Είναι ακούραστες εργάτριες και με την καθημερινή τους δραστηριότητα, αν και μικρές φροντίζουν για κάτι σπουδαίο: την αναπαραγωγή των περισσότερων φυτών. Επακόλουθο αυτής της δραστηριότητας, δεν είναι μόνον το μέλι που παράγουν, αλλά η συμβολή τους στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, στην αύξηση της παραγωγής τροφίμων και της επισιτιστικής ασφάλειας, ακόμη και στο να γίνονται τα φρούτα και τα λαχανικά μεγαλύτερα και νοστιμότερα!
Πρόκειται, βέβαια, για τις μέλισσες, τον ρόλο και τη σημασία των οποίων αναγνώρισε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, κηρύσσοντας την 20ή Μαΐου Παγκόσμια Ημέρα των Μελισσών. Στο Ψήφισμα της 20ής Δεκεμβρίου 2017, τονίζεται η επείγουσα ανάγκη να προστατευθούν οι μέλισσες και οι άλλοι επικονιαστές και επισημαίνονται οι κίνδυνοι που συνεπάγεται ενδεχόμενη εξαφάνισή τους.
Σημειώνεται ότι καθώς ένας αυξανόμενος αριθμός ειδών επικονιαστών παγκοσμίως οδηγούνται προς εξαφάνιση από διάφορες πιέσεις, πολλές από τις οποίες προκαλούνται από ανθρώπους, απειλούνται εκατομμύρια πόροι διαβίωσης και ποσότητες τροφίμων αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Υπολογίζεται ότι σχεδόν 35% των επικονιαστών ασπόνδυλων, ιδιαίτερα των μελισσών και των πεταλούδων, και περίπου 17% των επικονιαστών σπονδυλωτών, όπως οι νυχτερίδες, αντιμετωπίζουν την εξαφάνιση παγκοσμίως. Κύριες αιτίες είναι οι εντατικές γεωργικές πρακτικές, οι αλλαγές στη χρήση της γης, τα παρασιτοκτόνα (συμπεριλαμβανομένων των νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων), οι ασθένειες, τα παράσιτα και η κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με την πρώτη παγκόσμια έρευνα για τους επικονιαστές που διενήργησε η Διακυβερνητική Πλατφόρμα για την Επιστήμη και την Πολιτική, για την Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων (IPBES), η ετήσια αξία παγκόσμιων καλλιεργειών που επηρεάζονται άμεσα από επικονιαστές, κυμαίνεται μεταξύ 235 και 577 δισ. δολ. Υπολογίζει επίσης σε 300% την αύξηση του όγκου της γεωργικής παραγωγής που εξαρτάται από την επικονίαση, τα τελευταία 50 χρόνια.
Από την επικονίαση εξαρτώνται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό 75% των καλλιεργειών τροφίμων και 90% των φυτών ανθοφορίας, παγκοσμίως. Οι επικονιαστές , όπως οι μέλισσες, οι πεταλούδες, τα πουλιά, οι σκώροι, τα σκαθάρια, ακόμη και οι νυχτερίδες, βοηθούν τα φυτά να αναπαραχθούν και οι μέλισσες είναι ο βασικός λόγος που έχουμε ποικιλία σπόρων, καρπών, φρούτων και ορισμένων λαχανικών.
Όμως τι ακριβώς προσφέρουν οι επικονιαστές και ειδικότερα οι μέλισσες και τι μπορούμε να κάνουμε για να τους βοηθήσουμε; Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα των Μελισσών ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ παραθέτει έξι λόγους για τους οποίους πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για τους επικονιαστές, αλλά και συμβουλές για το πώς μπορούμε αυτό να τους το ανταποδώσουμε:
1. Βελτιώνουν τη διατροφή μας παρέχοντας τροφές πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά. Δεν είναι όλες οι καλλιέργειες τροφίμων που χρειάζονται επικονίαση. Το ρύζι, το σιτάρι και οι πατάτες, για παράδειγμα, θα επιβίωναν ακόμη και αν δεν υπήρχαν οι επικονιαστές. Ωστόσο, πολλά από τα πολύ θρεπτικά τρόφιμα, όπως τα φρούτα, ορισμένα λαχανικά, σπόροι, καρύδια και έλαια, θα εξαφανιστούν χωρίς επικονιαστές. Ένας κόσμος χωρίς επικονιαστές είναι ένας κόσμος χωρίς κάποια από τα τρόφιμα που αγαπάμε (όπως κακάο, καφές) και τα οποία εξασφαλίζουν σωστή διατροφή (φράουλες, μήλα κεράσια, αμύγδαλα και πολλά άλλα).
