Ο Φραγκίσκος Άστιγξ (Frank Hastings), υπήρξε ένας από τους πιο ανιδιοτελείς φιλέλληνες, με προσφορά εφάμιλλη εκείνης του Λόρδου Βύρωνα και άλλων επιφανών φιλελλήνων. Μέχρι το μαρτυρικό του θάνατο, ήταν ο Πλοίαρχος του “Kαρτερία” (“Perseverance”), του πρώτου, παγκοσμίως, ατμόπλοιου που πραγματοποίησε πολεμικές επιχειρήσεις και έλαβε μέρος σε ναυμαχίες. Ο Άστιγξ, υπήρξε ναυτική ιδιοφυΐα και, ουσιαστικά, αποτέλεσε τον ιδρυτή του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, στη βάση ευρωπαϊκών προτύπων.
Η “Kαρτερία” ήταν το πρώτο ατμήλατο Ελληνικό πολεμικό πλοίο. Ταυτόχρονα ήταν και ιστιοφόρο με τέσσερα κατάρτια. Ναυπηγήθηκε στο Λονδίνο το 1825. Ήταν μήκους 38 μέτρων και είχε πλήρωμα 75 ατόμων. Διέθετε δύο ανεξάρτητες ατμομηχανές, που του προσέδιδαν ευελιξία και τη δυνατότητα χρήσης πυρωμένων βλημάτων. Ο Άγγλος φιλέλληνας, ιστορικός και μέλος του πληρώματος του πλοίου, George Finlay έγραψε σχετικά: «Ο Άστιγξ, με την πρώτη χρήση των πυρωμένων βλημάτων (red bullets) έφερε επανάσταση στης πολεμικές ναυτικές επιχειρήσεις» 1.
Μακέτα της «τροχήλατης» ατμοκορβέττας “Καρτερία” (πολεμικό ιστιοφόρο με ατμομηχανή για βοηθητική πρόωση). Η μακέτα ήταν προσφορά της ελληνικής ναυτιλιακής κοινότητας στο Baltic Exchange στο Λονδίνο το 1923 (Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό)
Η κατασκευή του πλοίου χρηματοδοτήθηκε από το «Φιλελληνικό Κομιτάτο» του Λονδίνου και από μέρος του δευτέρου δανείου που έλαβαν οι επαναστατημένοι Έλληνες από την Αγγλία. Η παραγγελία είχε πραγματοποιηθεί με προτροπή του Άστιγξ, για λογαριασμό της Ελληνικής Κυβέρνησης, από τον έμμισθο Αρχιναύαρχο του ελληνικού στόλου, Κόχραν ( Thomas Cochrane). Η επίβλεψη της κατασκευής ανατέθηκε στον Άστιγξ, που μετείχε δραστικά στο σχεδιασμό του πλοίου.
Τα πρώτα ιδιόκτητα πολεμικά του Ελληνικού Ναυτικού: Η “Καρτερία” (σε πρώτο πλάνο) και η φρεγάτα “Eλλάς”2 Λιθογραφία του Karl Krazeisen (ΕΕΦ)
Ο Άστιγξ, με δικά του χρήματα, εξόπλισε την “Καρτερία” με ναυτιλιακά όργανα και ισχυρά πυροβόλα και την επάνδρωσε με επιλεγμένο πλήρωμα Ελλήνων, Βρετανών και Σουηδών. Στην κατασκευή και τη συντήρησή της, εξάλλου, διέθεσε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του. Τελικά, όμως, από τα έξι3 ατμόπλοια που είχαν παραγγελθεί, μόνο η “Καρτερία” (μετά από περιπετειώδες ταξίδι εξαιτίας βλάβης στη διάρκεια της διαδρομής), κατέπλευσε, το Φθινόπωρο του 1826, στο Ναύπλιο, όπου της επιφυλάχθηκε θριαμβευτική υποδοχή.
