Έχω μόλις τελειώσει την ανάγνωση του βιβλίου της Αλεξάνδρας Μάνου, δεν κρύβω πως με αδηφάγα μάτια καταβρόχθιζα τα κεφάλαιά του. Δεκάδες σκέψεις περνάνε από το μυαλό μου, κοιτώ έξω από το παράθυρο, είναι ακόμα ημέρα, το βλέμμα μου πέφτει κάτω στον δρόμο, στην οδό Αθανασίου Διάκου. Μονομιάς ο νους μου με ταξιδεύει σε μια άλλη οδό, σε μια άλλη γειτονιά της Καστοριάς, στην οδό Θωμαΐδος Λιμπάνιας Μάνου. Είχα διαβεί αμέτρητες φορές εκείνο το μέρος, από δω και πέρα, όμως, θα είναι διαφορετικά, ξέρω σε ποιαν ανήκει η ονομασία της οδού, το ανακάλυψα στις σελίδες του βιβλίου, όπως και τόσο άλλα. Ανήκει στη σπουδαία διδασκάλισσα, Θωμαΐς Μάνου, μια γυναίκα μπροστά από την εποχή της.
Από τη γυναίκα αυτή, γεννήθηκε η Αλεξάνδρα Μάνου! Ποια αλήθεια ήτανε;
Περιδιαβαίνω, μέσα από την περίτεχνη αφήγηση της συγγραφέως, τα αραχνιασμένα μονοπάτια του χρόνου, ταξιδεύω πίσω στις αρχές του 20ου αιώνα.
Συναντώ την Αλεξάνδρα Μάνου από τα μικράτα της ακόμη, τη βρίσκω μέσα σε μια οικογένεια ευτυχισμένη, σε μέρος αλαργινό, στο Βουκουρέστι, είναι τόσο χαρούμενη. Τι κρίμα που η μοίρα παίζει στους ανθρώπους τα δικά της παιχνίδια και μπορεί με μία τραγωδία να φέρει τα πάνω κάτω στις ζωές τους.
Συναντώ την Αλεξάνδρα Μάνου από τα μικράτα της ακόμη, τη βρίσκω μέσα σε μια οικογένεια ευτυχισμένη, σε μέρος αλαργινό, στο Βουκουρέστι, είναι τόσο χαρούμενη. Τι κρίμα που η μοίρα παίζει στους ανθρώπους τα δικά της παιχνίδια και μπορεί με μία τραγωδία να φέρει τα πάνω κάτω στις ζωές τους.
Και μετά; Μετά βλέπω ένα κοριτσάκι να μαθαίνει μαντολίνο, μαθαίνω για τις βαρκάδες στην Καστοριά, σε μια εποχή αλλοτινή που με σαγηνεύει… πολύτιμες πληροφορίες για τον τόπο όπου κατοικώ, το βιβλίο είναι πλούσιο σε στοιχεία ηθογραφίας και είναι αυτός ένας ακόμα λόγος που παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον.
Από την αρχή ακόμα δεν είναι δύσκολο να αντιληφθώ πως η Αλεξάνδρα Μάνου δεν είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος, είναι από εκείνους τους ξεχωριστούς, που μπορούν να χαράξουν μια πορεία στη ζωή που αξίζει να μνημονευτεί.
Όταν μαθαίνω για τη συνάντησή της με ένα τόσο εμβληματικό πρόσωπο όπως ο Ελευθέριος Βενιζελος, ένα μειδίαμα ζωγραφίζεται στα χείλη μου. Με εντυπωσιάζει το γεγονός πως ο σπουδαίος αυτός πολιτικός της δίνει, ως προστατευόμενη του, την ευκαιρία να εγγραφεί στο Αρσάκειο. Πώς αλήθεια ένα ύφασμα με άγκυρες μπορεί να συνδεθεί με το ίνδαλμά της και να γίνει ένα φόρεμα που θα φορεθεί μέχρι να φθαρεί αλλά με έναν μοναδικό, υπέροχο τρόπο ακόμα περισσότερο;
Μέσα από τη μεστή, κατατοπιστική γραφή, ανακαλύπτω έναν θαλλό του κόσμου μας που δεν αποζητά νερό για να για να αναπτυχθεί, αλλά που διψά για γνώση, πνευματική τροφή που θέλει και καταφέρνει να μεταλαμπαδεύσει σε άλλους ανθρώπους (κάποιοι μάλιστα από αυτούς άνθρωποι που στα κατοπινά χρόνια έγραψαν ιστορία στη χώρα μας), για να κάνει τον κόσμο μας καλύτερο.
