Η πτώση[άνοιξη του 1082] και η απελευθέρωση της Καστοριάς [Νοέμβριος του 1083] από τους Νορμανδούς 1
Σχετικά αποσπάσματα από την «Αλεξιάδα» 2 της Άννας Κομνηνής3
(βιβλίο Ε΄, ΙΙΙ) .. » ‘’Κόμητες, εγώ (ο αρχηγός των Νορμανδών Ροβέρτος Γυισκάρδος4) αναχωρώ για να υπερασπιστώ τη δική μου χώρα(Λογγοβαρδία5)…εναντίον του βασιλιά (Ερρίκου Δ΄) της Αλαμανίας(Γερμανίας). Στο γιο μου (Βαϊμούνδο6) αφήνω το Δυρράχιο7 και τον Αυλώνα8…’’
(βιβλίο Ε΄, V) .. «ο Βαϊμούνδος έφυγε για την Καστοριά … ξεχώρισε ένα μέρος του στρατεύματος, όλους κατάφρακτους και τους έστειλε στην Πελαγονία9, στα Τρίκαλα και στην Καστοριά που την κυρίευσαν αιφνιδιαστικά» (άνοιξη του 1082)
(βιβλίο Ε΄, VΙΙ) .. «ο βασιλιάς (Αλέξιος Κομνηνός10) .. με τη γνωστή του διπλωματική ικανότητα, βάλθηκε να στέλνει γράμματα στους κόμητες του Βαϊμούνδου, τάζοντάς τους πλούσια ανταλλάγματα, αν απαιτούσαν από τον Βαϊμούνδο τους μισθούς που τους είχε υποσχεθεί· αν αυτός δεν μπορούσε να τους εξοφλήσει, ας τον έπειθαν να κατέβει στα παράλια και να ζητήσει χρήματα από τον πατέρα του Ροβέρτο, διαπεραιούμενος στην ανάγκη και ο ίδιος, για να απαιτήσει τους μισθούς τους… Ακολουθώντας τις υποδείξεις του βασιλιά οι κόμητες άρχισαν να απαιτούν πιεστικά τους μισθούς των τεσσάρων τελευταίων ετών…Εκείνος( ο Βαϊμούνδος), μη μπορώντας να κάνει διαφορετικά, αναθέτει στον Βρυέννιο11 τη φρουρά της Καστοριάς …»
(Βιβλίο ΣΤ΄,Ι) »..ο Βρυέννιος κατείχε την Καστοριά. Ο αυτοκράτορας, αποφασισμένος να τον διώξει από εκεί ανακαταλαμβάνοντας την πόλη, κάλεσε πάλι τους στρατιώτες του, και αφού τους εξόπλισε με ισχυρότατα όπλα, κατάλληλα για τειχομαχία και για μάχες ή μικροσυμπλοκές έξω από τα τείχη, πήρε την άγουσα προς το φρούριο. Iδού πώς είναι η τοποθεσία: υπάρχει μια λίμνη, η λεγόμενη της Kαστοριάς, μέσα στην οποία μπαίνει μια προεξοχή στεριάς που διευρύνεται στην άκρη της, καταλήγοντας σε πετρώδεις λόφους. … Γύρω από την προεξοχή είναι οικοδομημένοι πύργοι και μεσοπύργια εν είδει φρουρίου το οποίο και ονομάζεται Καστοριά». Όταν έφτασε εκεί ο βασιλιάς, θεώρησε σκόπιμο να επιχειρήσει αρχικά επίθεση με ελεπόλεις12 κατά των πύργων και μεσοπυργίων. Επειδή δεν υπήρχε άλλος τρόπος να πλησιάσουν οι στρατιώτες τα τείχη, παρά ξεκινώντας από κάποιο ορμητήριο, πρώτα έστησε το στρατόπεδό του και έπειτα κατασκεύασε ξύλινους πύργους και τους έδεσε μεταξύ τους με σιδερένιες αλυσίδες. Εξορμώντας απ` αυτούς σαν από κάποιο φρούριο, έδινε τις μάχες κατά των Κελτών13. Τις ελεπόλεις και τα πετροβόλα μηχανήματα τα τοποθέτησε έξω από το τείχος και άρχισε να μάχεται νύχτα και μέρα ώσπου προξένησε φθορές στον περίβολο του τείχους. Επειδή όμως οι πολιορκημένοι αντιστέκονταν σθεναρά (δεν υποχώρησαν ούτε κι όταν δημιουργήθηκε ρωγμή στο τείχος), καθώς δεν μπορούσε να επιτύχει το σκοπό του, πήρε μια απόφαση γενναία και συνάμα συνετή: να μπάσει μερικούς γενναίους στη λίμνη επιβιβάζοντάς τους σε πλοία και να πλήξει τους Κέλτες από δύο μέρη, από τη στεριά και από τη λίμνη. Πλοία όμως δεν είχε κι έτσι φόρτωσε μερικές βάρκες σε αμάξια και τις έριξε στη λίμνη από έναν μικρό μόλο. Είχε εξάλλου παρατηρήσει ότι