ο επίσκοπος Δεβρών Εύδοξος διεκρίνετο για το θρησκευτικό του ήθος και τη μόρφωσή του. (Νεωτ. Εγκυκ. Λεξ. του Ηλίου).

[12] Π. Τσαμίσης, ό.π., σ. 163

[13] Βλ. Εγκυκλ. Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόμ. 20^ος , σ. 117

[14] Χ. Σ. Παπασταύρος, Το Μαύροβο και η Ιστορία του, Οκτ. 2002, σ. 109

[15] Φ. Πουκεβίλ, Ταξίδι στη Μακεδονία/Θεσσαλία, Εκδ. Αφών Τολίδη, Αθήνα 1995, σ. 66

[16] Ν. Λωρέντης, Λεξικόν των Αρχ. Μυθ., Ιστ. Και Γεωγρ. Κυρίων Ονομάτων, Εκδ. Κύπειρος-Παρουσία, σ. 134

[17] N. G. L. HAMMOND, G. T. GRIFFITH, Ιστορία της Μακεδονίας, Εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, σ. 80

[18] Ορ. Μακεδνός, Εφ. Καστορία, 31 Αυγ. 1930

[19] Διατηρήθηκε η σύνταξη και η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

  (η παρούσα έρευνα έχει δημοσιευτεί σε έντυπη μορφή στη «Φωνή της Καστοριάς», 13 Σεπτεμβρίου 2005 και δημοσιεύεται εκ νέου με ελάχιστες αλλαγές για τις ανάγκες της ηλεκτρονικής δημοσίευσης)