Το 863 μ.Χ. εν μέσω θυελλωδών εξελίξεων στο κεντρικό τμήμα της Ευρώπης, μία βυζαντινή αποστολή φθάνει στη Μοραβία με ηγεμόνα τον Ραστισλάβο. Οι Κύριλλος και Μεθόδιος, θεολόγοι και γλωσσολόγοι από τη Θεσσαλονίκη με το πολυδιάστατο έργο τους, τη διάδοση του χριστιανισμού, τη δημιουργία του πρώτου σλαβικού αλφαβήτου, τη μετάφραση των λειτουργικών βιβλίων στη σλαβική γλώσσα, την εισαγωγή της σλαβικής γλώσσας στη θρησκευτική λειτουργία αλλάζουν για πάντα την πορεία της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.
Το ταξίδι των δύο ιεραπόστολων, οι προκλήσεις και αντιπαλότητες που συνάντησαν και η συμβολή τους στη διαμόρφωση της γλωσσικής και θρησκευτικής ταυτότητας εθνών της Ευρώπης αναβιώνει με αφηγητή τον μαθητή τους και συνεχιστή του ιεραποστολικού τους έργου, Γοράζδο, στο ντοκιμαντέρ «Κύριλλος και Μεθόδιος – Οι φωτιστές των Σλάβων» της Μαρίας Χατζημιχάλη – Παπαλιού, που κάνει διεθνή πρεμιέρα στο 27o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, σήμερα Κυριακή 9 Μαρτίου.
«Είναι ένα συναρπαστικό κεφάλαιο του Μεσαίωνα. Το ιστορικό υπόβαθρο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η αφήγηση της ταινίας έχει πρωταγωνιστή τον Γοράζδο, μαθητή και βιογράφο των Αγίων Κυρίλλου και του Μεθοδίου, από το στόμα του οποίου μαθαίνουμε την ιστορία των δύο Θεσσαλονικέων αδελφών και το οικουμενικό έργο τους, τον εκχριστιανισμό των Σλάβων» τόνισε η δημιουργός του ντοκιμαντέρ Μαρία Χατζημιχάλη – Παπαλιού, σε συνέντευξή της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, απαντώντας στην ερώτηση πώς αποφάσισε να εξερευνήσει και να παρουσιάσει την ιστορία των δύο ιεραπόστολων, που διαδραμάτισαν πρωταρχικό ρόλο στη θεμελίωση του χριστιανισμού και στην ανάπτυξη του πολιτισμού στις σλαβικές χώρες.
«Η σλαβική γλώσσα είναι μόνο προφορική εκείνη την εποχή. Οι Φράγκοι προσπαθούν να προσηλυτίσουν τον κόσμο στον χριστιανισμό, επιτρέποντας όμως μόνο τη λατινική γλώσσα στην εκκλησία, την οποία ο λαός δεν καταλάβαινε. Ο Γοράζδος είχε καταφύγει στο Βυζάντιο, είχε γνωρίσει τον Κωνσταντίνο (Κύριλλο), τον επονομαζόμενο Φιλόσοφο και προστατευόμενο του Πατριάρχη Φωτίου, και ανέλαβε μαζί με τον Κύριλλο, τον Μεθόδιο και άλλους μαθητές τους, ιεραποστολή στην Μοραβία» εξήγησε η κ. Χατζημιχάλη – Παπαλιού, η οποία έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε το ντοκιμαντέρ.
«Ήξεραν πως η αποστολή τους δεν θα είχε επιτυχία, αν δεν επινοούσαν αλφάβητο, ώστε η σλαβική γλώσσα να γίνει γραπτή και να μεταφραστούν σε αυτήν τα ιερά βιβλία. Το αλφάβητο αυτό αποδίδεται στον Κύριλλο, γι’ αυτό και ονομάζεται κυριλλικό. Όμως η αποστολή έμελλε να έχει πολλές περιπέτειες και διώξεις για τους αδελφούς και τους μαθητές τους, καθώς οι θρησκευτικές και πολιτικές δυνάμεις εκείνη την εποχή, μαζί και η Ρώμη, διεκδικούσαν ρόλο και εξουσία» υπογράμμισε.