η ανάβαση των Λατίνων από το ένα μέρος του ακρωτηρίου γινόταν γρήγορα, ενώ η κατάβασή τους από το άλλο, τους έπαιρνε περισσότερη ώρα. Επιβίβασε, λοιπόν, στις βάρκες τον Γεώργιο Παλαιολόγο14 με ένα απόσπασμα επιλέκτων και τον πρόσταξε να προσορμιστεί στους πρόποδες των λόφων, παραγγέλλοντάς του, μόλις θα έβλεπε το συμφωνημένο σύνθημα, να οδεύσει προς την κορυφή των λόφων στα νώτα των εχθρών, ακολουθώντας τον πιο ασύχναστο αλλά και συντομότερο δρόμο· όταν θα έβλεπε ότι ο αυτοκράτορας έχει αρχίσει τη μάχη από τη στεριά, να σπεύσει κι αυτός με όλες του τις δυνάμεις, ώστε οι εχθροί, μη μπορώντας να πολεμούν συγχρόνως σε δύο μέρη, να χαλαρώσουν την ένταση της μάχης στο ένα από τα δύο, κι έτσι να καταστεί εύκολη στο σημείο εκείνο η νίκη των Ρωμαίων. Ο Γεώργιος Παλαιολόγος προσορμίστηκε πράγματι στους πρόποδες του εν λόγω λόφου15 και στάθηκε εκεί οπλισμένος, αφού προηγουμένως είχε τοποθετήσει στο ύψωμα έναν σκοπό, με την εντολή, μόλις δει το σύνθημα, να του το διαβιβάσει αμέσως. Χάραζε πια η μέρα, όταν οι στρατιώτες του αυτοκράτορα αλάλαξαν τον ενυάλιο16(κραύγασαν πολεμική ιαχή) κι όρμησαν από τη στεριά στη μάχη κατά των Λατίνων. Ο σκοπός είδε το σύνθημα και το διαβίβασε με άλλο σύνθημα στον Παλαιολόγο. Αυτοστιγμεί εκείνος βρέθηκε με τους δικούς του στην κορυφή του λόφου σε πυκνή παράταξη μάχης. Ο Βρυέννιος, που έβλεπε τους πολιορκητές έξω απ` τα τείχη και τον Παλαιολόγο να στέκεται απειλητικός στο άλλο μέρος, ούτε τότε δεν είπε να παραδοθεί, αλλά πρόσταξε τους κόμητες να αντιπαραταχθούν με ακόμα μεγαλύτερη γενναιότητα. Εκείνοι όμως του φέρθηκαν με αναίδεια: «Βλέπεις ότι το ένα κακό φέρνει τ` άλλο», του είπαν· «έχει λοιπόν ο καθένας από `μάς το δικαίωμα να επιδιώξει τη δική του σωτηρία: άλλος να προσχωρήσει στο βασιλιά κι άλλος να πάρει το δρόμο της επιστροφής στην πατρίδα του». Και παρευθύς έκαμαν τα λόγια τους πράξη:
ζήτησαν από τον αυτοκράτορα να στήσει μια σημαία κοντά στο ναό του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου17 (γιατί πράγματι είχε άλλοτε ανιδρυθεί εκεί ένας ναός επ` ονόματι του μάρτυρος εκείνου) και μια άλλη στο δρόμο προς τον Αυλώνα. «Όσοι από εμάς», του είπαν, «θέλουν να υπηρετήσουν τη μεγαλειότητά σου, θα κατευθυνθούν στη σημαία που θα είναι κοντά στο ναό του μάρτυρος· όσοι θέλουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, θα πάνε στη σημαία που θα βρίσκεται στο δρόμο του Αυλώνα». Και λέγοντας αυτά, προσχώρησαν παρευθύς στο βασιλιά. Όσο για τον Βρυέννιο, το γενναίο εκείνον άνδρα, δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να προσχωρήσει, ορκιζόταν όμως να μη σηκώσει ποτέ τα όπλα εναντίον του βασιλιά, αν έστεργε μόνο να του δώσει μια συνοδεία που θα τον οδηγούσε σώο και αβλαβή ως τα σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και θα τον άφηνε ελεύθερο να φύγει από εκεί για τη δική του χώρα. Ο αυτοκράτορας, ικανοποίησε πρόθυμα το αίτημά του κι ύστερα πήρε νικητής και τροπαιούχος το δρόμο για το Βυζάντιο18». (Mετάφραση Αλόη Σιδέρη, εκδόσεις ΑΓΡΑ).
1 Νορμανδία: Χώρα της Β. Γαλλίας που κατοικήθηκε από τους σκανδιναβικής καταγωγής Βίκινγκς.
