Της Τόνιας Α. Μανιατέα
Σε καμία εποχή και κοινωνική διάρθρωση δεν θα βρεθεί αποκομμένος από τα δρώμενα, συχνά μάλιστα όχι ως απλός συμμετέχων, αλλά ως γενεσιουργός αιτία συμπεριφορών, θετικών και αρνητικών. Αυτός ο μονάκριβος, πανάκριβος έρωτας είναι παντού και πάντα. Και οι επιστήμες θα είναι εδώ να τον ερμηνεύουν.
Το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων δημοσιοποιεί σήμερα το δεύτερο τμήμα της περί έρωτος έρευνας, στο οποίο τοποθετείται η επιστήμη και ασφαλώς οι δύο κλάδοι, που καταδύονται στα σκοτεινά ανθρώπινα εσώψυχα. Ψυχολογία και Κοινωνιολογία.
Ως γνήσιοι εκφραστές της φροϋδικής σχολής, στην πλειονότητά τους οι ψυχολόγοι – ψυχίατροι αποδίδουν μεγάλο τμήμα των ανθρώπινων συμπεριφορών στην παντοδυναμία της libido. Ο ορμέμφυτος σαρκικός έρως, ωστόσο, δεν καθορίζει μόνον συμπεριφορές προς το αντικείμενο του πόθου. Φαίνεται πως προσθέτει ψηφίδες και στα σύνθετα κοινωνιολογικά μωσαϊκά.
Ας φωτίσουμε το σκηνικό…
Ο έρωτας ως υγιές συναίσθημα, είναι πηγή χαράς, έμπνευσης, δημιουργίας. Η δυναμική του συναισθήματος που μετατρέπεται σε ειρηνική ισορροπημένη συμπόρευση ενός ζεύγους μέσα στον χρόνο είναι ζητούμενο. Αλλά ο έρωτας είναι μηχανισμός με αιχμή τη σάρκα και για τη συντήρησή του δεν αρκεί ένα ζωντανό, οριοθετημένο, ρομαντικό συναίσθημα.
ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Στη μελέτη τους – ύμνο στην έρευνα περί τον έρωτα, υπό τον τίτλο «Η νέα ερωτική αναρχία», με έναν απολύτως ευθύ τρόπο, που δεν επιδέχεται αμφισβητήσεων ή παρερμηνειών, οι κοινωνιολόγοι – ψυχολόγοι Πασκάλ Μπρυκνέρ και Αλέν Φινκελκρό ερμηνεύουν την υποταγή του ρομαντικού τμήματος του έρωτα σε εκείνο της σαρκικής ηδονής. «Ο λόγος της σεξουαλικής απελευθέρωσης ενοχοποίησε τον έρωτα σαν βίωση και τον ετεροχρόνισε σαν γραφή. Αν υπάρχει σήμερα ρομαντισμός, αυτός είναι λιμπιντικός και όχι πια συναισθηματικός. Στη θέση του πάθους ο πόθος και στη θέση της καρδιάς τα γεννητικά όργανα. Οι διάφορες ιδεολογίες της ηδονής “τα έβαλαν” με την παλιά μηχανή του σώματος και της ψυχής λέγοντας τα εξής: δεν υπάρχουν δύο έρωτες, ο πνευματικός και ο ψυχικός, ο ευγενικός και ο χυδαίος. Κι αυτό γιατί οι συγκινήσεις δεν έχουν παρά μία μόνο κοινή πατρίδα. Το σώμα». Οι δύο επιστήμονες στοχεύουν και ρίχνουν κοφτερά βέλη στην πηγή, που απαξίωσε την ερωτική αγάπη: «Αυτό που θεωρούσαμε σαν κέντρο συναισθημάτων δεν είναι παρά μία θρησκευτική φαντασμαγορία, μία μεταφυσική παλιατσαρία ή ακόμη χειρότερα, ένα από τα πιο συνηθισμένα άλλοθι της λογοκρισίας, το πρόσχημα της δολοφονίας των ορμών. Έτσι αν δεν τρέφει κανείς μία διεστραμμένη προτίμηση στις χαμένες υποθέσεις, δεν μπορεί να παραστεί ως συνήγορος της καρδιάς στη δίκη που της γίνεται , ούτε να αποκαταστήσει την αγάπη πάνω στον θρόνο από τον οποίο την εκθρόνισε η σεξουαλική επανάσταση. Μπορεί μόνο να αναρωτηθεί πόσο σωστό είναι να είναι κανείς επαναστάτης στον τομέα των συναισθημάτων».