«Χάρη σε εκείνους, οι οποίοι δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο και συνακόλουθα τη γραφή, μπόρεσαν οι σλαβικοί λαοί να έρθουν σε επαφή με τη χριστιανική γραμματεία. Είναι ένα ανεκτίμητο εκπαιδευτικό έργο, που ξεκινώντας από τη Μοραβία επηρέασε τον πολιτισμό της σλαβικής ομοεθνίας από την Τσεχία και τη Σλοβακία μέχρι τη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Πολωνία, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Ρωσία. Έτσι αποφάσισα να φέρω στο φως αυτό το κομμάτι της ιστορίας που αγνοείται από πολλούς. Η ζωή των δύο Αγίων με συγκλόνισε» επισήμανε η κ. Χατζημιχάλη – Παπαλιού, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί στο ιστορικό ντοκιμαντέρ και τις βιογραφίες προσώπων που έζησαν στο παρελθόν, αλλά το έργο τους έχει επίδραση μέχρι και σήμερα.
Το ντοκιμαντέρ ξεκινάει το 1942 στη γερμανοκρατούμενη Τσεχία, στην Πράγα, με την ιστορία ενός ορθόδοξου Επισκόπου που ονομάζεται επίσης Γοράζδος. Στην κρύπτη του ορθόδοξου ναού των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου κρύβεται μία ομάδα αντιστασιακών που τραυμάτισε θανάσιμα τον Ράινχαρντ Χάιντριχ, υπαρχηγό των SS, τον «δήμιο της Πράγας». Έναν μήνα αργότερα, οι Ναζί τούς ανακαλύπτουν, μετά από προδοσία, και τους εκτελούν. Μαζί τους, αφού υπέστη σκληρά βασανιστήρια, εκτελείται και ο ορθόδοξος επίσκοπος Γοράζδος, ενώ η ορθόδοξη Εκκλησία διώκεται σε ολόκληρη τη χώρα.
Στην ταινία δίνονται απαντήσεις στα ερωτήματα πώς βρέθηκε ένας ορθόδοξος ναός αφιερωμένος στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο στην καρδιά της Ευρώπης, ποιος ήταν ο πρώτος Γοράζδος, το όνομα του οποίου έφερε ο επίσκοπος – μάρτυρας του 20ού αιώνα με αναδρομή στον 9ο αιώνα και την ιστορία της αποστολής των Κυρίλλου και Μεθοδίου στη Μοραβία.
Δραματοποίηση και οδοιπορικό σε διάφορες χώρες και μοναδικής ομορφιάς τοπία
Η έρευνα για το ντοκιμαντέρ βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα, ανέφερε η δημιουργός του. «Υπάρχει μεγάλη ρευστότητα στο ιστορικό υλικό, το οποίο δεν μας είναι τόσο γνωστό, όμως βλέπουμε καθαρά τη δύναμη της προσωπικότητας των δύο αδελφών, που τους αγκάλιασε ο λαός, εδραιώνοντας την ορθόδοξη πίστη του σε πλήθος κρατών. Αυτά που σήμερα θεωρούμε δεδομένα κάποτε έπρεπε να γίνει αγώνας για να κατακτηθούν» σημείωσε.
Όλες οι ταινίες που έχω κάνει ως τώρα είναι ντοκιμαντέρ, τόνισε η κ. Χατζημιχάλη Παπαλιού, χαρακτηρίζοντας το συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος ανεξάντλητο, και όχι έναν χώρο περιορισμένο και στενό, όπως νομίζουν μερικοί.
«Δεν είναι κάτι μονοδιάστατο, όπως βέβαια δεν είναι κάτι μονοδιάστατο ο κινηματογράφος μυθοπλασίας. Το ένα είδος αντλεί από το άλλο και το επηρεάζει. Υπάρχουν ντοκιμαντέρ που κρύβουν έναν πολύ οργανωμένο μύθο και ταινίες μυθοπλασίας που δανείζονται σχεδόν τα πάντα από το ντοκιμαντέρ. Η πραγματικότητα είναι για μένα η πρόκληση. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μιλήσεις για την πραγματικότητα και ο καθένας διαλέγει αυτό που βρίσκει πιο κοντά στην ιδιοσυγκρασία του και που κάθε φορά λειτουργεί σωστότερα αφηγηματικά στην ιστορία που έχει να πει» είπε, αναφερόμενη στην επιλογή της να έχει το ντοκιμαντέρ για τους «Φωτιστές των Σλάβων» δραματοποιημένη μορφή και δράση.
