Θεμελιώθηκε στις 26 Ιουνίου 1885
Η δημιουργία της Μεγάλης Ελληνικής Σχολής στην Καστοριά, ήταν αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης της Κοινότητας και ενεργοποίησης των αντανακλαστικών της, για την ανάγκη ίδρυσης και λειτουργίας νέων σχολείων, εν όψει της όξυνσης των ανταγωνισμών στα Βαλκάνια κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι.
Η Μεγάλη Ελληνική Σχολή υπήρξε ο ενδιάμεσος σταθμός μιας μακράς διαδρομής, με αφετηρία ένα από τα πρώτα σχολεία της πόλης, το Ελληνικό Φροντιστήριο (1711), του οποίου αποτέλεσε μετονομασία, μετεξέλιξη και μετεγκατάσταση. Ταυτόχρονα, υπήρξε ο πρόδρομος του ιστορικού Γυμνασίου (1915).
Από το 1800, το (επταετούς φοίτησης πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο) Ελληνικό Φροντιστήριο μετονομάστηκε σε (τετραετούς πλέον φοίτησης δευτεροβάθμια) Ελληνική Σχολή. Για την εξεύρεση των απαιτούμενων πόρων για την οικοδόμηση νέου κτιρίου στη συνοικία Ελεούσα (οδό Α. Μηνά), εκποιήθηκε εκείνο στο οποίο μέχρι τότε στεγαζόταν το Ελληνικό Φροντιστήριο, δηλαδή η οικία του δωρητή του, έμπορου στη Βενετία Γ. Κυρίτζη (που βρισκόταν στη συνοικία Δραγωτά, στη Ν. Παραλία). Ταυτόχρονα συγκεντρώθηκαν χρήματα από εράνους και δωρεές. Για την κάλυψη όμως του υπέρογκου ποσού των 1200 τουρκικών λιρών, απαιτήθηκε δανεισμός από πλούσιους μπέηδες αλλά και προσωπική εργασία από τους πολίτες, με τον Μητροπολίτη Κύριλλο να δίνει πρώτος το παράδειγμα. Το οικόπεδο στο οποίο χτίστηκε η Ελληνική Σχολή, ήταν παραχωρημένο από τον πρώτο δημογέροντα (βεκίλη), Ι. Παναγιόδωρο, στη μνήμη του παιδιού του, που πνίγηκε στη λίμνη.
Στις 26 Ιουνίου 1885, πραγματοποιήθηκε η επίσημη θεμελίωση της Μεγάλης Ελληνικής Σχολής, η οποία πρωτολειτούργησε τρία χρόνια αργότερα. Επρόκειτο για ένα επιβλητικό διώροφο πέτρινο κτίριο με νεοκλασικά στοιχεία, τετράγωνης διατομής (μήκος πλευράς 18,5 μ.), που διέθετε έξι αίθουσες ανά όροφο και υπόγειο. Όλοι οι εμπλεκόμενοι στην κατασκευή του, προέρχονταν από την ευρύτερη περιοχή (Ο μηχανικός Γ. Καρύδης από το Βογατσικό, ο κάλφας [εμπειροτέχνης] Μιχ. Ιωάννου από τον Απόσκεπο και οι τεχνίτες της πέτρας, από το μαστοροχώρι της Δροσοπηγής Φλώρινας).
Στην ίδια νοητή ευθεία με την Ελληνική Σχολή και σε απόσταση λίγων μέτρων το ένα από το άλλο (εκατέρωθεν της στροφής του δρόμου προς Προφήτη Ηλία), υπήρχε από το 1860 το Παρθεναγωγείο και ήδη από το 1843, το Αλληλοδιδακτικό. Το δεύτερο, μετατράπηκε το 1885 σε εξατάξια Αστική Σχολή αρρένων (Δημοτικό), που μεταστεγάστηκε και συλλειτούργησε με την Ελληνική Σχολή, επίσημα πλέον αναγνωρισμένη ως Ημιγυμνάσιο (αρρεναγωγείο), στο νέο κτίριο με κοινή διεύθυνση, από το 1888 μέχρι το 1914. Κατά το έτος αυτό, η έλλειψη αιθουσών και οι ασφυκτικές συνθήκες συλλειτουργίας των δύο σχολείων, ανάγκασαν τον Δ/ντή, Κωνσταντίνο Πηχιών, να ζητήσει από την Εφορεία των Σχολείων τη μετεγκατάσταση του Ημιγυμνασίου (σε ενοικιαζόμενο κτίριο στην πλατεία Ομονοίας) για ένα χρόνο και, από το 1915, στο νεόδμητο κτίριο δίπλα στην Παναγία Κουμπελίδικη, αναβαθμισμένο σε Γυμνάσιο, με Δ/ντή τον Παντελή Τσαμίση.