Μέσω της διεισδυτικής αναρχικής ματιάς τους, οι δύο Γάλλοι επιστήμονες δίνουν μιας μορφής ερμηνεία και στη… δραστήρια ερωτική ζωή του προγόνου τους μαρκήσιου ντε Σαντ… Υπενθυμίζεται ότι ο αφορισμένος φιλόσοφος εισάγει στην προεπαναστατική Γαλλία έναν έρωτα (αυστηρά σαρκικά εκφρασμένο) απολύτως εδραιωμένο στον αρχηγικό ρόλο του αρσενικού, αποδεσμευμένο από την -τουλάχιστον κοινώς ομολογημένη- συναισθηματική του χροιά. Βάση της θεωρίας του αποτελεί η κατάχρηση της σαρκικής ηδονής, την οποία δικαιούται να αναζητεί πρωτίστως ο άνδρας έναντι του άλλου φύλου. Κατά τη φιλοσοφική ματιά του μαρκήσιου, εφόσον η ευτυχία και η ευζωία αποτελούν δώρα της φύσης, τότε ποιος είναι αυτός που θα αμφισβητήσει την ισχύ της, επιβάλλοντας σ΄ εκείνον που απολαμβάνει έναν συγκεκριμένο τρόπο αναζήτησης της ηδονής; «Υπό αυτήν την έννοια» σημειώνει σε έναν παιδαριώδη ισχυρισμό «εφόσον οι πολλοί διατείνονται ότι ο τρόπος της σαρκικής απόλαυσης που εγώ προτείνω είναι λάθος της φύσης, που θα πρέπει να διωχθεί, τότε με το ίδιος μένος θα πρέπει να διωχθούν και οι ανάπηροι!»
Πάντως, όσο κι αν ο διεστραμμένος φιλόσοφος διώκεται για τις αρρωστημένες θεωρίες του και συγγράφει έγκλειστος ων σε σωφρονιστικό κατάστημα, αυτή την εποχή, στα τέλη του 18ου αι., η γαλλική κοινωνία είναι καλά διαποτισμένη από την αντιμετώπιση της γυναίκας ως σκεύους ηδονής.
«ΤΟΤΕΜΙΚΟ ΓΕΥΜΑ» ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Με τη δική του επιστημονική ματιά, ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, Νικόλαος Ιντζεσίλογλου σημειώνει: «Ένας από τους πιο μεγάλους ανθρωπολόγους, ο Κλωντ Λεβί Στρος, είχε πει ότι οι κοινωνίες συγκροτούνται μέσα από ανταλλαγές μηνυμάτων, προϊόντων και γυναικών… Από τις πρωτόγονες κοινωνίες ως τις σύγχρονες, η σεξουαλικότητα καθορίζει την επαφή ανθρώπων, οικογενειών, κοινοτήτων. Μέσα από αυτή, δηλαδή, επιτυγχάνεται η συγκρότηση της κοινωνικής ζωής. Και η σωστή καλλιέργεια περί τη σεξουαλική λειτουργία είναι αυτή που οριοθετεί την ομαλή και παραγωγική κοινωνική δραστηριότητα. Εκτός από κύριο τρόπο βιολογικής ανανέωσης, η σεξουαλικότητα είναι το πρώτο στάδιο της μετέπειτα κοινωνικής συμπεριφοράς. Δηλαδή, το παιδί που βιώνει μέσα στο σπίτι την ομαλή ερωτική επαφή της πρώτης κοινωνίας, της οικογένειας, θα μπορέσει να αντιμετωπίσει και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η σχέση των δύο φύλων παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας».
