“Προσκυνώ το Πάθος, ανυμνώ την Ταφήν, μεγαλύνω σου το κράτος Φιλάνθρωπε Χριστέ”
Η Ορθόδοξη Εκκλησία παρουσιάζει λίαν επιτυχώς στα πιστά κι ευσεβή μέλη της τη θαυμαστή ζωή, τη σωτήρια διδασκαλία και τα θαύματα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, με τους εξής τρόπους: α) με τα ευαγγελικά αναγνώσματα, β) με διδακτικά κηρύγματα και με ανάλογες συγγραφές, γ) με εξαίσιους λατρευτικούς ύμνους και δ) με θεόπνευστες κι εκφραστικές αγιογραφίες (εικονιστικές παραστάσεις). Στις εν λόγω αγιογραφίες πρωτεύουσα θέση κατέχουν αυτές που απαρτίζουν και συναποτελούν τον λεγόμενο εικονογραφικό κύκλο των φρικτών Παθών του Χριστού μας.
Οι κυριότερες και βασικότερες εικονίσεις τού προαναφερόμενου εικονογραφικού κύκλου είναι οι ακολούθως αναγραφόμενες τρεις, που έχουν ως θέμα τους αντιστοίχως i) τη Σταύρωση του Κυρίου, ii) την Αποκαθήλωσή Του από τον Σταυρό, και iii) τον ενταφιασμό Του. Αυτές οι τρεις εικονίσεις παρουσιάζονται με διάφορες επιμέρους παραλλαγές, είτε μεμονωμένες σε αντίστοιχες φορητές εικόνες, είτε εν σειρά σε τοιχογραφίες και ψηφιδωτά ιερών ναών. Ενίοτε όμως παρουσιάζονται και όλες μαζί σε μία σύνθετη και “συμπυκνωμένη” εικόνιση, που φέρει κατά περίπτωση την ονομασία “ Η Άκρα Ταπείνωσις” (: η μέγιστη ταπείνωση του Χριστού) ή “Η Αποκαθήλωσις”.
Η αναφερόμενη εικόνιση με την επωνυμία “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις” έχει περιγραφικά ως ακολούθως. Στο κέντρο τής δραματικής σκηνής εικονίζεται ο Κύριος άπνους (: νεκρός σωματικά), σε προτομή (: το άνω μέρος του σώματός Του), στεκόμενος όρθια μέσα στον σεπτό τάφο Του, έχοντας γερμένη στο πλάι την αγία κεφαλή Του και κρατώντας σταυρωμένα τα χέρια εμπρός στο στήθος Του. Πίσω από τον Κύριο εικονίζεται ο Σταυρός του μαρτυρίου Του, στητός και φέροντας στην κορυφή του την εύγλωττη επιγραφή “Ο Βασιλεύς της Δόξης”.
Ως προς τα δομικά στοιχεία τής εξεταζόμενης εικαστικής παράστασης “Η Άκρα Ταπείνωσις” αναφέρονται επιγραμματικώς τα εξής:
a) Ο απεικονιζόμενος σ’ αυτήν Σταυρός του Χριστού εκφράζει γενικότερα τη φρικτή Σταύρωσή Του και αντιπροσωπεύει ικανώς την ομώνυμη σημαντική παράσταση.
b) Το άπνουν σώμα του Κυρίου παρουσιάζεται με τη μορφή που είχε κατά την αποκαθήλωσή του από τον τίμιο Σταυρό, παραπέμπει δε αναλόγως στην ομώνυμη εικόνιση και στο θεολογικό περιεχόμενό της.
c) Τέλος, ο ανοικτός τάφος (λάρνακα) στο κάτω μέρος της εικόνισης δηλώνει τον ενταφιασμό του Χριστού κι “εκπροσωπεί” την ομότιτλη αγιογραφία.
Στο βυζαντινό Μουσείο της Καστοριάς φυλάσσονται και προβάλλονται στο ευρύ κοινό μερικές φορητές εικόνες με το θέμα “Η άκρα Ταπείνωσις”, που είναι πολύ σημαντικές και δικαίως προκαλούν το έντονο ενδιαφέρον και τον θαυμασμό των θεατών τους. Στην Καστοριά επίσης, και πιο συγκεκριμένα στην κόγχη τής πρόθεσης των περισσότερων ναών της υπάρχουν τοιχογραφίες διαφόρων εποχών με το ίδιο θέμα που είναι εξίσου σπουδαίες κι ενδιαφέρουσες.
Περατούμενης της σύντομης αναφοράς στην πολύ αξιόλογη εικόνιση με την επωνυμία “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις” σημειώνεται, ότι πρόκειται για μία ιδιαιτέρως εμνευσμένη και πολυσήμαντη δημιουργία των μεγάλων θεολόγων Πατέρων και αγιογράφων της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Σημειώνεται ακόμη, η εν λόγω υψηλόπνοη παράσταση εκφράζει και προβάλλει με τον τρόπο της τη Μεγάλη Παρασκευή “καθ’ ην επιτελούμεν ανάμνησιν των αγίων και σωτηρίων παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού”, καθώς και το Μέγα σάββατο, “καθ’ ό εορτάζομεν την θεόσωμον ταφήν και την εις άδου κάθοδον του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού”.
Γιώργος Τ. Αλεξίου.