Η Μεγάλη Ελληνική Σχολή (1888-1958)
Τα επόμενα χρόνια στο κτίριο της Ελληνικής Σχολής στεγάστηκε το 1ο και 2ο Δημοτικό, καθώς και τάξεις του γειτονικού Παρθεναγωγείου, όταν αυτό μετατράπηκε σε Γυμνάσιο Θηλέων, το 1936. Από το 1926 μέχρι το 1935, στο κτίριο λειτούργησε και το εξατάξιο -πλέον- Διδασκαλείο (Σχολή εκπαίδευσης δασκάλων). Κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων λειτούργησε ως νοσοκομείο και στρατώνας, ενώ στη διάρκεια του εμφυλίου, στεγάστηκαν προσωρινά σ` αυτό, όπως και στα άλλα σχολεία, κάτοικοι που είχαν μεταφερθεί από χωριά του νομού.
Δάσκαλοι και μαθητές στα σκαλιά του σχολείου. Η φωτογραφία πρέπει να είναι τραβηγμένη προς το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο δάσκαλος Δόλλας Πέτρος φέρει διακριτικό πένθους, λόγω της απώλειας του μικρού του γιου, Χαρίλαου (αρχείο Δόλλα Ευθυμίας) [Ο Δόλλας Πέτρος (1895-1971) αποφοίτησε το 1914 από το τετρατάξιο τότε Γυμνάσιο Τσοτυλίου και το 1926 από το Μονοτάξιο Διδασκαλείο Καστοριάς (Βρισκόταν στην οδό Χριστοπούλου). Υπηρέτησε ως δάσκαλος στα Δημοτικά σχολεία Αμπελοκήπων Καστοριάς, Πολυκάρπης και στο 2ο Δημοτικό Καστοριάς.]
Το κτίριο της Μεγάλης Ελληνικής Σχολής κατεδαφίστηκε την άνοιξη του 1958 και στη θέση του κατασκευάστηκε σε διάστημα οκτώ μηνών, το υπάρχον κτίριο του 2ου Δημοτικού, με κόστος 640.000 δραχμών. Μέρος του ποσού καλύφθηκε από δωρεές. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, τον Ιανουάριο του 1959, και σ` αυτά ακούστηκε το ιστορικό της κατασκευής των δύο κτιρίων και μνημονεύτηκαν τα ονόματα των δωρητών τους. Ο Θεοχάρης Σκαπέρδας και ο Σύλλογος «Ομόνοια» του Μόντρεαλ, ανακηρύχθηκαν Ευεργέτες του σχολείου.
Η πινακίδα στην είσοδο του νέου κτιρίου, που μνημονεύει τον προκάτοχό του
Γυμναστικές επιδείξεις σχ. έτους 1949-1950. «Παρέλασις αρρένων»
«Παρέλασις θηλέων»
«Τσάμικος»
Το 2018, στο 2ο Δημοτικό δόθηκε η ονομασία της Καστοριανής λογοτέχνιδας, ποιήτριας και λαογράφου, Ιφιγένειας Διδασκάλου. Μετά τη συγχώνευση του 2ου με το 3ο Δημοτικό, το 2021, στο κτίριο στεγάζεται το Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο – Λύκειο Καστοριάς,.
Πηγές:
Εφημ. «Καστορία» φ.630/29-1-1936
Εφημ. «Φωνή της Καστοριάς» φ.124/25-3-1948
Εφημ. «Ορεστιάς» φ.394/15-8-1954
Εφημ. «Νέα Καστοριά» φ.133/25-1-1959
Τσαμίσης Π. Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αθήναι, 1949, σ. 82
Μπακάλης Ι. Τουριστικός οδηγός Καστορίας, 1951, σ 114
Τσολάκης Π. Η αρχιτεκτονική της παλιάς Καστοριάς, εκδ. Επίκεντρο, 2009, σ. 236
