Ο δολοφόνος κρύβεται στην Καστοριά του 1947, πίσω από τα πέπλα της βροχής, στις σκιές των ερειπωμένων σπιτιών, στις σιωπές ανθρώπων που κουβαλούν περισσότερα από όσα λένε. Δεν είναι, όμως, αυτό το μοναδικό μυστήριο του “Καιρού των Τρελών”, του νέου βιβλίου του Σπύρου Λίτσα, καθηγητή Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Το βιβλίο δεν είναι μια διεθνοπολιτική ανάλυση, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, η διαλεύκανση του μυστηρίου δεν περιορίζεται σε έναν φόνο και στη σύλληψη του δράστη. Γιατί αυτό το βιβλίο, που ξεκινά με νεκρά παιδιά και μια κοινωνία στο χείλος της διάλυσης, εξελίσσεται σε κάτι βαθύτερο: σε μια σκοτεινή τοιχογραφία της συλλογικής μνήμης, των ιστορικών τραυμάτων και της προσπάθειας να σταθεί κανείς όρθιος μέσα στον ζόφο της Ιστορίας.
«Ο Καιρός των Τρελών», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ. Λίτσας, «είναι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στην Καστοριά του 1947, την ώρα που ο Εμφύλιος πόλεμος μαίνεται. Παιδιά δολοφονούνται, η τοπική κοινωνία συγκλονίζεται, και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές, σαν μέλη του Χορού της ίδιας τραγωδίας, επιχειρούν μια απεγνωσμένη συνεργασία για να κλείσει ο κύκλος του αθώου αίματος. Μέσα σε μια πόλη διαρκώς βυθισμένη στη βροχή, όπου ο ουρανός είναι μολυβένιος και το φως σπάνιο, το παιχνίδι με τις σκιές ξεκινά. Σε κάθε γωνιά καραδοκεί η απειλή ή η ανάμνηση μιας παλιάς ιστορίας που βαραίνει ως Ερινύα όσους ζουν -ένοχους και αθώους- μέσα σε μια συλλογική μνήμη που οδηγεί τελικά σε προσωπικά αδιέξοδα».
«Το κυνηγητό», συμπληρώνει ο καθηγητής, «είναι αδυσώπητο, όμως σύντομα γίνεται φανερό πως η αγωνία δεν αφορά μόνο την αποκάλυψη του δολοφόνου. Είναι ένα κυνήγι στον χρόνο, σε μια εποχή που ακόμη και το πιο μικρό, τυχαίο λάθος μπορεί να σημάνει θάνατο. Είναι ένα κυνήγι στο παρελθόν, σε εικόνες που ξεπηδούν από τον Μακεδονικό Αγώνα και τον Μεσοπόλεμο, ένα κυνήγι απέναντι στην ανάγκη μιας πόλης να απεξαρτηθεί από την άκρατη βία που επέβαλε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εμφύλιος, και να περάσει -αν μπορεί- σε μια ειρηνική κανονικότητα. Σ’ ένα bellum omnium contra omnes, οι δολοφονίες παιδιών παύουν να ξενίζουν, κι η πόλη μοιάζει να γεύεται, με σχεδόν ηδονική απέχθεια, τεράστιες δόσεις βαρβαρότητας».
Ο Σπύρος Λίτσας χτίζει ένα σκοτεινό και ασφυκτικό σύμπαν, που έχει περισσότερα κοινά με τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία ή την αγγλική σχολή της δεκαετίας του ’90 παρά με την ελληνική αστυνομική παράδοση. Η πλοκή του είναι αμείλικτη, δίνοντας, στην αρχή, την αίσθηση στον αναγνώστη πως συμμετέχει και αυτός στο κυνήγι του δολοφόνου. Στην πορεία, όμως, καταλαβαίνει κανείς πως η Κάθαρση δεν θα έρθει μόνο όταν βρεθεί ο ένοχος, αλλά όταν ξεσκεπαστούν όλα τα μυστικά που κρατά θαμμένα η πόλη και οι άνθρωποί της· μυστικά που αντηχούν όχι ως ενοχή, αλλά ως ξόδι για ένα παρελθόν που δεν ησύχασε ποτέ.
Ο συγγραφέας εκμυστηρεύεται, μάλιστα, πως στράφηκε στην αστυνομική λογοτεχνία ως ένα δημιουργικό διάλειμμα από τα επιστημονικά του έργα. Ωστόσο, μέσα από το βιβλίο του επιχειρεί να φωτίσει ολιστικά το σκοτεινό βάθος της εποχής του Εμφυλίου. «Ο ελληνικός Εμφύλιος – 1946-1949, ή όπως υποστηρίζουν κάποιοι ιστορικοί, 1943-1949 – έχει τραυματίσει βαθιά τη χώρα. Επειδή δεν έχουμε ακόμη αναμετρηθεί με τα αίτια και τα λάθη που μας οδήγησαν εκεί, το τραύμα παραμένει ανοιχτό. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σε κάθε μεγάλη εθνική κρίση, ο Εμφύλιος επιστρέφει στον δημόσιο λόγο σαν φάντασμα. Ο Καιρός των Τρελών δεν είναι μόνο το χρονικό μιας σειράς φόνων. Είναι μια απόπειρα να περιγραφεί τι χρώμα είχαν τα όνειρα και οι φόβοι εκείνης της εποχής. Ποιοι ήταν οι ήχοι της. Πώς έμοιαζαν οι πόθοι, όταν ο έρωτας δεν ήταν παρά μια πράξη επιβίωσης – ή μια παγίδα για το νου», επισημαίνει ο συγγραφέας.
Όλα αυτά ξετυλίγονται σε ένα σκηνικό που ο ίδιος δείχνει να γνωρίζει και να αγαπά. Ο Σπύρος Λίτσας δεν κατάγεται από τη Δυτική Μακεδονία ούτε από την Καστοριά. Έχει, όμως, περπατήσει στα χωριά της, έχει καθίσει σε παγωμένα καφενεία, έχει συνομιλήσει με όσους επιβίωσαν εκείνον τον Καιρό των Τρελών, με εκείνους που πολέμησαν και κουβαλούν ακόμη τη σκέψη τους κολλημένη σε εκείνη την εποχή. Μέσα από τη γραφή του, ο αναγνώστης μεταφέρεται στην Καστοριά του Εμφυλίου, με τα χαμηλά σπίτια, τις ξεχαρβαλωμένες πόρτες, τις καμινάδες που φτύνουν καπνό, τα βρεγμένα στενά και τα βλέμματα που δεν υπόσχονται τίποτα.
Όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, στόχος του ήταν ένα βιβλίο που να αντέχει πολλαπλές αναγνώσεις· που δεν θα ξεχαστεί στο ράφι μετά το πρώτο πέρασμα.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αγγελάκη.
Σ.Παπ.