Με τη δραματοποίηση και το πλούσιο οπτικό υλικό, όπως υπογράμμισε, επιδιώκει να κεντρίσει την προσοχή του κοινού. Συμπλήρωσε, δε, ότι σκοπός της είναι να μεταδώσει τη συγκίνηση που ένιωσε, όταν άρχισε να εξερευνά τις μεγάλες αυτές μορφές της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Σημαντική θέση στο ντοκιμαντέρ έχουν τα τοπία, εντός και εκτός Ελλάδας, σε δυτική, κεντρική και ανατολική Ευρώπη, εκεί όπου είναι ορατή η κληρονομιά του έργου των δύο ιεραπόστολων. Η Κωνσταντινούπολη, η Ρώμη, η Βενετία, η Πράγα, η Αχρίδα και φυσικά η Μακεδονία, η Θεσσαλονίκη, η Καστοριά, η Φλώρινα, η Σιάτιστα, η νησίδα του Αγίου Αχιλλείου, οι Πρέσπες είναι μερικές από τις τοποθεσίες, στις οποίες έγιναν τα γυρίσματα, διευκρίνισε η δημιουργός του ντοκιμαντέρ.
«Η ιδέα για να γυρίσω αυτή την ταινία οδήγησε τα βήματά μου σε μέρη απίστευτης ομορφιάς, με θαυμαστά μνημεία και με βοήθησε να γνωρίσω ένα κομμάτι της μεσαιωνικής ιστορίας που μας συνδέει με τους σλαβικούς λαούς, με τους οποίους μοιραζόμαστε την ορθόδοξη χριστιανική πίστη» τόνισε.
«Το είδος του κινηματογράφου που κάνω είναι άμεσο. Είναι ένα σχόλιο πάνω στην πραγματικότητα. Η ιστορία, όπως μας τη μεταδίδει η τέχνη, είναι κάτι πολύτιμο, ακόμα κι αν δεν μπορεί να συνδεθεί άμεσα με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Γι’ αυτό και αφιέρωσα τις δυνάμεις μου σε αυτό το ντοκιμαντέρ, για να μεταδώσω τη συγκίνηση που εγώ ένιωσα, όταν άρχισα να ασχολούμαι με τις μεγάλες αυτές μορφές, που σφράγισαν την ευρωπαϊκή ιστορία» σημείωσε.
Προσδιορίζοντας το νόημα που ενώνει τις ταινίες της, είπε ότι είναι η αγάπη για τη ζωή που συχνά εκφράζεται σαν διαμαρτυρία για την κοινωνική συνθήκη, τη γυναικεία καταπίεση, για την ιστορική μνήμη που απειλείται. Με τις ταινίες της, όπως εκτίμησε, θέτει ερωτήματα που αφορούν την ίδια και την πραγματικότητα, την ίδια και τον άλλον, την ίδια και τη ματαιότητα ή την ελπίδα.
Αναφερόμενη στην τεχνολογία, είπε ότι χρησιμοποιείται μονάχα εκεί που η ζωντανή εικόνα δεν μπορεί να αναπαραστήσει αυτό που κάποτε υπήρξε και αποσαφήνισε ότι δεν έχει κάνει χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης για την ώρα.
«Το ιστορικό ντοκιμαντέρ, αλλά και γενικότερα το ντοκιμαντέρ, για πολλούς θεωρείται περιθωριακό είδος στις μέρες μας. Αυτό είναι ένας λόγος παραπάνω για να γυρίζονται ντοκιμαντέρ, να δει ο κόσμος πως είναι μια μορφή τέχνης που έχει πολλά να πει. Η κάθε ταινία βρίσκει το κοινό της. Είναι σημαντικό που η Θεσσαλονίκη φιλοξενεί ένα τέτοιο Φεστιβάλ» τόνισε η Μαρία Χατζημιχάλη – Παπαλιού, η οποία έχει διατελέσει καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με θέμα την Aναπηρία EMOTION PICTURES (2007-2011).
Το νέο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Κύριλλος και Μεθόδιος – Οι φωτιστές των Σλάβων» της Μαρίας Χατζημιχάλη – Παπαλιού, κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο 27o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, σήμερα Κυριακή 9 Μαρτίου, στις 18:00, στην Αίθουσα Παύλος Ζάννας.
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία – Σενάριο : Μαρία Χατζημιχάλη – Παπαλιού, Διεύθυνση Φωτογραφίας : Γιάννης Δασκαλοθανάσης GSC, Βασίλης Κλωτσοτήρας GSC, Βαγγέλης Κουλίνος, Μοντάζ : Γιάννης Τσιτσόπουλος, Πρωτότυπη Μουσική : Μάριος Αριστόπουλος, Έρευνα Κείμενο : Γεώργιος Τσούπρας, Δρ. Θεολογίας, Ιστορικός, Σλαβολόγος, Δημήτριος Γόνης, Ομότιμος Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α., Επιστημονικός Σύμβουλος : Iωάννης Σίσιου, Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
Παίζουν : Γιώργος Φριντζήλας, Μιχάλης-Μάριος Γεωργίου.
Κατερίνα Γιαννίκη