Συμβουλή: Ανταποδώστε! Προσφέρετε στις μέλισσες τρόφιμα που τους αρέσουν, αυξάνοντας τα φυτά στον κήπο σας. Τα φυτά και οι επικονιαστές έχουν μια αμοιβαία επωφελή σχέση συμβίωσης. Χρειάζονται ο ένας τον άλλον για να επιβιώσουν και ως εκ τούτου έχουν εξελιχθεί με αυτό τον τρόπο. Η φύτευση ενός ποικίλου συνόλου ιθαγενών φυτών και λουλουδιών σε διαφορετικές περιόδους του έτους μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά για τους επικονιαστές.
2. Μας δίνουν μέλι! Από περίπου 20.000 είδη μελισσών μόνο 7 παράγουν μέλι. Οι δυτικές μέλισσες παράγουν 1,6 εκατ. τόνους μελιού ετησίως! Αυτό το υπέροχο προϊόν είναι ένα φυσικό γλυκαντικό που έχει επίσης αντιβακτηριακές και αντισηπτικές ιδιότητες. Το μέλι είναι μέρος του ανθρώπινου πολιτισμού για χιλιετίες. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν μέλι για ιατρικούς σκοπούς και το κερί για να βαλσαμώνουν τους νεκρούς, αλλά και να παράγουν τεχνητό φως. Σήμερα, το μέλι, το κερί, ο βασιλικός πολτός και η πρόπολη, παρέχουν πρόσθετο εισόδημα στις αγροτικές οικογένειες.
Συμβουλή: Αγοράστε μέλι από τους τοπικούς αγρότες. Πολλοί τοπικοί μικροκαλλιεργητές και δασικές κοινότητες διατηρούν βιώσιμες πρακτικές μελισσοκομίας. Μπορείτε να υποστηρίξετε την αγορά ανεπεξέργαστου μελιού, κεριού ή άλλων προϊόντων μελισσών, απευθείας από αυτούς.
3. Έχουν μεγάλη «επαγγελματική» ηθική. Μια μεμονωμένη μέλισσα συνήθως επισκέπτεται περίπου 7.000 λουλούδια την ημέρα και χρειάζεται 4 εκατομμύρια επισκέψεις σε λουλούδια για να παραγάγει ένα κιλό μέλι. Κάθε μεμονωμένη μέλισσα αποτελεί μέρος μιας ομάδας που εργάζεται ακούραστα για να στηρίξει την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα της κυψέλης, συγκεντρώνοντας όσο το δυνατόν περισσότερη γύρη, ενώ παράλληλα επικονιάζει πολλά φυτικά είδη.
Συμβουλή: Επιβραβεύστε αυτά τα πολυάσχολα έντομα, προσφέροντάς τους νερό, το οποίο χρειάζονται έπειτα από το πέταγμά τους όλη την ημέρα. Ένας καλός τρόπος για να δώσετε στις μέλισσες ένα σημείο ανάπαυσης και ανανέωσης, είναι να αφήσετε ένα καθαρό, ρηχό μπολ με νερό, με πέτρες ή ράβδους μέσα σε αυτό, ώστε οι μέλισσες να το προσεγγίσουν χωρίς να κινδυνεύουν να πνιγούν.
4. Κάνουν πιο νόστιμα τα τρόφιμά μας. Καλά γονιμοποιημένα φυτά παράγουν μεγαλύτερα, πιο ομοιόμορφα και πιο γευστικά φρούτα και λαχανικά. Τα φυτά υπολογίζουν πόση προσπάθεια απαιτείται για την παραγωγή των καρπών τους. Αν ένα φρούτο ή λαχανικό δεν έχει καλά γονιμοποιηθεί, τα φυτά δεν θα επενδύουν απαραίτητα τους πόρους ομοιόμορφα στην παραγωγή τους, με αποτέλεσμα παραμορφωμένα ή μικρά και άνοστα φρούτα και λαχανικά. Ένα παραμορφωμένο μήλο, για παράδειγμα, θα μπορούσε να σημαίνει ότι το φυτό είχε ανεπαρκή ή μη ισορροπημένη επικονίαση!