2 «Αλεξιάς»: Η εξιστόρηση του έργου του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, που συνέγραψε η κόρη του Άννα, στην ιδρυμένη από την ίδια, μονή της Κεχαριτωμένης, όπου αποσύρθηκε μετά την αποτυχία της να καταλάβει το θρόνο. Σινιστά σημαντική πηγή για τα γεγονότα της Α΄ Σταυροφορίας.
3 Άννα Κομνηνή (1083-1153): Πρωτότοκη κόρη του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, πορφυρογέννητη. Από τις πιο μορφωμένες γυναίκες του καιρού της. Μετά το θάνατο του πατέρα της (1118), απέτυχε, σε συνεργασία με τη μητέρα της Ειρήνη, να εκτοπίσει τον αδελφό της Ιωάννη Β΄Κομνηνό.
4 Robert Guiscard (1015-1085) : Νορμανδός τυχοδιώκτης, γνωστός για την ανδρεία και ευφυία του. Το 1081 αποβιβάστηκε στην Ήπειρο με στρατιά Νορμανδών (Κελτών και Λατίνων) με βλέψεις ακόμα και στην ίδια την Κων/πολη. Προηγουμένως, επισκιάζοντας τα οκτώ αδέλφια του, ανακηρύχθηκε ηγεμόνας Λογγοβαρδίας με πρωτεύουσα το Μπάρι, καταλύοντας την εξουσία του Βυζαντίου στην Κάτω Ιταλία. Πέθανε στην Κεφαλονιά, από επιδημία που ενέσκηψε στο στράτευμά του.
5 Λογγοβαρδία<longa barba=μακρύ γένι, από τους «μακρυγένηδες», γερμανικής καταγωγής κατοίκους τής Β. Ιταλίας.
6 Bohemond I of Antioch (1057-1111): Γιος του Ροβέρτου Γυισκάρδου που διέθετε, κατά την Άννα Κομνηνή, τις αρετές και τα ελαττώματα του πατέρα του. Το 1096 ηγήθηκε της 1ης Σταυροφορίας αλλά αθέτησε τις υποσχέσεις του προς τον Αλέξιο και κατέλαβε την Αντιόχεια της Συρίας.
7 Δυρράχιο: Πόλη της Αδριατικής στη σημερινή Αλβανία [η αρχαία Επίδαμνος και αρχή της Εγνατίας οδού]
8 Αυλώνας: Πόλη και λιμάνι νότια του Δυρραχίου.
9 Πελαγονία: Περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας στην οποία βρίσκεται σήμερα η πόλη Μοναστήρι.
10 Αλέξιος Α΄Κομνηνός (1057-1118): Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 1081. Κατέλαβε το θρόνο εξαναγκάζοντας σε παραίτηση και εγκλεισμό στη μονή Περιβλέπτου το Νικηφόρο Γ΄ Βοτανειάτη (ως στρατηγός του οποίου ο Αλέξιος είχε αναγορευθεί σε «μέγα δομέστικο» [στρατιωτικό διοικητή] της Δύσης.
11 Gauthier de Brienne: Οι Ντε Μπριέν ήταν αριστοκρατική οικογένεια της Γαλλίας, κόμητες Καμπανίας-Αρδεννών, με πρωτεύουσα την πόλη Μπριέν.
12 ελέπολις Τροχήλατος πολυώροφος πολιορκητικός πύργος.
Απομίμηση «ελεπόλεως» στο Ασένοβγκραντ (η πόλη Στενήμαχος της Α. Ρωμυλίας) στη Βουλγαρία
13 Κέλτες: Λαός σκανδιναβικής προέλευσης, που εξαπλώθηκε στην Κ. Ευρώπη και Βρετανία. Οι αρχαίοι τους ταύτιζαν με τους Γαλάτες. Κατακτήθηκαν και τελικά αφομοιώθηκαν από τους Ρωμαίους.
14 Γεώργιος Παλαιολόγος: Στρατηγός και σύγγαμπρος του Αλέξιου Κομνηνού. Παρότι ως στρατηγός Ιλλυρίας τραυματίστηκε κατ` επανάληψη, υπερασπιζόμενος το Δυρράχιο, ανακατέλαβε την Καστοριά.
15 Στην περιοχή της Παναγίας Μαυριώτισσας, την οποία πιστεύεται ότι έκτισε ο Αλέξιος σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού.
16 Ενυάλιος: Θεός του πολέμου [Προσωνύμιο του Άρη].
17 Άγιος Γεώργιος Πολιτείας (πρώτη φάση οικοδόμησης 11ος αι). Λέγεται ότι ο Γ. Παλαιολόγος ανακαταλαμβάνοντας την πόλη, βρήκε το ναό σε λειτουργία.
18 Την ημέρα που επέστρεφε νικητής στην Κων/πολη (1 Δεκεμβρίου 1083), γεννήθηκε η πρωτότοκη κόρη του Άννα.