Η “Καρτερία”, σύντομα σκόρπισε τον τρόμο στον αντίπαλο στόλο. Την άνοιξη του 1827, με καταδρομικό τρόπο, εισήλθε στον Παγασητικό κόλπο και έκαψε οκτώ φορτηγά πλοία. Σημαντικότερη όμως επιτυχία της ήταν η καταβύθιση εννιά πλοίων και η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας στο λιμάνι της Ιτέας (Αγκάλης) στον Κορινθιακό Κόλπο, στις 17 Σεπτεμβρίου 1827. Η περιφανής αυτή ελληνική νίκη στα εδάφη της Στερεάς, σε μια στιγμή που η φλόγα της Επανάστασης έδειχνε να σβήνει, εξόργισε τον Ιμπραήμ και επέσπευσε δραματικά τις εξελίξεις που οδήγησαν, λίγες μέρες αργότερα (8/20 Οκτωβρίου 1827), στη ναυμαχία του Ναυαρίνου. Επιβεβαιώθηκε, έτσι, πανηγυρικά, η άποψη του Άστιγξ, για ανάγκη χρήσης πλοίων βαρέος οπλισμού και κατασκευής, αντί των μισθωμένων που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε.
Η “Καρτερία” (στη μέση δεξιά), κατά τη ναυμαχία της Ιτέας. Λόγω της ατμοκίνησης, δεν ακολουθεί την κατεύθυνση του ανέμου, σε αντίθεση με τα δύο διπλανά ιστιοφόρα ελληνικά πλοία. Γιάννης Πούλακας (1864 –1942)
Παρά τα προβλήματα και τις βλάβες που παρουσίασε από κάποιες κατασκευαστικές αστοχίες και λόγω της πειραματικής και πρωτοποριακής, για την εποχή του, τεχνολογίας, το πλοίο διέθετε σημαντική δύναμη πυρός και δυνατότητα να πλέει με άπνοια και αντίθετα στη φορά του ανέμου, στοιχεία που του έδιναν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των ιστιοφόρων. Παροπλίστηκε το 1830, λόγω της κακής κατάστασης των μηχανών του. Κάποιες προσπάθειες να δρομολογηθεί η ανακατασκευή του, δεν καρποφόρησαν.
Ο ένθερμος Αμερικανός Φιλέλληνας, Σάμιουελ Χάου (S.G.Howe), γιατρός του πλοίου, σημειώνει: «Ήταν ένα όμορφο, δυνατό καράβι, μεγάλο σαν κορβέττα με οκτώ κανόνια των 68 λιβρών, που έριχναν πυκνά πυρά σε ευθυτενή τροχιά … Το κυβερνούσε ο σεμνός και έμπειρος Φρανκ Άμπνεϋ Άστιγξ, στου οποίου τη σύνεση και τις ακούραστες προσπάθειες η Ελλάδα οφείλει το πρώτο εθνικό καράβι4». (Και ο επόμενος γιατρός του πλοίου, επίσης μεγάλος Γερμανός φιλέλληνας, Heirich Treiber, μιλάει εξίσου εγκωμιαστικά για τον Άστιγξ).
Το ακρόπρωρο (“φιγούρα” ή “γοργόνα”, το ξυλόγλυπτο κόσμημα στην πλώρη), της “Kαρτερίας», που φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Μηχανικά στοιχεία του πλοίου διασώζονται στο Ναύσταθμο της Σαλαμίνας.
Ο Άστιγξ, που καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια με μεγάλη στρατιωτική παράδοση και οικονομική επιφάνεια, είχε εισαχθεί, από την παιδική του ακόμα ηλικία, στο Ναυτικό και είχε φτάσει στο βαθμό του Πλοιάρχου, με ειδίκευση και στο Πυροβολικό. Έχοντας φύγει από το Βρετανικό Ναυτικό (λόγω διένεξης με κάποιο Ναύαρχο), πήγε στη Γαλλία, όπου ήρθε σε επαφή με φιλέλληνες, που του ενέπνευσαν την ιδέα να συμβάλει στον Αγώνα των Επαναστατημένων Ελλήνων.