Συμβουλή: Αποφύγετε τα φυτοφάρμακα, τα μυκητοκτόνα ή τα ζιζανιοκτόνα στους κήπους σας. Μπορούν να σκοτώσουν τους επικονιαστές και να δηλητηριάσουν τις κυψέλες με μολυσμένο νέκταρ ή γύρη που έφεραν οι μέλισσες από τα φυτά. Προσπαθήστε να βρείτε φυσικές λύσεις για τα παράσιτα των φυτών στον κήπο σας.
5. Αυξάνουν την παραγωγή τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια. Σε μία μελέτη, στη διάρκεια της οποίας η γονιμοποίηση ήταν καλά διαχειριζόμενη σε μικρές, ποικίλες, εκμεταλλεύσεις, οι καλλιεργητικές αποδόσεις αυξήθηκαν κατά ένα σημαντικό μέσον όρο 24%! Οι μέλισσες και άλλα επικονιαστικά έντομα βελτιώνουν την παραγωγή τροφίμων σε 2 δισεκατομμύρια μικρούς αγρότες παγκοσμίως, συμβάλλοντας στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας για τον παγκόσμιο πληθυσμό. Το κυνήγι μελιού των αποικιών των άγριων μελισσών παραμένει επίσης ένα σημαντικό μέρος των μέσων διαβίωσης των ανθρώπων που εξαρτώνται από τα δάση σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.
Συμβουλή για τους αγρότες: Δημιουργήστε έναν καλό βιότοπο για τις μέλισσες για να εξασφαλίσετε την επικονίαση. Αφήστε ορισμένες περιοχές του αγροκτήματος ως φυσικό οικότοπο. Δημιουργήστε επίσης φράκτες με φυσικά φυτά που ανθίζουν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά τη διάρκεια του έτους και φυτέψτε ελκυστικές καλλιέργειες και οπωροφόρα δέντρα. Μειώστε τη χρήση φυτοφαρμάκων και αφήστε ανέγγιχτες τις περιοχές φωλεοποίησης.
6. Διατηρούν τη βιοποικιλότητα. Η επικονίαση είναι μία από τις σημαντικότερες διαδικασίες της φύσης που συμβάλλουν στη βιοποικιλότητα. Βοηθά στην παραγωγή μεγάλης ποικιλίας φυτών, πολλά από τα οποία καταναλώνονται από τους ανθρώπους. Και αν και συχνά παραβλέπεται, οι μέλισσες και η μελισσοκομία των δασών συμβάλλουν επίσης στη διατήρηση των δασικών οικοσυστημάτων, καθώς η επικονίαση βοηθά στην αναγέννηση των δέντρων, γεγονός που με τη σειρά του συμβάλλει στη διατήρηση της δασικής βιοποικιλότητας.
Συμβουλή: Μάθετε περισσότερα για τις μέλισσες και ξεπεράστε τον ενδεχόμενο φόβο σας. Εξετάζοντας αυτά τα πλάσματα, θα δείτε ότι οι μέλισσες δεν είναι γενικά επικίνδυνες. Δεν τσιμπούν όλες οι μέλισσες και εκείνες που το κάνουν, έχουν κάποιον λόγο. Κατανοώντας καλύτερα αυτά τα πλάσματα, μπορεί κανείς να τα σεβαστεί και να μάθει να ζει ειρηνικά μαζί τους.
Βοηθώντας να διατηρήσουμε τους επικονιαστές ασφαλείς υποστηρίζουμε την παραγωγή τροφίμων, τα εισοδήματα των αγροτών και το ευρύτερο περιβάλλον.
Πληροφορία: Η 20ή Μαΐου δεν επιλέχθηκε τυχαία ως Παγκόσμια Ημέρα Μελισσών, καθώς συμπίπτει με τα γενέθλια του Anton Jansa, ο οποίος τον 18ο αιώνα πρωτοστάτησε στις σύγχρονες τεχνικές μελισσοκομίας στην πατρίδα του τη Σλοβενία και απολάμβανε τις μέλισσες για την ικανότητά τους να εργάζονται τόσο σκληρά, ενώ χρειάζονται τόσο λίγη προσοχή.
Tο γράφημα αποτυπώνει στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ σχετικά με τους επικονιαστές και τις μέλισσες, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μελισσών στις 20 Μαΐου / ΑΠΕ-ΜΠΕ / Δημοσιογραφική επιμέλεια: Βασ. Κοριμέντζας