Όσο για το πώς αποδεικνύεται ιστορικά ότι ο έρως ως συναίσθημα και ως πράξη, έχει παίξει σημαντικό ρόλο στις εκάστοτε κοινωνικές διαρθρώσεις… «κατά τον Φρόυντ, στις πρωτόγονες κοινωνίες, ο πατέρας είναι ο ισχυρός και απολαμβάνει τη σεξουαλικότητα με τις άλλες γυναίκες όλων των ηλικιών. Αυτό γίνεται έως ότου τα αρσενικά παιδιά της οικογένειας μεγαλώσουν και αρχίσουν να διεκδικούν τις γυναίκες, επιδιώκοντας τη σύγκρουση με τον πατέρα. Σε αυτές τις κοινωνίες η κατάληξη είναι συγκεκριμένη. Τα παιδιά σκοτώνουν τον πατέρα και μάλιστα τον τρώνε! Πρόκειται για το λεγόμενο “τοτεμικό γεύμα”. Οι κοινωνιολόγοι, λοιπόν, ισχυρίζονται ότι η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται μέσα στον χρόνο, συμβολικά φυσικά. Δηλαδή, σε διάφορες εποχές, προκύπτουν ομάδες που επαναστατούν ενάντια στον ισχυρό. Έτσι ερμηνεύονται και οι επαναστάσεις!»
Ως ενδεικτικά παραδείγματα των κοινωνιολογικών ερμηνειών, ο καθηγητής επικαλείται τόσο τη γαλλική επανάσταση όσο και την οκτωβριανή στη Ρωσία. Οι «γιοι» κάποτε επαναστατούν ενάντια στον ισχυρό, τον βασιλιά ή τον τσάρο, ξεκινώντας από το τοτεμικό γεύμα με τη δολοφονία των μοναρχών και των Αυλών τους. Κι αν αναζητεί κανείς την επίδραση του έρωτα στη διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας… «το παλιό καθεστώς των αμιγών σχολείων στην εκπαίδευση, αποδείχθηκε προβληματικό για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών. Οι έννοιες “συντροφικότητα”, “φιλία”, “προσέγγιση” του ενός φύλου για το άλλο ήταν άγνωστες. Όταν καταργήθηκαν τα αμιγή σχολεία, αρχίσαμε να παρατηρούμε σωστότερη ανάπτυξη της παιδικής προσωπικότητας και σεξουαλικότητας» σημειώνει ο κ. Ιντζεσίλογλου και σπεύδει να διευκρινίσει πως ακόμη κι αν αυτό μπορεί να οδηγεί στο άλλο άκρο, της υπέρμετρης ελευθερίας ηθών ή κακών συμπεριφορών του ενός φύλου έναντι του άλλου, «δεν παύει να αποτελεί απόδειξη ότι τελικά ο έρωτας και η σεξουαλικότητα καθορίζουν την κοινωνική επαφή των ανθρώπων».
Περίτρανο παράδειγμα της καθοριστικής επιρροής του έρωτα στη διάρθρωση μίας ολόκληρης κοινωνίας αποτελεί η σκοτεινή περίοδος του Μεσαίωνα, κατά την οποία καταγράφεται αχαλίνωτη σεξουαλική απελευθέρωση και ταυτόχρονα ιδιαίτερα παραγωγική πολιτιστική και καλλιτεχνική δραστηριότητα. Κατά πώς εξηγεί ο πανεπιστημιακός, αυτό διόλου παράξενο είναι. «Έχουμε πολλές ιστορικές μαρτυρίες που επιβεβαιώνουν την κοινωνική διαπίστωση, σύμφωνα με την οποία η σεξουαλικότητα αποτελεί το θεμέλιο και το κίνητρο για πολλές σημαντικές λειτουργίες» λέει και προσθέτει: «Ο 80χρονος Δαυίδ εμπνεόταν κοιμώμενος στο ίδιο κρεβάτι με νεαρές, ενώ ο μεγάλος Πέτρος, ο βασικότερος μεταρρυθμιστής της Ρωσίας, που διακατεχόταν από έντονη δημιουργική έμπνευση και διαμόρφωσε το καθεστώς της χώρας του, αυτός ο σπουδαίος άνδρας που στο άκουσμα και μόνο του ονόματός του προκαλείτο δέος, δεν μπορούσε να ξεκουραστεί με κανέναν άλλο τρόπο από το να ακουμπά το κεφάλι του στο πληθωρικό στήθος της γυναίκας του! Θέλετε να έρθουμε στα καθ΄ ημάς; Θυμηθείτε τη δύναμη των εταίρων. Θυμηθείτε τη δημιουργικότητα του Περικλή, ο οποίος εμπνεόταν μόνον από την Ασπασία».