Έφτασε στην Ύδρα το 1822, σε ηλικία είκοσι οκτώ ετών, έχοντας ήδη αποκομίσει πολύτιμη πείρα από τη συμμετοχή του σε πολεμικές και επιστημονικές αποστολές του Βρετανικού Ναυτικού. Έφερε σε πέρας πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις και προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στους Έλληνες, χάρη στις ικανότητες, τις γνώσεις και τις καινοτομίες του. Πρότεινε επίμονα –ανεπιτυχώς αρχικά–την αγορά μεταχειρισμένων εμπορικών πλοίων καθώς και ατμόπλοιων και τη μετατροπή τους σε πολεμικά, με απώτερο στόχο την ανάκτηση της υπεροχής των Ελλήνων στη θάλασσα (η απώλεια της οποίας, είχε στοιχίσει την πτώση του Μεσολογγίου).
F. Hastings. Λιθογραφία του Karl Krazeisen, Munchen, 1831
Στις 28 Απριλίου του 1828, ο Άστιγξ, ως Ναύαρχος πλέον, ορισμένος από τον Καποδίστρια, έφτασε με την “Καρτερία” στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, στα πλαίσια φιλόδοξης επιχείρησης ανακατάληψης της πόλης, με ταυτόχρονη προσβολή της από το Ναυτικό και δυνάμεις ξηράς, σε συνεργασία με τον αρχηγό των χερσαίων στρατευμάτων, φιλέλληνα στρατηγό Τσώρτς (Sir Richard Church). Στις 11 Μαΐου, ο ίδιος ο Άστιγξ ηγήθηκε της επιχείρησης κατάληψης του Αιτωλικού (μικρού νησιού στη μέση της λιμνοθάλασσας), αλλά στη διάρκεια της απόβασης τραυματίστηκε στον αριστερό βραχίονα. Kατά τραγική σύμπτωση, ο γιατρός είχε μετατεθεί και ο αντικαταστάτης του δεν είχε φτάσει ακόμα.
Το τραύμα του, που αρχικά θεωρήθηκε επιπόλαιο, υποτροπίασε. Όταν έφτασε γιατρός, αποφασίστηκε να μεταφερθεί εσπευσμένα στο λοιμοκαθαρτήριο της Ζακύνθου. Η κατάστασή του όμως, ήταν πλέον μη αναστρέψιμη. Άφησε την τελευταία του πνοή στις 20 Μαΐου/1 Ιουνίου 1828, μέσα σε αφόρητους πόνους και υψηλό πυρετό, λόγω της γενικευμένης μόλυνσής του5. Η είδηση του θανάτου του, συγκλόνισε τους αγωνιζόμενους Έλληνες. Αρχικά κηδεύτηκε στην Αίγινα. Ήταν τριάντα τεσσάρων ετών.
Frank Abney Hastings 1794-1828 (Ελαιογραφία, Προσαλέντης Σπ. 1874, Εθν. & Ιστ. Μουσείο)
Ένα χρόνο μετά, με τιμητική πομπή από ναυτική μοίρα με επικεφαλής την “Καρτερία”, στην οποία επέβαινε ο Καποδίστριας, η σορός του βαλσαμωμένη μεταφέρθηκε στον Πόρο. Εκεί, ενταφιάστηκε με ιδιαίτερη επισημότητα και παρουσία πλήθους κόσμου, στην πρώτη μεγαλοπρεπή επικήδεια τελετή, του υπό σύστασιν Κράτους.
Στο λόγο που εκφώνησε ο Σπυρίδων Τρικούπης, αναγνωρίστηκε η ιδιαίτερη συμβολή και η ανιδιοτελής προσφορά του Άστιγξ ως εθνικού ευεργέτη του αγωνιζόμενου Έθνους. Η καρδιά του μεταφέρθηκε και τάφηκε στον Αγγλικανικό ναό του Αγίου Παύλου στην Αθήνα, στην οδό Φιλελλήνων.
