Κατακερματισμός της Περιοχής Άνευ Δρόμων στο όρος Γράμμος
Με βάση δημοσίευμα στο τοπικό τύπο, διανοίγεται οδικό δίκτυο στο όρος Γράμμος, το οποίο με βάση τις περιγραφές ορειβατών φαίνεται πως διασχίζει την Περιοχή Άνευ Δρόμων του Γράμμου. Πρόκειται για μία άγρια φυσική περιοχή μεγάλης οικολογικής και αισθητικής αξίας μη προσβάσιμης με μηχανοκίνητα μέσα. Χαρτογραφήθηκε ως ΠΑΔ στο πλαίσιο του προγράμματος NATLAND (χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο), με βάση τη μεθοδολογία συναφούς διεθνούς δημοσίευσης (Kati et al. 2023) καθώς όλη η έκταση της περιοχής δεν ήταν προσβάσιμη με μηχανοκίνητα μέσα. Επιπλέον ο δρόμος διανοίγεται εντός της προστατευόμενης περιοχής του δικτύου Natura 2000 με την επωνυμία «Κορυφές Όρους Γράμμος» (GR1320002).
Όπως γνωρίζετε, πρόσφατα η Ελληνική Πολιτεία προχώρησε στη θεσμοθέτηση 9 Περιοχών Άνευ Δρόμων (τα ΦΕΚ διαθέσιμα εδώ), ενώ στην Εθελοντική Ανασκόπησή της στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την πρόοδό της στα θέματα της Ατζέντα 2030 (Hellenic Republic 2022) θεώρησε την πρωτοβουλία των ΠΑΔ ως συνεισφορά στο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 15.41 για την προστασία των βουνών και ανακοίνωσε την επέκταση της πρωτοβουλίας στην προστασία άλλων 55 βουνών. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας και τη σχετική εθνική ανοιχτή βάση δεδομένων (Kassara et al. 2022; Kati et al. 2023), οι πρώτες 55 μεγαλύτερες σε έκταση ΠΑΔ είναι όσες έχουν ελάχιστη έκταση 30 τ.χλμ. και άνω (πυρήνας και περιφερειακή ζώνη). Το όρος Γράμμος έχει έκταση 52,33 τ.χλμ και βρίσκεται στην 18η θέση από τις 55 ΠΑΔ-στόχους της κυβέρνησης.
Σκοπός της νομοθεσίας για την προστασία των ΠΑΔ, όπως δημοσιεύτηκαν στα αντίστοιχα ΦΕΚ για κάθε ΠΑΔ είναι:
- η ανάσχεση της αλλαγής χρήσης γης, η οποία αποτελεί την κυριότερη αιτία απώλειας της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό επίπεδο,
- η αναχαίτιση της αύξησης των τεχνητών επιφανειών και του κατακερματισμού των φυσικών οικοσυστημάτων από τους δρόμους και τις τεχνητές επιφάνειες, και των συναφών αρνητικών επιπτώσεων αυτών στη βιοποικιλότητα,
- η διατήρηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας, άγριας πανίδας και ορνιθοπανίδας που απαντώνται στη συγκεκριμένη περιοχή,
- η διαφύλαξη των φυσικών, πολιτιστικών, ιστορικών, αισθητικών και λοιπών αξιών του τοπίου, όπως ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το τοπίο,
- η διατήρηση των ήπιων παραδοσιακών ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που δεν διαταράσσουν τα φυσικά οικοσυστήματα και τη φυσική εξέλιξή τους,
- η ανάπτυξη του φυσιολατρικού, περιπατητικού, ορειβατικού και οικολογικού τουρισμού σε περιοχές υψηλής φυσικής και αισθητικής αξίας συμβατού με τους ως άνω επί μέρους στόχους και
- η θεσμοθέτηση όρων και περιορισμών για την εξασφάλιση της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης στο πλαίσιο της ήπιας και βιώσιμης ανάπτυξης