Μετά τον Μεσαίωνα, εδραιώνεται ένα κοινωνικό ρεύμα του οποίου οι αρχές έρχονται σε μεγάλη αντίθεση με εκείνες της προγενέστερης εποχής. Ο πουριτανισμός καταπιέζει τη σεξουαλικότητα και οι προτεστάντες εκφραστές του, που στερούνται -από τη θρησκεία τους- τη διέξοδο της εξομολόγησης και της άφεσης των αμαρτιών- ρίχνονται μανιωδώς στη δουλειά για να ξορκίζουν τις ανάγκες της σάρκας τους. Είναι η περίοδος, σημειώνει ο σπουδαίος κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ, που μπαίνουν οι βάσεις για την εμφάνιση και ανέλιξη του καπιταλισμού με πρωτοπόρες χώρες την Αγγλία και τη Γαλλία, όπου άλλωστε εμφανίζονται και οι πρώτοι προτεστάντες. Ο έρωτας έχει κάνει το μέγα θαύμα στις κοινωνίες! Αλλά, στην πραγματικότητα, και σε αυτόν τον τομέα έχουν προηγηθεί οι αρχαίοι Έλληνες.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΝ… ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟ ΕΡΩΤΑ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΑΘΟΥΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ
Τον δρόμο είχαν ανοίξει οι σχολές του Πλάτωνα και της Σαπφούς, οι οποίες όχι μόνον ήταν αποδεκτές από την κοινωνία, αλλά και απολύτως επιβεβλημένες στους κόλπους των αριστοκρατών. Στόχος των σχολών αυτών ήταν η ερωτισμική παιδεία και σεξουαλική καλλιέργεια των νέων, η οποία θα αποτελούσε το θεμέλιο για τη σωστή συνεργασία των φύλων -ετέρων και ιδίου- και τη συνολική ωρίμανση της σκέψης. Κατά τα ήθη της εποχής, η παθιασμένη συναναστροφή των φιλοσόφων με τους νεαρούς μαθητές τους -γεγονός που προϊόντος του χρόνου και με την εμφάνιση αναστολών, αποσοβήθηκε επιμελώς ή σχολιάσθηκε ειρωνικά- σήμαινε για τη διαδικασία της εκμάθησης, τη διεύρυνση του νεανικού μυαλού και τη μύησή του σε κάθε είδους ιδέα που έως τότε εθεωρείτο αφηρημένη γενικότητα.
Στη σαπφική εποχή, από την οποία προέρχονται λυρικά αριστουργήματα που υμνούν τον έρωτα, η εκπαίδευση του κοριτσιού – γόνου αριστοκρατικής οικογένειας, ξεκινούσε από την καλλιέργεια της σεξουαλικής συνείδησης και τη μύηση στην ερωτική τέχνη, την οποία αναλάμβανε η ίδια η δασκάλα, ώστε να εκπαιδευτεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να αποτελέσει αργότερα υπόδειγμα συζύγου. Η Σαπφώ, μάλιστα, αναζητούσε η ίδια τους κατάλληλους συντρόφους για τις μαθήτριές της κι όταν τους έβρισκε, με δάκρυα χαράς τις αποχαιρετούσε. Ταμένη με πάθος στην τέχνη και την αίσθηση του έρωτα, στο τέλος, η μεγάλη δασκάλα αυτοκτόνησε για τον έρωτα του ποιητή Αρχίλοχου, καταρρίπτοντας τον μύθο των απόλυτων ομοφυλοφιλικών τάσεών της. Την παράδοση των σχολών παιδεραστίας συνέχισαν μαθήτριές της. Η αριστοκρατία θεωρούσε την ύπαρξη αυτών των σχολών απαραίτητη και την τροφοδότησε σταθερά ως την εποχή της παρακμής της.
Στη μελέτη του «Εμείς οι Έλληνες, ο έρωτας και το sex» ο δρ Κοινωνιολογίας – Ψυχολογίας, καθηγητής Επικοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Γιώργος Πιπερόπουλος, κάνει λόγο για τα τρία επίπεδα του έρωτα και για τη ζητούμενη τριαδική ταύτιση των ερωτευμένων ανθρώπων, η οποία φαντάζει ανέφικτη. Σημειώνει πως οι άνθρωποι ερωτευόμαστε σε τρία επίπεδα: στο καθαρά αισθησιακό (σαρκική επαφή), στο συναισθηματικό (κάλυψη των αισθηματικών αναγκών του ενός από τον άλλον) και στο διανοητικό (συμπόρευση στις εγκεφαλικές αναζητήσεις).
