Με αφορμή το πλακόστρωτο δάπεδο που αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες αντικατάστασης του δικτύου ύδρευσης της πόλης μας , στην λαϊκή αγορά, παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου ¨Οι Βλάχοι της περιοχής Άργους Ορεστικού ((Χρούπιστας), που αναφέρεται στην Εκκλησία της “Παναγίας της Φανερωμένης της Γράμμουστας”.
Οι κατοικοεδρεύοντες στη Χρούπιστα Γραμμουστάνοι από το 1870, ανήγειραν περικαλλή ναό της «Παναγίας της Φανερωμένης», για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών τους, στον χώρο της σημερινής Λαϊκής Αγοράς . (Η ημερομηνία δεν πρέπει να είναι ακριβής, γιατί το 1889 κατά την επίσκεψη στη Χρούπιστα του Γερμανού καθηγητή Gustav Weigand , όπως μας πληροφορεί ο ίδιος, δεν είχε ανεγερθεί ακόμη η εκκλησία, λόγω δυσκολιών που υπήρχαν από μερικούς Αλβανούς μπέηδες που ζητούσαν μπαξίσι 80 λιρών, παρόλο που είχε εξασφαλιστεί η έγκριση των Τούρκικων αρχών. Ο ίδιος μας πληροφορεί ότι όπως πληροφορήθηκε αργότερα έγινε η ανέγερση της.) Ήταν απλή στην κατασκευή της, αλλά μέσα της είχε ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο με μεγάλες εικόνες στο κάτω μέρος και τις μικρές πάνω απ΄αυτές στο πάνω διάκοσμο. Αναφέρεται δε ότι χτίστηκε κυρίως με χρήματα των τσελιγκάδων του Γράμμου, των οικογενειών Πατσούρα, Χατζοπούλου, Μπίμπου, Πισιωταίων και Ράπη. Με τα υποζύγια τους μετέφεραν για να χτιστεί η εκκλησία τις πέτρες και τα ξύλα από τα ΄Οντρια.
Η εικόνα της Παναγιάς της «Οδηγήτριας» χρονολογήθηκε από το εργαστήριο του Άγγελου Μπλιά, (συνεργάτη του μουσείου Μπενάκη) όπου συντηρήθηκε το 2003, στο 1ο τέταρτο του 17ου αιώνα, είναι έργο αγνώστου ζωγράφου και αποτελεί τυπικό δείγμα της αγιογραφίας των εικόνων της Καστοριάς εκείνης της εποχής. Το ασημένιο και επιχρυσωμένο πουκάμισο της χρονολογείται στα τέλη του 18ου αιώνα.
Στην Βενετία είναι τυπωμένο και το Ιερό Ευαγγέλιο της Παναγιάς της Γράμμουστας. «Εν Ενετίησιν 1768, παρά Νικολάω τω Γλυκεί» , όπως μπορούμε να διαβάσουμε, στο εσώφυλλο του. Το Ευαγγέλιο δείγμα υψηλής βενετσιάνικης αισθητικής, είναι θαυμάσια εικονογραφημένο και φέρει παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού και των Ευαγγελιστών.
Η εικόνα της Παναγιάς της «Οδηγήτριας» κατά τους χειμερινούς μήνες μεταφερόταν στο Άργος Ορεστικό όπου και τοποθετούνταν στην εκκλησία του Άργους Ορεστικού. Η εκκλησία της «Παναγιάς Φανερωμένης» λειτουργούσε ως ελληνική ορθόδοξη εκκλησία μέχρι το 1941 που βομβαρδίστηκε από τους Ιταλούς. Δυστυχώς η εκκλησία της Παναγιάς κατεδαφίστηκε μεταπολεμικά στην δεκαετία του 50 και οι εικόνες μεταφέρθηκαν στην Κορησό (εκκλησία Αγίου Διονυσίου) και την Μητρόπολη Καστοριάς. Στην περίοδο της κατοχής οι ρουμανίζοντες κατόρθωσαν να πάρουν στην κατοχή τους την εκκλησία για να την λειτουργήσουν ως ρουμάνικη, εκδιώκοντας τον ιερέα της Γράμμουστας Δαμιανό Καρακώτα και καταδίδοντας τον στους Ιταλούς για να μεταφερθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία. Το γεγονός αυτό σε καμιά περίπτωση δεν δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό της ως «ρουμάνικη εκκλησία» πράγμα το οποίο ανεύθυνα και χωρίς τεκμηρίωση αναφέρεται από ορισμένους.