Τόσο στη διεθνή δημοσίευση (Kati et al. 2023) όσο και στο συνοπτικό ελληνικό κείμενο πολιτικής ανοιχτής πρόσβασης (Κατή et al. 2022) που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου NATLAND, δίνεται όλη η επιστημονική επιχειρηματολογία για την ανάγκη προστασίας του Ελληνικού τοπίου, για τη μείωση της δέσμευσης γης και του κατακερματισμού από τους δρόμους και λοιπές τεχνητές επιφάνειες, ενώ παρουσιάζονται προτάσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη των Περιοχών Άνευ Δρόμων. Σημειώνεται επίσης πως η απώλεια των ΠΑΔ, όπως ο κατακερματισμός του όρους Γράμμος σε μικρότερα κατατμήματα, θα αυξήσει την τιμή του Ευρωπαϊκού δείκτη SEBI 13 «Κατακερματισμός φυσικών και ημιφυσικών περιοχών» (ΕΕΑ 2012; ΕΚΠΑΑ 2018). Προφανώς οι αρνητικές επιπτώσεις ενός τέτοιου έργου στη βιοποικιλότητα θα είναι σημαντικές, συμπεριλαμβάνοντας και δύο από τα είδη για τα οποία το ΥΠΕΝ έχει δημοσιεύσει σχέδια δράσης για τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησής τους (Βαλκανικό αγριόγιδο και πεταλούδα Parnassius apollo).
Με την παρούσα επιστολή, παρακαλώ (α) όπως λάβετε γνώση για το έργο διάνοιξης νέου οδικού δικτύου στην ΠΑΔ του Γράμμου που εμπίπτει στην περιοχή ευθύνης του ΟΦΥΠΕΚΑ (Μ.Δ. Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου), (β) διερευνήσετε τη σκοπιμότητα του ως άνω έργου και πράξετε τα δέοντα για την προστασία του ορεινού οικοσυστήματος μεγάλης οικολογικής αξίας του όρους Γράμμος, και (γ) ενημερώστε την επιστημονική κοινότητα και την Ελληνική κοινωνία για την πρόοδο της Ελλάδα όσον αφορά στις δεσμεύσεις της για την προστασία των βουνών της στο πλαίσιο του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης 15.4.
Με τιμή Β. Κατή
Hellenic Republic, 2022. Voluntary National Review 2022 on the implementation of the 2030 Agenda for Sustainable Development. https://hlpf.un.org/countries/greece/voluntary-national-review-2022
Kassara, C., Petridou, M., Tzortzakaki, O., Papantoniou, E., Galani, T., Kati, V., et al., 2022. The roadless map of Greece.
Mendeley Data, v2. http://dx.doi.org/10.17632/s6zh89fb5c.2.
Kati, V., Petridou, M., Tzortzakaki, O., Papantoniou, E., Galani, A., Psaralexi, M., et al., 2023. How much wilderness is left? A roadless approach under the Global and the European Biodiversity Strategy focusing on Greece. Biological Conservation 281, 110015. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.biocon.2023.110015
ΕΕΑ, 2012. Streamlining European biodiversity indicators 2020: Building a future on lessons learnt from the SEBI 2010 process. . https://www.eea.europa.eu/publications/streamlining-european-biodiversity-indicators-2020
ΕΚΠΑΑ, 2018. Ελλάδα: Κατάσταση του Περιβάλλοντος 2018. Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος C Αειφόρου Ανάπτυξης (νυν ΟΦΥΠΕΚΑ).
Κατή, Β., Κασσάρα, Χ., Παπαϊωάννου, Χ., 2022. Αδιατάρακτες Φυσικές Περιοχές (ΑΦΠ) της Ελλάδας και βιώσιμη ανάπτυξη.
Πρόγραμμα NATLAND χρηματοδοτούμενο από το Πράσινο Ταμείο. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