Η αλήθεια είναι ότι μισό αιώνα πριν, οι άνθρωποι που δέχονταν σχετική ερώτηση, κατά κανόνα απαντούσαν ότι ξεκινούσαν από τη συναισθηματική κάλυψη, συμβιβάζονταν με τις σωματικές εξαρτήσεις και αμφέβαλλαν για την αξία της διανοητικής αναζήτησης.
Τις τελευταίες τουλάχιστον δύο δεκαετίες, και καθώς ο μέσος όρος της πρώτης σεξουαλικής επαφής έχει μειωθεί εντυπωσιακά, Μπρυκνέρ και Φινκελκρό αποδεικνύονται… διαβολικά επίκαιροι 30 χρόνια μετά τη δημοσιοποίηση της μελέτης τους. Οι σωματικές εξαρτήσεις φέρονται να κερδίζουν τη διελκυστίνδα με τη συναισθηματική κάλυψη, ενώ η ζητούμενη διανοητική ταύτιση δείχνει να παραμένει τελευταία και καταϊδρωμένη…
Σε ό,τι αφορά τα εγκλήματα πάθους, που πάντα υπήρχαν, αλλά τόσο δραματικά πύκνωσαν το τελευταίο έτος, τα αίτια αναζητούνται στον πυρήνα των σχέσεων. Κατά τους ειδικούς επιστήμονες, οι παρεκκλίνουσες συμπεριφορές προϋποθέτουν σχέσεις εξαρχής ανταγωνιστικές και δυσλειτουργικές. Όταν ο άνθρωπος μιας συγκεκριμένης ψυχοπαθολογίας διαπιστώσει ότι μπορεί να επιβληθεί στον σύντροφό του, δεν θα διστάσει να καταφύγει στη βία. Η αλαζονεία της ισχύος σε συνδυασμό με το πάθος και τη στρεβλή αντίληψη περί σταθερής και αδιαπραγμάτευτης συντροφικότητας, ακόμη κι αν το συναίσθημα από την άλλη πλευρά έχει εκλείψει, τρέφουν τη βιαιότητα του υποψήφιου δράστη.
Το ανεξάντλητο ειδησεογραφικό αρχείο είναι πλούσιο σε εγκλήματα πάθους από την πιο… απλή ως την πιο… σύνθετη μορφή τους. Κατά το τρέχον έτος, βέβαια, αποτροπιασμένη από την αγριότητα και την ευρηματικότητα των δραστών, η κοινή γνώμη έφτασε στο σημείο να μετρά γυναικοκτονίες. Αλλά, έτσι κι αλλιώς, από την εποχή της Μήδειας, το «είδος» είναι οικείο και για τα δύο φύλα και μάλιστα σε χειρότερες μορφές…. «Αν ο εραστής/η ερωμένη, που έχει εγκαταλειφθεί, διαπιστώσει ότι ο αποχωρήσας δεν επιστρέφει, ανάλογα με την ψυχοπαθολογία μετατρέπεται σε έρμαιο ενός εκδικητικού μένους, με απρόβλεπτη εκδήλωση» μαρτυρούν οι ψυχολόγοι. Ενδεικτικά αναφέρονται:
Τον Οκτώβριο του 1989, στην Καβάλα, 20χρονη φοιτήτρια μαχαιρώνει 7χρονο μαθητή, για να εκδικηθεί τον πατέρα του και εραστή της, επειδή εκείνος της ζήτησε να διακόψουν!
Τον Φεβρουάριο του 1992, στη Νίκαια, 39χρονος εκτελεί τους γονείς της νεαρής ερωμένης του, επειδή τον εγκατέλειψε!
Το Οκτώβριο του ίδιου έτους, στο Ηράκλειο Κρήτης, 32χρονος σκοτώνει συνομήλικό του, επειδή οκτώ χρόνια πριν (!), είχε κλέψει την καρδιά της αγαπημένης του κι εκείνη τον εγκατέλειψε!
Δεν ξέρεις ποτέ, πότε, πώς και γιατί. Ο έρωτας είναι το συναίσθημα της δημιουργίας και της καταστροφής. Από καταβολής κόσμου… «Ο έρωτας και η λογική είναι σαν τον ήλιο και το φεγγάρι. Όταν ανατέλλει το ένα δύει το άλλο» είχε πει ο Κικέρων.
AΠΕ