Η αφήγηση συνεχίζει να με εξιτάρει, καθώς παρακολουθώ την Αλεξάνδρα να μεγαλώνει και να διαπρέπει.
Μετά τις σπουδές της στο Αρσάκειο η νεαρή κοπέλα επιστρέφει στην Καστοριά. Η εμφάνισή της αποσπά την προσοχή ευυπόληπτων πολιτών της περιοχής, είναι τόσο όμορφη!
Μετά τις σπουδές της στο Αρσάκειο η νεαρή κοπέλα επιστρέφει στην Καστοριά. Η εμφάνισή της αποσπά την προσοχή ευυπόληπτων πολιτών της περιοχής, είναι τόσο όμορφη!
Μόνο που η καρδιά της είναι αδήωτη από τέτοια συναισθήματα, μέχρι που μια μέρα ντυμένη στα λευκά σαν περιστέρι αγνό και αμόλυντο, πραγματικά εντυπωσιακή, συναντά τον έρωτα της ζωής της. Ένας έρωτας που γρήγορα ανθίζει (αν και υπάρχουν ενστάσεις για τη σχέση της αυτή από πρόσωπα αγαπημένα της). Χαμογελώ διαβάζοντας για κείνο το βιβλίο, χωρίς να θέλω να αποκαλύψω λεπτομέρειες, που μέσα στις σελίδες του, στις λέξεις που είναι γραμμένες σε αυτό, οι δύο ερωτευμένοι νέοι, επινοούν τον μυστικό κώδικα επικοινωνίας τους… κοίτα να δεις… πώς τόσο ρεαλιστικά ενσταλάζεται μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου ο έρωτας.
Συνταξιδεύω νοερά μαζί της στην Ελβετία, στην επίσημη εκπαιδευτική εκδρομή τριών εβδομάδων, εκεί όπου αποστέλλονται, μετά από επιλογή του Υπουργείο Παιδείας, 80 περίπου διδάσκαλοι απ’ όλη την Ελλάδα με στόχο την επιτόπια μελέτη εκπαιδευτικών μεθόδων και συστημάτων. Αυτό το ταξίδι είναι που βαθιά επηρεάζει τον τρόπο σκέψης της και τη βοηθά να πρωτοπορεί στις μεθόδους διδασκαλίας της.
Κι όμως, σε κάθε βήμα μας, ειδικά σε αυτά που είναι πρωτοποριακά, ελλοχεύει ο κίνδυνος να στοχοποιηθούμε. Πώς αλήθεια μια τόσο καινοτόμα ομιλία από την Αλεξάνδρα Μάνου αποδεικνύει και την αδυναμία μέρους της κοινωνίας αλλά και του τύπου να εμπεδώσει το καινούργιο, το προοδευτικό, και να κατηγορηθεί σαν νεοτερισμός και τελικά κακόβουλα να σπιλωθεί; Ο αναχρονιστικός-συντηρητικός τρόπος που αντιδρά μια εφημερίδα, που έχει λόγο ειδικά εκείνη την εποχή, δυστυχώς κυριαρχεί σε πολλές περιπτώσεις στις μέρες μας και οι χαώδεις διαφορές αντιλήψεων παραμένουν επίκαιρες.
Κι ύστερα έρχεται η εποχή η πιο δημιουργική, τότε που Αλεξάνδρα επιστρέφει τελικά στην Αθήνα «με το σπαθί της» όπως της άρεσε να λέει και όπως διαβάζω στο βιβλίο, πρώτα για μεταπτυχιακές σπουδές και στη συνέχεια για να ξεκινήσει την καριέρα της στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΠΣΠΑ) που θα διαρκέσει 26 χρόνια.
Γρήγορα αναγνωρίζονται οι ικανότητές της από τη σπουδαία μορφή των γραμμάτων, τον Εξαρχόπουλο, που της δείχνει απεριόριστη εμπιστοσύνη. Παρακολουθώ το έργο της, τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών που γίνεται αξιοθαύμαστα, τους πρωτοποριακούς τρόπους που διδάσκει, φτάνει σε σημείο να πηγαίνει μπροστά και από τα βιβλία που διδάσκονται οι μαθητές της. Είναι εντυπωσιακή η ιστορία με το Έβερεστ και τον μαθητή που βρίσκεται σε αμηχανία γιατί άλλα πράγματα γνωρίζει από τη δασκάλα του, και άλλα γράφει το βιβλίο που κρατά στα χέρια του. Αιφνιδιάζομαι και εντυπωσιάζομαι από τις αρετές που τη διακρίνουν, όπως και ο Εξαρχόπουλος που όταν μπήκε στην τάξη, μια μέρα που η ίδια έλειπε, βλέποντας τα παιδιά να κάνουν μόνα τους τα μαθήματά τους, αναφωνεί πως πρόκειται για παιδαγωγικό θαύμα.
