Στην καρδιά της Λιθιάς Καστοριάς, στέκουν εδώ και ενενήντα χρόνια δύο πλατάνια. Δεν είναι απλά δέντρα — είναι ζωντανά σύμβολα της ιστορίας, της καθημερινότητας και του πολιτισμού του χωριού μας.
Φυτεύτηκαν το 1935, από τον Νικόλαο Γ. Ήργε και τον Σπυρίδωνα Λάμπρου, χρονιά σημαδιακή, καθώς τότε ιδρύθηκε ο πρώτος Μορφωτικός Σύλλογος Λιθιάς, με πρόεδρο τον ίδιο τον Ν. Γ Ήργε. Η πράξη της φύτευσης δεν ήταν μόνο γεωργική ή διακοσμητική — ήταν συμβολική: μια ριζοβολιά στο έδαφος και στο μέλλον της κοινότητας.
Από τα τέσσερα αρχικά πλατάνια, σώζονται σήμερα δύο, ενώ ένα πέμπτο φυτεύτηκε μπροστά από το αρχοντικό του Ν. Ήργε. Τα μοσχεύματα έφερε από την περιοχή της Μαυριώτισσας Καστοριάς, ο Λιθιώτης Βασίλης Τούντζιος, εκεί όπου τα αιωνόβια πλατάνια αποτελούν φυσική και ιστορική κληρονομιά. Από εκεί, μεταφέρθηκε στη Λιθιά όχι μόνο ένα είδος δέντρου, αλλά και ένα πολιτισμικό βάθος που εκφράστηκε μέσα από τη ζωή στην πλατεία.
Τα πλατάνια αυτά δεσπόζουν στην Κεντρική Πλατεία της Λιθιάς, χώρο που με την πάροδο του χρόνου έγινε το επίκεντρο της κοινοτικής ζωής. Εκεί στήθηκαν καφενεία, περίπτερα, παντοπωλεία· εκεί άνθισαν σχέσεις, γεννήθηκαν παραδόσεις, και εδραιώθηκε ο εθνογραφικός χαρακτήρας του χώρου — δηλαδή η καταγραφή της καθημερινής ζωής, των τελετουργιών, των εθίμων και των κοινωνικών σχέσεων που έδωσαν νόημα στον τόπο.
Αλλά τα πλατάνια είναι και φορείς συλλογικής μνήμης. Μνήμης βιωμένης, διαδοχικής, προφορικής. Είναι τόποι αναφοράς για τους παλαιότερους και αφετηρία για τους νεότερους. Καθετί που διαδραματίστηκε στην πλατεία — ένας γάμος, ένα πανηγύρι, μια συζήτηση, μια πολιτική συγκέντρωση, ένας αποχαιρετισμός — εγγράφεται στη σκιά τους. Και αυτή η μνήμη δεν χάνεται, γιατί ζει μέσα στους ανθρώπους.
Και όμως, η συλλογική ταυτότητα της Λιθιάς χτίζεται μέσα από τέτοιους τόπους. Τα πλατάνια δεν είναι απλώς μέρος του φυσικού τοπίου· είναι ένα σύμβολο της κοινότητας, ένα σταθερό σημείο γύρω από το οποίο οργανώνεται η αίσθηση του «ανήκειν». Είναι το υλικό θεμέλιο πάνω στο οποίο οι Λιθιώτες αναγνωρίζουν τον εαυτό τους — ως κομμάτι ενός συνεχούς πολιτισμικού ιστού, που ενώνει το χθες με το σήμερα.
Κι εδώ γεννιέται η ευθύνη του αύριο. Τα πλατάνια της Λιθιάς δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται μόνο ως μνημεία του παρελθόντος. Είναι πολιτιστική κληρονομιά εν εξελίξει — ένα ζωντανό τοπόσημο που απαιτεί φροντίδα, ανάδειξη και προστασία. Οφείλουμε να τα διαφυλάξουμε — από περιβαλλοντικούς κινδύνους, από την αδιαφορία, από την απώλεια του νοήματος που φέρουν. Με τη σήμανση, την τεκμηρίωση, την εκπαιδευτική και πολιτιστική αξιοποίησή τους, μπορούμε να τα καταστήσουμε επίσημα πολιτιστικά τοπόσημα.
Το μέλλον των πλατανιών είναι και το μέλλον της ταυτότητάς μας. Να τα εντάξουμε σε σχολικά προγράμματα, πολιτιστικές δράσεις, τουριστικές διαδρομές, λαογραφικά και συλλογικά αφηγήματα. Να μεταδοθεί στα παιδιά το γιατί αυτά τα δέντρα έχουν αξία, πέρα από την ομορφιά τους. Να γίνουν φυσικά μνημεία που διηγούνται την ιστορία ενός τόπου — όχι με λέξεις, αλλά με σιωπηλή παρουσία.
Σήμερα, το 2025, γιορτάζουμε 90 χρόνια ζωής αυτών των δέντρων. Μα δεν σταματάμε εκεί. Βλέπουμε μπροστά: σε ένα μέλλον όπου οι πλάτανοι της Λιθιάς συνεχίζουν να είναι η καρδιά του χωριού. Όχι μόνο ως ανάμνηση, αλλά ως ζωντανή πολιτισμική παρακαταθήκη. Γιατί ό,τι ριζώνει βαθιά, δεν ξεριζώνεται εύκολα. Και αυτοί οι πλάτανοι έχουν ριζώσει στην ψυχή μας.
ALKIS MΙRTALIS
(Αργύρης Δ. Ήργης)