Αναμνηστικό μετάλλιο προς τιμήν του Hastings, για τα 100 χρόνια από το θάνατό του: «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» (ΕΕΦ)
«Αν υπήρξε κάποιος αφιλοκερδής και πραγματικά χρήσιμος Φιλέλληνας, αυτός ήταν ο Άστιγξ. Δεν έλαβε ποτέ αμοιβή. Ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για να διατηρεί αξιόπλοη την “Καρτερία”.. το μοναδικό πλοίο του Ελληνικού Ναυτικού πού τηρούσε τούς κανόνες της ναυτικής πειθαρχίας» 6. Οι φράσεις αυτές του πρώτου Βρετανού εθελοντή, κατά το 1821, στρατηγού Thomas Gordon, συμπυκνώνουν το μεγαλείο της ψυχής και της προσφοράς του αγνού αυτού Φιλέλληνα, που επισφραγίστηκε με την προσωπική του θυσία για την Ελλάδα, την οποία θεωρούσε δεύτερη πατρίδα του.
Το βιβλίο του Maurice Abney Hastings(1941-2016), απογόνου του Άστιγξ, με τίτλο: «Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΤΕΡΙΑ Τιμημένος στην Ελλάδα, άγνωστος στην πατρίδα του»
1 George Finlay, History of the Greek Revolution, Edinburgh, 1861
2 Η φρεγάτα “Eλλάς” -αρχικά “Ηope” (Eλπίς), ήταν η πρώτη ελληνική ναυαρχίδα. Κατασκευάστηκε στη Ν. Υόρκη και ήταν η μοναδική που τελικά παραλήφθηκε το 1826, από τις δύο που είχαν παραγγελθεί με χρήματα του δεύτερου αγγλικού δανείου. Η άλλη, που είχε το όνομα “Liberator” (Σωτήρ), πουλήθηκε για να χρηματοδοτηθεί η πρώτη, που υπερκοστολογήθηκε.
3 Το δεύτερο από τα έξι ατμόπλοια, το “Enterprice” (Επιχείρηση), κατέπλευσε στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1827. Το “Mercury” (Ερμής) κατέπλευσε το 1828, και χρησιμοποιήθηκε για μεταφορές. Το “Invincible” (Ακαταμάχητος), ανατινάχθηκε στη διάρκεια των δοκιμών στον Τάμεση, ενώ τα “Dasher” (Ορμή) και “Alert” (Ετοιμοπόλεμος), αφέθηκαν στη φθορά, στις αποβάθρες του Τάμεση και δεν καθελκύστηκαν ποτέ.
4 Ο Samuel G.Howe 1801-1876), σε επιστολή προς τον πατέρα του γράφει «…ως προς τον μισθόν μου, ουδέν λαμβάνω, ούτε μ’ ενδιαφέρει, αφού η Κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν ούτε να θρέψη και να ενδύση τους δεινοπαθούντας στρατιώτας…». Στο ημερολόγιό του σημειώνει: «… η δουλειά μου τη νύχτα που πέρασε ήταν ατέλειωτη … έκαμα τόσες εγχειρήσεις που αμφιβάλλω αν θα κατόρθωνα να τις κάμω κατά τη διάρκεια ολόκληρων ετών στη Βοστώνη … δύο μήνες τώρα κοιμάμαι στο έδαφος με τα ρούχα…είχα σκεφτεί να φύγω από δω, αλλά θα ήταν πράξη επονείδιστη…». [www.argolikivivliothiki.gr]
5 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ΄
6 “If ever there was a disinterested and really useful Philhellene it was Hastings. He received no pay, and had expended most of his slender fortune in keeping the ‘Karteria’ afloat.. the only one in the Greek navy where regular discipline was maintained.” Thomas Gordon History of the Greek Revolution, London, 1832