Γνωρίζω μέσα από την αφήγηση και τη μεγάλη αγάπη που έτρεφε για τον γιο της, τον Ορφέα, που ήρθε στη ζωή της για να της χαρίσει το φως, σε μια εποχή που ο σύζυγός της ακολουθούσε βαθύσκιωτα μονοπάτια.
Ενθουσιάζομαι σαν μαθαίνω πως γίνεται η πρώτη γυναίκα που συνδικαλίζεται στην ΑΔΕΔΥ. Είναι η εποχή της αρχής του συνδικαλιστικού κινήματος και οι συνδικαλιστές αγωνίζονται για βασικά δικαιώματα, οι απεργίες είναι σπάνιες και κατά καιρούς απαγορευμένες (κοίτα να δεις και στις μέρες μας παράνομες τις βγάζουν και καταχρηστικές τις περισσότερες οι κυβερνώντες). Είναι όμως μια γυναίκα που έχει το θάρρος της γνώμης, που βάζει πάνω από τον εαυτό της τους συναδέρφους της. Μάλιστα δεν διστάζει και τολμά να πει πως απεργεί, την ώρα που συνάδερφοί της άντρες αποφεύγουν να το παραδεχτούν, χρησιμοποιώντας τετριμμένες δικαιολογίες. Ο συνδικαλισμός έχει κατά τη γνώμη μου μία βασική αρχή: Την ενσυναίσθηση, την επιθυμία να βοηθάς… και αυτό το είχε προφανώς στο μέγιστο βαθμό η Αλεξάνδρα Μάνου
Γίνεται ταμίας και αντιπρόεδρος της διδασκαλικής ομοσπονδίας, ενώ στα πανελλαδικά συνέδρια συμμετέχει ως γενικός σύμβουλος της ΑΔΕΔΥ, αξιώματα που μοιάζει απίστευτο να τα κατέχει μια γυναίκα εκείνης της εποχής.
Και μετά έρχεται η κατοχή, η οδύνη, η ανέχεια, με τις ανθρώπινες ψυχές να πενθούν και να χάνονται. Παρακολουθώ τη δύσκολη διαβίωση των Αθηναίων, αλλά εστιάζω και στην Αλεξάνδρα που κάτω από τις πλέον αντίξοες συνθήκες συμμετέχει στην αντίσταση. Βλέπω και τις ουρές για το δελτίο, για λίγο λάδι, κανένα αβγό, ή λίγες σταφίδες. Είναι και τα κρεμμύδια που κείνα τα παιδάκια της τα ζητάνε μια μέρα, στα άραχλα χρόνια της ιστορίας μας… δεν ξέρω, νιώθω τα μάτια μου να βουρκώνουν… όχι δεν οφείλονται στα κρεμμύδια αυτά τα δάκρυα. Πώς να μην δακρύσεις εμπρός στο μεγαλείο της ψυχής της; Είναι και ο Ορφέας που πρέπει να απομακρυνθεί από κοντά της για να μην χαθεί για πάντα.
Και πριν καλά καλά τελειώσει ο πόλεμος, έρχεται ο εμφύλιος, και νέα χτυποκάρδια κάνουν την Αλεξάνδρα να αγωνιά, να φοβάται μήπως χάσει τον Ορφέα της, μην παγιδευτεί ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές και φύγει για πάντα από κοντά της. Και μέσα σε αυτή τη λαίλαπα να προσπαθεί να σπουδάσει το παιδί της. Θαυμάζω εκείνη τη μάνα που γίνεται και πατέρας, τον αγώνα που δίνει για να σπουδάσει τον μονάκριβο γιο της, τα ιδιαίτερα μαθήματα που κάνει για να βρει τα χρήματα για τα δίδακτρα. Οι εικόνες περνάνε μπρος από τα μάτια μου. Μάτια που τα ανοίγω διάπλατα κοιτώντας εκείνο το μπαλωμένο παντελόνι, το χαρτόνι στο τρύπιο παπούτσι. Θεέ μου, η ψυχή της μάνας! Αναριγώ.
Τα χρόνια περνάνε, η Αλεξάνδρα δεν είναι πια ανάμεσά μας. Έχει όμως αφήσει πίσω της σπουδαία παρακαταθήκη.
Τελικά αυτό που κρατάω πιότερο από όλα είναι ο τρόπος διαπαιδαγώγησή της, ο τόσο διαχρονικός. Ήταν ένας άνθρωπος που ακόμα και σήμερα συνεχίζει να μας δίνει μαθήματα… μαθήματα ζωής!
