Το Μελάνθιο βρίσκεται στα νότια του νομού Καστοριάς, σε οδική απόσταση 29 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά από την Καστοριά. Στην πρώτη απογραφή του 1913 απαριθμούνται 579 άτομα και 592 κάτοικοι 309 άνδρες και 283 γυναίκες (το 1920).
Η ίδρυση του χωριού χρονολογείται στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Ωστόσο, σημείο καμπής στην ιστορική του εξέλιξη αποτέλεσε η μετεγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο. Μετά το άδοξο τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας το 1922 και λόγω της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών, σύμφωνα με τη «Συνθήκη της Λωζάνης».
Μέχρι το 1923 το Μελάνθιο αποτελούσε έναν μικρό οικισμό με την πλειοψηφία των κατοίκων του να φέρουν τουρκική πολιτισμική ταυτότητα. Συγκεκριμένα στο χωριό ζούσαν περίπου 600 μουσουλμάνοι.
Με την Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, η Ελληνική διοίκηση εγκατέστησε 309 Χριστιανούς Ορθόδοξους πρόσφυγες. Μετά από πολύμηνες μετακινήσεις, εγκαταστάθηκαν στο χωριό και αρχικά συμβίωναν με τις εναπομείνασες τούρκικες.
Οι νεοαφιχθέντες κάτοικοι εντυπωσιασμένοι από τον φυσικό πλούτο της περιοχής πρότειναν σε συγγενείς και φίλους να μείνουν μαζί τους στο χωριό. Έτσι το χωριό απέκτησε νέο δημογραφικό προφίλ. Με τον πυρήνα του να συντίθεται από τους κατοίκους των χωριών «Σένα» της επαρχίας της Σεβάστειας και «Κάβζα» της Τραπεζούντας.
Η αρχική ονομασία του οικισμού ήταν «Ζαμπύρδενη», ενώ η μετονομασία σε «Μελάνθιο» προέκυψε μετά από παρότρυνση του Γιώργου Σπυρόπουλου, ο οποίος αποτέλεσε τον πρώτο Πόντιο δάσκαλο του νεοσύστατου προσφυγικού χωριού. Η ονομασία του χωριό άλλαξε από «Ζαμπύρδενη» σε «Μελάνθιο», το 1927.
Το συγκεκριμένο τοπωνύμιο αποτίνει φόρο τιμής στην εγκαταλελειμμένη πατρίδα, καθώς παραπέμπει στον «Μελάνθιο ποταμό» που διατρέχει το χωριό «Σένα» στον Πόντο.
Οι πρόσφυγες του Μελανθίου
Η άφιξη των νέων κατοίκων σημαδεύτηκε από σοβαρές (οικονομικές κυρίως) δυσχέρειες. Για τον λόγο αυτόν οι Μελανθιώτες συσπειρώθηκαν με σκοπό την από κοινού αντιμετώπιση όλων των ζητημάτων που ανέκυπταν.
Επιδόθηκαν, λοιπόν, σε μια σειρά από ομαδικές δραστηριότητες για την αναμόρφωση του χωριού, με απώτερο στόχο τη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου. Από τα μικρά παιδιά και τους έφηβους ως τους ηλικιωμένους, όλοι συνέδραμαν στη συλλογική προσπάθεια. Σύντομα οι υποδομές του χωριού ανανεώθηκαν, δημιουργήθηκαν νέες κτιριακές εγκαταστάσεις, δρόμοι κλπ.
Οι κάτοικοι του Μελανθίου, παράλληλα με την ενεργό εθελοντική δράση, ασκούσαν τα επαγγέλματά τους. Οι βασικές ασχολίες τους ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού απασχολούνταν στις καλλιέργειες του καπνού.
Μάλιστα, το Μελάνθιο διακρινόταν για την καπνοπαραγωγή του
Ο καπνός που καλλιεργούσε και ειδικότερα η ποικιλία του «μπασμά» ήταν εξαιρετικά φημισμένος και οι έμποροι τον χρησιμοποιούσαν ως μέτρο σύγκρισης στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς. Επίσης, υπήρχαν και ξυλουργοί, σιδεράδες και άλλοι εξειδικευμένοι τεχνίτες.
Οι πρόσφυγες του Μελανθίου επεδείκνυαν ιδιαίτερη μέριμνα για την αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών τους, γι’ αυτό η ανοικοδόμηση του σχολείου αποτέλεσε προτεραιότητά τους. Οι νεαροί μαθητές, παράλληλα με το διδακτικό πρόγραμμα, συμμετείχαν σε γυμναστικές επιδείξεις, θεατρικές παραστάσεις κ.ά. Ενώ στο «Σπίτι Παιδιού» εξασκούνταν στην ξυλουργική και σε άλλες τέχνες.
Εκδηλώσεις και έθιμα από τον Πόντο
Η σταδιακή εξάλειψη των οικονομικών προβλημάτων και η κάλυψη των βιοτικών αναγκών συνέβαλαν στην εύρυθμη λειτουργία του χωριού και την ευμάρεια των κατοίκων. Στον ελεύθερο χρόνο τους οι Μελανθιώτες οργάνωναν εκδηλώσεις και αναβίωναν έθιμα από τον Πόντο. Κάθε Κυριακή χόρευαν στην πλατεία του χωριού, ευφυολογούσαν και γευμάτιζαν με τη συνοδεία της λύρας.
Το Μελάνθιο είναι ιδιαίτερα γνωστό στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, για τη διατήρηση της Ποντιακής παράδοσης
Είναι επίσης γνωστό για τις εορταστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κάθε καλοκαίρι σε αυτό. Οι οποίες είναι δημοφιλείς στην τοπική κοινωνία και αποτελούν πόλο έλξης μεγάλου αριθμού Ποντίων της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Μελάνθιο και στο Κιλκίς
Αξίζει να σημειωθεί πως χωριό με την ονομασία «Μελάνθιο» υπάρχει και στον νομό Κιλκίς. Οι περισσότεροι κάτοικοί του οποίου είναι Πόντιοι πρόσφυγες από την επαρχία Μελανθίας (Κοτύωρα), περιοχή του Μελάνθιου ποταμού.
«Είμαστε άλλωστε από την ίδια περιοχή του Πόντου (επαρχία Μελανθίας). Κυριαρχούν και εκεί (στο Μελάνθιο του Κιλκίς) τα επίθετα Τοκατλίδης, Μουρατίδης, Δουλκερίδης…»
Μάλιστα ο «Πολιτιστικός Σύλλογος Μελανθίου Καστοριάς» έχει αδελφοποιηθεί με τον αντίστοιχο Σύλλογο από με το Μελάνθιο του Κιλκίς.
Από την συλλογή στοιχείων,και από μαρτυρίες κατοίκων του χωριού μας:
Τοκατλιδης Κωνσταντίνος (Γαρέν)
Μουρατίδης Κοσμάς(Τοπάλ)
Ουσταμπασιδης Χαράλαμπος
Επιμέλεια: Γιώργος Μουρατίδης.
ΜΕΛΑΝΘΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
